Քիզ _Ծաղիկներ Էլջերնոնի համար_

օտարագիր<br />

Դենիել <strong>Քիզ</strong><br />

ծաղիկներ էլջերնոնի<br />

<strong>համար</strong><br />

Երևան<br />

«Անտարես»

---

ՀՏԴ 821.111(73)–31 Ք ի զ<br />

Գ Մ ՝Դ 84(7Ա Մ ՜Ն )֊44<br />

Ք 531<br />

0 3 Ո 1 6 | |(6Տ<br />

Ոօ^տրտ քօր /\1ց6րոօո<br />

Սնգւերենիգ թարգմանեց<br />

ՀԱՅԿ ՖԵԷԵՔՅԱՆԸ<br />

Ք 531<br />

Դ ե ն ի ե լՔ ի զ<br />

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong>։ Վեպ / Ք ի զ Դենիել,<br />

անգլերենից թարգմանեց Հայկ Ֆելեքյանը. - Եր.։<br />

Անւոարես, 2016.֊ 100 էջ։<br />

«<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong>» վեպընախապես գրվել<br />

է իբրև պատմվածք 1959 թվականին և արժանացել<br />

«Հյուգո» մրցանակի՝ որպես լավագույն պատմվածք։<br />

7 տարի անց <strong>Քիզ</strong>ն այն վերածեց վեպի։ ժանրային այս<br />

փոխակերպումն ընդհանրական առումով չի փոխել<br />

ստեղծագործության էությունր, բայց անգրագետից<br />

հանճար և հանճարից անգրագետ գիտափորձը վիպական<br />

տարածության մեջ էլ ավելի տպավորիչ է իր<br />

մանրամասներով։<br />

1Տ6Ա 978-9939-76-002-5<br />

Շօբ\նցհէ©1966,1959 67 0 տու6| 1

---

հաշվետվուցյուն 1 - մարտի 5, 1965<br />

Դոկտոր Շտրաուսը ասում է որ ես պիտի<br />

գրեմ ինչեմ մտածում ու ամեն ինչ որ իմ հետ<br />

լինում է սրանից հետո։ Ես չգիտեմ ինչու բայց<br />

ինքն ասում է որ դա շատ կարեվոր է որ իրենք<br />

հասկանան ինձ օգտագործելու են թե ոչ։ Ես<br />

հույս ունեմ որ ինձ կոգտագործեն։ Մ՝իսս Կի–<br />

նիանն ասում է որ նրանք երեվի կկարողանան<br />

ինձ խելացի դարցնել։ Ես ուզումեմ խելացի լինել։<br />

Իմ անունը Չարլի Գորդոն է։ Ես 37 տարե–<br />

կանեմ ու 2 շափաթ առաջ իմ ծնունդն էր։ Հիմա<br />

ես էլ գրելու բան չունեմ դրա <strong>համար</strong> էլ էսոր<br />

վերջացնումեմ գրելը։<br />

3

---

ԳեՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

հաշվետվուցյուն 2 - մարտի 6<br />

Ես էսոր տեսա արեցի։ Ինձ թվում է կտրվե–<br />

լեմ։ Ու ինձ թվում է որ հիմա իրենք հազիվ թե<br />

ինձ օգտագործեն։ Տեսւոը էն էր որ մի բարի<br />

ջահել մարդ կար սենիակում ու լիքը սպիտակ<br />

քարտեր ուներ ու վրաները լրիվ թանաք<br />

էր թափված։ Ինձ ասեց Չարլի ինչես տեսնում<br />

քարտերի վրա։ Ես ահավոր վախեցած<br />

էի չնայած նապւսստակի ոտքս գրպանումս<br />

էր որովհետեվ երբ փոքր էի դւցրոցում միշտ<br />

կտրվում էի տեստերից ու եսել էի թանաք<br />

թափում։<br />

Ես ւսսեցի որ թանաքի բիծեմ տեսնում։ Ինքը<br />

ասեց այո ու ես ինձ լավ զգացի։ Ինձ թվաց<br />

որ վերջ բայց հենց վերկացա որ գնամ ինքը<br />

ինձ կանգնեցրեց։ Լէսեց մի քիչ էլնստիր Չարլի<br />

մենք դեռ չենք կերչացրել։ Հետո ւսրդեն այդքան<br />

էլ լւսվչեմ հիշում բայց ինքը ուզում էր որ<br />

4

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ասեմ ինչ կա թանաքի մեչ։ Ես ոչմի բան չտեսա<br />

թանաքի մեչ բայց ինքը ասեց որ նկարներ<br />

կան ու ուրիշ մարդիկ ինչոր նկարներ են<br />

տեսնում։ Ես ոչմի նկար չկարողացա տեսնել։<br />

Բայց իսկականից շատ ւիորցեցի։ Քարտը<br />

շատ մոտիկ էլ պահեցի շատ հեռու էլ։ Հետո<br />

ասեցի որ եթե ակնոցս դրած լինեի երեվի<br />

ավելի լավ կտեսնեի ես ակնոց սովորաբար<br />

մենակ կինո կամ հեռուստացույց նայելուց<br />

եմ դնում բայց հետո ասեցի որ միջանցքում<br />

պահարանի մեչ է։ (ձկնոցս բերեցին։ Հետո<br />

ես ասեցի դե տուր նորից նայեմ էդ քարտտ<br />

ու էս անքամ հաստատ կգտնեմ թանաքի մեչ<br />

ինչ կա։<br />

Ես շատ վտրցեցի բայց մեկ է չկարողացա<br />

նկարները գտնել ու մենակ թանաք էի տեսնում։<br />

(ձսեցի նրան որ երեվի ինձ նոր ակնոց<br />

է պետք։ Ինքը թղթի վրա ինչոր բան գրեց ու<br />

ես վախեցա որ տեստից կտրվելեմ։ (ձսեցի որ<br />

էդ շատ սիրուն թանաքի բիծ էր ու եզրերի<br />

չորսկոմը լիքը փոքրիկ կետիկներ կաին։ Ինքը<br />

շատ տխուր տեսք ուներ ուրեմն ես սխալ<br />

5

---

ԳԵՆԻԵԱՔԻԶ ....<br />

էի ասել։ Լեսեցի խնդրումեմ թողեք մի տնքամ<br />

էլ փորցեմ։ Մ՝ի քանի րոպե որ թողնեք կկարողանամ<br />

նկարը գտնել որովհետեվ մեկմեկ ես<br />

մի քիչ դանդաղեմ մտածում։ Ես համել դանդաղեմ<br />

կարթում միսս Կինիանի դասարանում<br />

հետամնաց չափահասների <strong>համար</strong> բայց ես<br />

չատեմ աշխատում իմ վրա ու ուզումեմ արագ<br />

կարթալ։<br />

Ինքը ինձ թողեց որ մի ուրիշ քարտի էլնայեմ<br />

որի վրա երկու տեսակ թանաք էր թափված<br />

կարմիր ու կապույտ։<br />

Ինքը շատ բարի էր ու հետս դանդաղ էր<br />

խոսում ոնցոր միսս Կինիանը ու բացատրեց<br />

որ դա ռեխ շատ տեստ է։ Ատեց մարդիկ<br />

թանաքի մեչ բաներ են տեսնում։ Ես ասեցի<br />

ցույց տուր որտեղ։ Ինքը ասեց մտածի։ Ես<br />

ասեցի որ թանաքի բիծ եմ մտածում բայց<br />

երեվի դա էլ միշտ չեր։ Ինքը ասեց իսկ դա<br />

քեզ ինչ է հիշացնում մի բան պատկերացրու։<br />

Ես աչքերս երկար փակած պահեցի որ<br />

պատկերացնեմ։ Ստեցի որ պատկերացնումեմ<br />

փչացած գրիչ ու սփռոցի վրա թափված<br />

6

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

թանաք։ Դրանից հետո ինքը վերկացավ ու<br />

դուրս գնաց։<br />

Ինձ թվում է ես ռեխ շատ տեստից կտրվելեմ։<br />

7

---

ԴԵՆԻԵԱ ՔհԶ<br />

հաշվետվուցյուն 3 - մարտի 7<br />

Դոկտոր Շտրաոան ու դոկտոր Նեմուրը<br />

ասում են որ թանաքի բծերը կարեվոր չեն։ Ես<br />

ասեցի որ քարտերի վրա ես չեի թանւսքը թափել<br />

ու որ թանաքի մեչ ոչմի բան չկարողացա<br />

տեսնել։ Իրենք ասեցին որ երեվի դեռ կոգտա–<br />

գործեն ինձ։ Ես ասեցի որ միսս Կինիանը ինձ<br />

երբեք այդպիսի տեստեր չեր տալիս մենակ ուղղագրուցյուն<br />

ու ընթերցանուցյուն էր ստուգում։<br />

հրենք ասացին որ միսս Կինիանը պատմել է<br />

որ ես իր ամենալավ աշակերտն եմ հետամնաց<br />

չափահասների գիշերոտիկ դպրոցում որովհետեվ<br />

ես ամենաշատն եմ աշխւստում ու իսկականից<br />

ուզումեմ սովորեմ։ Հետո ասեցին Չար–<br />

լի բա ոնց եղավ որ դու ինքնուրույն գնացիր<br />

չւսւիահասների գիշերոտիկ դպրոց։ Ոնց գտար։<br />

Ես ասեցի որ հարցրեցի մարդկանց ու մեկը<br />

բացատրեց ես ուր գնամ որ լավ կարթալ գրել<br />

8

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

սովորեմ։ Իրենք ասեցին իսկ ինչու էիր ուզում<br />

դպրոց գնալ։ Ես ասեցի որ ամբոդչ կյանքումս<br />

ուզելեմ խելացի լինել ոչ թե հիմար։ Բայց խելացի<br />

լինելը շատ դժվար բան է։ Իրենք ասեցին<br />

գիտես չէ որ դա երեվի ժամանակաոր է լինելու։<br />

Ես ասեցի այո։ Մ՜իսս Կինիանը ինձ արդեն<br />

ասել է։ Ոչինչ թող մի քիչ էլ ցավա ես չեմ վախենում։<br />

Հնտո էսոր էլի ուրիշ խառը տեսւոեր էլ ունեցա։<br />

Տեստը մի հանելի կին էր անցկացնում ու<br />

ինձ ասեց դրա անունը ու ես հարցրեցի թե ոնց է<br />

գրվում որ կարողանամ իմ հաշվետվուցյան մեչ<br />

գրեմ։ ԹԵՄԱՏԻԿ ԸՆԿՍփՍԱՆ ՏԵՍՏ։ Ես առա–<br />

չին երկու բառերը չեմ հասկանում բայց գիտեմ<br />

տեստը ինչ է նշանակում։ Տեստը այն է որ կամ<br />

անցնումես կամ էլ վատ գնահատականներ ես<br />

ստանում։ Լեյս մի տեստը սկզբում ավելի հեշտ<br />

թվաց որովհետեվնկարները տեսնում էի։ Բայց<br />

այս անքամ ինքը չեր ուզում որ ես ասեմ ինչ<br />

նկար եմ տեսնում։ Ես շփոթվեցի։ Լէսեցի որ<br />

երեկվա մարդը ասում էր որ պետք է ասեմ ին–<br />

չեմ տեսնում թանաքի մեչ իսկ կինը ասեց որ<br />

9

---

ԴԵՆԻեԱՔԻԶ - - ֊ ֊ ^ – – ^ –<br />

դա կապ չունի։ Լևսեց պատմիր նկարների մեջի<br />

մարդկանց մասին։<br />

Ես ասեցի ոնց կարողեմ պատմել այն մարդկանց<br />

մասին ում կյանքում չեմ տեսել։ Ասեցի ինչու<br />

պիտի ստեր հորինեմ։ Ես էլ երբեք սուտ չեմ<br />

խոսում որովհետեվ ամեն անքամ բռնվումեմ։<br />

Ինքը ասեց այս տեստն ու մյուսը ռեխ-շատը<br />

անձայն հատկանիշները պարզելու <strong>համար</strong> են։<br />

Ես քիչ էր մնում ծիծաղից մեռնեի։ Ասեցի ոնց<br />

կարող եք թանաքի բծերից ունկարներից այդպիսի<br />

բան պարզել։ Ինքը տխրեց ու նկարները<br />

պահեց։ Ինձ մեկ է։ Այդ ամեն ինչը հիմարուցյուն<br />

է։ Ինձ թվում է ես այդ մի տեստից էլ եմ<br />

կտրվել։<br />

Հետո սպիտակ խալաթներով մարդիկ ինձ<br />

տարան հիվանդանոցում մի ուրիշ տեղ ու խաղ<br />

տվեցին որ խաղամ։ Խաղը մի տեսակ մրցու–<br />

ցյուն էր սպիտակ մկնիկի հետ։<br />

Ակնիկի անունը էլջերնոն է։ Էլջերնոնը մի<br />

արկղի մեչ էր որտեղ լիքը ծուռումուռ ճամփաներ<br />

ու անկյուններ կաին ոնցոր ասենք շատ<br />

խառը պատեր ու ինձ էլ մատիտ տվեցին ու<br />

10

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

թուղթ որի վրա լիքը գծեր ու քառակուսիներ<br />

կաին։ Սի կողմում գրված էր ՍԿԻԶԲ մյուս կողմում<br />

ՎԵՐՋ։ Ինձ ասեցին որ դա լաբինթոս է ու<br />

որ իմ ու էլջերնոնի լաբինթոսները Նախն են։ Ես<br />

չհասկացա ոնց կարող են մեր լաբինթոսները<br />

նույնը լինել եթե էլջերնոնինը արկղ է իսկ իմը<br />

թուղթ բայց ոչմի բան չասեցի։ Սեկ է ժամանակ<br />

չկար որովհետեվ մրցուցյունը արդեն սկսվել էր։<br />

Սարդկանցից մեկը ժամացույց ուներ ու<br />

ւիորցում էր պահել որ ես չտեսնեմ դրա <strong>համար</strong><br />

էլ ես աշխատում էի այդ կողմ չնայել ու դրա<br />

պատճառով անընթատ նյարդայինանում էի։<br />

Ես այդ տեստից ավելի շատ նեղվեցի քան<br />

մնացած բոլորից որովհետեվ իրենք դա անցկացրեցին<br />

տասը անքամ ամեն անքամ ուրիշ<br />

լաբինթոսով ու բոլոր անդամները էլջերնոնը<br />

հաղթեց։ Ես չգիտեի որ մկները այդքան խելացի<br />

են։ Երեվի էլջերնոնը սպիտակ մկնիկ է դրանից<br />

է։ Երեվի սպիտակ մկները ավելի խելացի<br />

են քան մյուսները։<br />

11

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔհԶ<br />

հւսշվետվուցյուն 4 - մարտի 8<br />

Ինձ օգտագործելու՜ են։ Էնքան վոգեվորկա–<br />

ծեմ որ հազիվեմ կարողանում գրեմ։ Դոկտոր<br />

Նեմուրն ու դոկտոր Շտրաոաը սկզբում այդ<br />

մասին մի քիչ վիճեցին իրար հետ։ Դոկտոր Նե–<br />

մուրը այնքան էլ չեր ուզում ինձ օգտագործեր<br />

բայց դոկտոր Շտրաոաը ասեց որ միսս Կինի–<br />

անը խորուրդ է տվել ինձ վերցնել ու որ ես իր<br />

ամենալավ աշակերտն եմ։ Լէիսս Կինիանը ինձ<br />

դուր է գալիս որովհետեվ ինքը շատ խելացի<br />

ուսուցչուի է։ Ու նա ինձ ասեց Չարլի դու երկրորդ<br />

շանս կունենաս։ Եթե կամաոր համաձայնէս<br />

այս գիտաւիորցին մասնակցել հնարաոր է<br />

որ խելացի դառնաս։ Իրենք դեռ չգիտեն մշտական<br />

կլինի թե ոչ բայց շանս կա։ Դրա <strong>համար</strong> էլ<br />

ես ասեցի համաձայնեմ չնայած շատ էի վախեցած<br />

որովհետեվ միսս Կինիանը ասեց որ ինձ<br />

վիրահատուցյուն են անելու։ Հնտո ինքը ասեց<br />

12

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

մի վախեցի Չարլի դու այդքան քիչ բան ունենալով<br />

այնքան շատ բանես կարողացել անել<br />

որ ինձ թվում է դու ամենաշատն ես դրան արժանի։<br />

Դրա <strong>համար</strong> էլ վախեցա երբ դոկտոր Նե–<br />

մուրն ու դոկտոր Շտրաոաը սկսեցին կռվել։<br />

Դոկտոր Շտրաուսն ասեց որ իմ մեչ ինչոր<br />

մի շատ լավ բան կա։ Լեսեց որ ես լավ մոտի–<br />

կացիա ունեմ։ Ես կյանքում չգիտեի որ այդպիսի<br />

բան ունեմ։ Ես ինձ հպարտ զգացի երբ<br />

ասեց որ 68 վայքու ունեցող ամեն մեկը չի<br />

որ կարող է դա ունենալ։ Ես չգիտեմ թե դա<br />

ինչ է կամ որտեղիցեմ գտել բայց ինքը ասեց<br />

որ էլջերնոնն էլ դրանից ունի։ <strong>Էլջերնոնի</strong> մո–<br />

ւրիկացիւսն իր արկղի մեչ դրված պանիրն է։<br />

Բայց իմը հաստատ ուրիշ բան է որովհե–<br />

տեվ ես էս շաւիաթ պանիր ընդհանրապես<br />

չեմ կերել։<br />

Հետո ինքը ինչոր բան ասեց դոկտոր Նեմուրին<br />

որ ես չհասկացա դրա <strong>համար</strong> էլ մինչեվ<br />

իրենք խոսում էին ես միքանի բառ գրեցի<br />

որ հիշեմ։<br />

13

---

ԳԵՆԻԵԱՔԻԶ -<br />

Սաեց դոկտոր Նեմուր ես գիտեմ որ Չար–<br />

լին հաստատ այն չի ինչ պատկերացնում էիք<br />

որ կլինի ձեր առաջին իմտելեկ*** (չկարողացա<br />

գրել) սուպերմենը։ Բայց իր Նման ցածր բանակս/**<br />

ունեցող մարդկանց մեծ մասը թշնա***<br />

են տրամադրված լինում ու չեն համագործ***<br />

իրենք սովորաբար համառեն ու ապաթ*** ու<br />

իրենց հետ շատ դժվար է աշխատելը։ Իսկ ին–<br />

քը լավ բնավորուցյուն ունի հետարքրված է ու<br />

պատրաստակամ։<br />

Դոկտոր Նեմուրը ասեց հիշեք որ ինքը առաջին<br />

մարդկայն արարածն է լինելու ում իմտելեկ–<br />

տը վիրահատական միջամտուցյան արձյուն–<br />

քում եռապատկվելու է։<br />

Դոկտոր Շտրաուսը ասեց ժիշտ է։ Տեսեք<br />

թե ինքը իր ցածր մտաոր տարիքի <strong>համար</strong><br />

ինչքան լավ է կարթալ ու գրել սովորել<br />

դա նույնքան լուրջ ձերքբեր*** է ինչքան եթե<br />

ես ու դուք առանց որեվե օգնուցյան սովորեինք<br />

էնշտեյնի ***կանուցյան տեսուցյունը։<br />

Դա հենց շատ մեծ մոտիկացիայի նշան է։ Ինքը<br />

ահռե*** մեծ կամք ու ցանկուցյուն ունի ու<br />

14

---

- - <strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ես համոզվածեմ որ պետք է օգտագործենք<br />

Չարլիին։<br />

Ես լիքը բառեր չէի հասկանում ու համել<br />

իրենք շատ արագ էին խոսում բայց ոնցոր թե<br />

դոկտոր Շտրաոաը իմ կողմից էր իսկ մյուսը չէ։<br />

Հետո դոկտոր Նեմուրը գլխով արեց ու ասեց<br />

լավ գուցե դուք ժիշտեք։ Սպի օգտագործենք<br />

Չարլիին։ Երբ այդպես ասեց ես այնքան շատ<br />

ուրախացա որ տեղիցս վեր թռա ու ձեռքը սեղ<br />

մեցի որ իմնկատմամփ այդքան բարի է։ Ասեցի<br />

շնորհակալուցյուն բժիշկ դուք չեք փոշմանի որ<br />

ինձ երկրորդ շանս եք տալիս։ Ու ես անկեղծ համոզվածեմ<br />

որ չեն փոշմանի։ Վիրահատուցյու–<br />

նից հետո ես փորցելու եմ խելացի լինել։ Փորցելու<br />

եմ ինչքան ուժ ունեմ։<br />

15

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

հաշվետվուցյուն 5 - մարտի 10<br />

Ես վախենումեմ։ Այստեղ աշխատող լիքը<br />

մարդիկ բուշքույրերն էլ ու ինձ տեստ տվողներն<br />

էլ եկան ու ինձ շոկոլադ բերեցին ու հաջողուցյուն<br />

մախթեցին։ Ես հույս ունեմ որ բախտս կբերի ու<br />

հաջողուցյուն կունենամ։ Նապաստակի ոտքը<br />

մոտս է բախտավոր պեննին էլ ու համել պայտս։<br />

Լէենակ թե երբ հիվանդանոց էի գալիս դեմովս<br />

սեվ կւստու անցւսվ։ Դոկտոր Շտրաուսն ասում է<br />

Չարլի սնավատ մի եղիր սա գիտուցյուն է։ Բայց<br />

ես ւսմեն դեպքում նապաստակի ոտքս մոտսեմ<br />

պւսհում։<br />

Ես դոկտոր Շտրաուսին հարցրեցի իսկ վի~<br />

րահատուցյունից հետո էլջերնոնին կհաղթե՞մ<br />

ու ինքը ասեց երեվի։ Եթե վիրահատուցյունը<br />

ստւսցվի ես էդ մկնիկին ցույց կտամ որ կարո–<br />

ղեմ այնքան խելացի լինել ինչքան ինքը։ Երեվի

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

նույնիսկ ավելի խելացի։ Ու հետո ես կկարողանամ<br />

ավելի լավ կարթամ միշտ գրեմ լիքը բան<br />

իմանամ ու մյուս մարդկանց նման լինեմ։ Ես<br />

ուզումեմ մյուս մարդկաց նման խելացի լինեմ։<br />

Եթե պարզվի որ մշտական է իրենք ուզումեն<br />

ւսմբողչ աշխարում բոլորին խելացի դարցնել։<br />

Սցս առավոտ ինձ ուտելու ոչմի բան չտվեցին։<br />

Ես չեմ հասկանում ուտելը ինչ կաւղ ունի խելւս–<br />

ցի դառնալու հետ։ Ես շատ սովածեմ ու դոկտոր<br />

Նեմուրն էլ շոկոլադներս տարւսվ։ Լեյդ դոկտոր<br />

Նեմուրը լրիվ խոզ է։ Դոկտոր Շտրաուսն ասում<br />

է որ վիրահատուցյունից հետո շոկոլադներս<br />

կվերադաբցնեն։ Վիրահատուցյունից առաջ<br />

ուտել չի կարելի։<br />

17

---

ԳԵՆԻԵԱ ՔԻԶ<br />

Հաշվետվություն 6 - մարտի 15<br />

Վիրահատուցյունը հեչ չցավաց։ Ես այդ ժամանակ<br />

քնած էի։ Լհյսոր աչքերիս ու գլխիս վի–<br />

րակապները հանեցին ու ես արդեն կարողեմ<br />

^ԼԷՇՎԵՏՎՈհԹՅՈԻՆ գրել։ Դոկտոր Նեմուրը<br />

նայել էր իմ հին գրածները ու ասում է որ ես<br />

ճմժՇՎԵՏՎՈհԹՅՈԻՆ բւսռը սխալեմ գրում ու<br />

բացատրեց թե ոնց են միշտ գրում։ Ուզումեմ<br />

ւիորցեմ հիշեմ։<br />

Ես ուղագրուցյունը շատ վատեմ հիշում։<br />

Դոկտոր Շտրաուսը ասում է որ լավ է որ<br />

գրումեմ իմ հետ եդած ամեն ինչի մասին<br />

բայց սյիւոի ավելի շատ պատմեմ թե ինչեմ<br />

զգում ու ինչեմ մտածում։ Երբ ասեցի որ չգիտեմ<br />

ոնց են մտածում ինքը ասաց ոչինչ վտր–<br />

ցիր։ Երբ վիրակապները աչքերիս վրա էին<br />

ես ւսՆընթատ ւիորցում էի մտածել։ Ոչմի բան<br />

18

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

քստացվեց։ Ես չգիտեմ ինչի մասին մտածեմ։<br />

Ե՜րևվի եթե իրեն հարցնեմ ինքը կասի ոնց<br />

մտածեմ։ Հ1իմա պիտի որ արդեն կամաց կամաց<br />

սկսեմ խելացի դառնալ։ Հնտարքրիր է<br />

ինչ են մտածում խելացի մարդիկ։ Ինձ թվում<br />

I. շատ սիրուն բաներ։ Ես էլ կուզենայի սիրուն<br />

բաներ իմանալ։<br />

19

---

ԴեՆԻԵԱՔԻԶ<br />

Հաշվետվություն 7 - մարտի 19<br />

Ոչմի բան չի փոխվել։ Ես էլի լիքը տարբեր<br />

տեստեր արեցի ու լիքը մրցեցի էլջերնոնի հետ։<br />

Լևոումեմ այդ մկնիկին։ Լէմեն անքամ հաղթում է<br />

ինձ։ Դոկոր Շտրաուսն ասում է որ այդ խաղերը<br />

խաղալը կարեվոր է։ Ու համել ասում է որ պիտի<br />

պարբենաբար նորից հանձնեմ նույն տեստերը։<br />

Թանաքի բծերը ապուշուցյուն են։ Նկարներն էլ<br />

են ապուշուցյուն։ Ես սիրումեմ տղա ու ախչիկ<br />

նկարել բայց ոչմի դեպքում ստեր չեմ հորինի<br />

մարդկանց մասին։<br />

Այնքան շատեմ ւիորցում մտածել որ գլուխս<br />

ցավում է։ Ինձ թվում էր որ դոկտոր Շտրաուսը<br />

իմ ընկերն է բայց ինքը ինձ չի օգնում։ Չի ասում<br />

ինչ մտածեմ կամ երբ խելացի կդառնամ։ Աիսս<br />

Կինիանն էլ չի գալիս ինձ տեսնելու։ Ինձ թվում<br />

է այս հաշվետվություններն էլ են ապուշուցյուն։<br />

20

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հաշվետվություն 8 ֊ մարտի 23<br />

Ես հետ եմ գնում գործարան աշխատե–<br />

|ու։ Ինձ ասեցին որ ավելի լավ կլինի եթե նորից<br />

գնամ գործի բայց ոչմեկի չի կարելի ասել<br />

թե վիրահատուցյունը ինչի <strong>համար</strong> էր ու համել<br />

ամեն օր գործից հետո պիտի մի ժամով գամ<br />

հիվանդանոց։ Իրենք ինձ ամեն ամիս փող են<br />

տալու որ ես սովորեմ խելացի լինել։<br />

Ես ուրախեմ որ նորից գործի եմ գնում որով–<br />

հետեվ շատեմ կարոտել իմ աշխատանքը ու իմ<br />

բոլոր ընկերներիս ու թե ինչքան լավ ենք ուրախանում<br />

մենք իրար հետ։<br />

Դոկտոր Շտրաոաը ասում է որ ես պիտի<br />

շարունակեմ գրել բայց արդեն ամեն օր պետք<br />

չի մենակ երբ ինչոր բան եմ մտածում կամ ին–<br />

չոր կարեվոր բան է լինում։ Ինձ ասում է մի հուսատվիր<br />

որովհետեվ դրա <strong>համար</strong> ժամանակ է<br />

պետք ու դանդաղ է լինում։ Լէսեց որ էլջերնոնն<br />

21

---

ԴԵՆԻԵԷՔԻԶ -<br />

էլ շատ ուշ դարցավ երեք անքամ ավելի խելացի<br />

քան առաչ էր։ Ուրեմն էլջերնոնը ինձ միշտ<br />

հաղթում է որովհետեվ իրեն էլ են նույն վիրա–<br />

հատուցյունից արել։ Ես հիմա ինձ մի քիչ ավելի<br />

լավեմ զգում։ Ինձ թվում է որ եթե սովորական<br />

մուկ լիներ ես կկարողանայ այդ լաբինթոսը<br />

իրենից արագ անցնել։ Կարող է նույնիսկ մի օր<br />

հաղթեմ էլջերնոնին։ Երեվի ուրախուցյունից<br />

կգժվեմ։ Աինչեվ հիմա ամեն ինչ ցույց է տալիս<br />

որ էլջերնոնը ոնցոր թե մշտական խելացի<br />

է մնալու։<br />

Մարտի 25 ֊ (էիմա արդեն պետք չի վերե–<br />

վում անընթատ գրել ՀԱՇՎԵՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ուղա–<br />

կի շաւիաթը մի անքամ երբ բոլորը միանքամից<br />

հանձնումեմ դոկտոր Նեմուրին։ Ուղակի պիտի<br />

ամսաթիվ գրեմ։ Լավ է ժամանակեմ խնայում)։<br />

Լէյսոր գործարանում կարքին ուրախացանք։<br />

Ջո Կարպը ասեց հլը նայեք Չարլիի ինչն են վիրահատել<br />

Չարլի բա ինչ են արել չլնի մի քիչ<br />

ուղեղ են ավելացրել գլխիտ մեչ։ Արդեն քիչ<br />

22

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

էր մնում ասեյ բայց հետո հիշեցի որ դոկտոր<br />

Շտրաուսը ասել էր որ չի կարելի։ Հետո Ֆրենկ<br />

Մեֆլին ասեց հաստատ բանալիներտ մոռացել<br />

էիր մի տեղ ու ստիպված դուռը էտ հաստ<br />

գլխովտ ես բացել։ Ես շատ ծիծաղեցի։ Իրենք իմ<br />

իսկական ընկերներն են ու սիրում են ինձ։<br />

Մեկմեկ ինչոր մեկը ւսսում է հլը նաիր Ջոն<br />

կամ Ֆրենկը կամ Ջորջը իրեն լրիվ Չւսր|ի Գոր–<br />

ղոնի տեղն է դրել։ Ես չգիտեմ թե ինչու են այդ–<br />

սյես ասում բայց հետո միշտ ծիծաղում են։ Այս<br />

առավոտ Ամոս Բորգը որ Դոնեգւսնսի գործարանում<br />

չորորդ մարդն է գոռում էր առաքիչ էռ–<br />

նիի վրա ու իմ անունն էր տալիս։ Էռնին փաթեթ<br />

էր կորցրել։ Ասում էր գրողը քեզ տանի էռնի<br />

կարող է գիտես Չարլի Գորդոն ես։ Ես չհասկացա<br />

թե ինչու այդպես ասեց։ Ես երբեք ոչմի փաթեթ<br />

չեմ կորցրել։<br />

Մարտի 28– Այսոր դոկտոր Շտրաուսը եկավ<br />

իմ սենյւսկ որ տեսնի թե ինչու գործից հետո<br />

իր մոտ չեմ գնացել։ Ես ասեցի որ էլ չեմ ուզում<br />

23

---

ԳԵՆԻԵԼՔԻԶ ------------------------------------------<br />

էլջերնոնի հետ մրցել։ Ինքը ասեց որ միվորոշ<br />

ժամանակ դեռ կարող եմ չմրցել բայց ամեն<br />

դեպքում պիտի գնամ։ Ու համել ինձ նվեր էր<br />

բերել բայց ոչթե իսկական նվեր այլ ուղակի<br />

թողնում էր որ մնա մոտս։ Սկզբում ինձ թվաց<br />

փոքրիկ հեռուստացույց է բայց չէ ուրիշ բան<br />

էր։ Ստեց որ երբ պարկում եմ քնելու պիտի միացնեմ։<br />

Ես ասեցի ձեռ եք առնում ինչու պիտի<br />

միացնեմ եթե պարկում եմ քնելու։ Ուլ է այդպիսի<br />

բան լսել։ Բայց ինքը ասեց որ եթե ուզումեմ<br />

խելացի դառնամ պիտի անեմ ինչ ասում է։ Ես<br />

ասեցի որ չեմ կարծում որ խելացի կդառնամ ու<br />

ինքը ձեռքը դրեց ուսիս ու ասեց Չարլի դու դեռ<br />

չգիտես բայց դու հիմա ամեն վարկյան ավելի ու<br />

ավելի խելացի ես դառնում։ Միվորոշ ժամանւսկ<br />

դու դա դեռ չես նկատի։ Ինձ թվում է ինքը ուղա–<br />

կի ուզում էր ինձ հանգստացնել որովհետեվ ես<br />

ինձ հեչ խելացի չեմ զգում։<br />

Հա քիչ էր մնում մոռանայ։ Հարցրեցի թե<br />

երբ կկարողանամ հետ գնալ միսս Կինիանի<br />

դասարան։ Ինքը ասեց որ էլ չեմ գնալու դւց–<br />

րոց։ Մսեց որ շուտով միսս Կինիանը ինքը<br />

2 4

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

կսկսի հիվանդանոց գալ ու ինձ առանձին դաս<br />

կտա։ Ես միսս Կինիանի վրա շատ էի ջղաինացած<br />

որ չեկավ ինձ տեսնի վիրահատուցյունից<br />

հետո բայց ես իրեն շատեմ սիրում ու ուզումեմ<br />

էլի ընկերանանք։<br />

Մարտի 29– Այդ ապուշ հեռուստացույցը ամ–<br />

բողչ գիշեր չթողեց քնեմ։ Ոնց կարողեմ քնել երբ<br />

ամբողչ գիշեր ականջիս մեչ ապուշ բաներ են<br />

գոռում։ Բա խելառ նկարները։ Ուֆ։ Ես նույնիսկ<br />

արթուն ժամանակ բան չեմ հասկանում ուր<br />

մնաց քնած ժամանակ հասկանամ։<br />

Դոկտոր Շտրաուսը ասում է որ ամեն ինչ<br />

լավ է։ Ասում է որ ուղեղս շարունակում է սովորել<br />

երբ ես քնածեմ ու դա ինձ շատ պետք<br />

կգա երբ միսս Կինիանը սկսի հիվանդանոցում<br />

ինձ դաս տալ (մենակ թե ես պարզել եմ<br />

որ դա ոչթե հիվանդանոց է այլ լաբատորիա)։<br />

Ինձ թվում է այդ ամեն ինչը հիմարուցյուն է։<br />

Եթե կարողես քնած ժամանակ խելոքանալ ուրեմն<br />

էլ ինչու են մարդիկ դպրոց գնում։ Ես չեմ<br />

25

---

ԴԵՆԻԵԼՔԻԶ -----------------------------------------<br />

կարծում որ մի բան կստացվի։ Առաչ ես միշտ<br />

նայում էի ուշ երեկոի ու գիշերվա բոլոր շոուները<br />

բայց դրանից ոչմի կաթիլ ավելի խելացի<br />

չեմ դարցել։ Երեվի պիտի նայելու ժամանակ<br />

քնած լինես։<br />

26

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հաշվետվություն 9<br />

Ապրիլի 3 - Դոկտոր Շտրաուսը ինձ ցույց<br />

տվեց թե ոնց հեռուստացույցի ձայնը իչեցնեմ<br />

ու հիմա գոնե կարողանումեմ քնել։ Լերդեն ոչմի<br />

բան չեմ լսում։ Բայց մեկ է չեմ հասկանում ինչ<br />

է ասում։ ԼՐեկմեկ առավոտն էլ եմ միացնում որ<br />

իմանամ քնած ժամանակ ինչեմ սովորել ու ինձ<br />

թվում է ոչմի բան էլ չեմ սովորել։ ԼՐիսս Կինի–<br />

անն ասում է որ կարող է դա ինչոր ուրիշ լեզու<br />

է կամ ուրիշ եսիմինչ։ Բայց հիմնականում ոն–<br />

ցոր ամերիկերեն լինի։ Այնքան արագ է խոսում<br />

որ էլ չասած նույնիսկ ավելի արագ քան միսս<br />

Գոլդը։ Ինքը իմ վեցերորդ դասարանի ոաուց–<br />

չուին էր ու այնքան արագ էր խոսում որ բան<br />

չէի հասկանում։<br />

Ես դոկտոր Շտրաուսին հարցրեցի ում է<br />

պետք քնի մեջ խելացի դառնալը։ Ես արթուն<br />

ժամանակ եմ ուզում խելացի լինեմ։ Ինքը ասեց<br />

27

---

ԳեՆԻԵԱՔԻԶ<br />

֊<br />

որ դրանք նույն բանն են ու որ ես երկու խելք<br />

ունեմ ենթագիտակցություն ու գիտակցություն<br />

(այսպես են միշտ գրվում)։ Ու մեկը մյուսին չի<br />

ասում թե ինքը ինչ է անում։ Նույնիսկ չեն էլ խոսում<br />

իրար հետ։ Դրա <strong>համար</strong> էլ երազներ եմ<br />

տեսնում։ Ու էս վերչերս ինչ գիշերը հեռուստացույցը<br />

միացրած եմ թողնում սկսել եմ ահավոր<br />

խառը երազներ տեսնել։ Հաստատ էդ ուշ ուշ ուշ<br />

ուշ ուշ գիշերվա շոուներից է։<br />

Մոռացա հարցնեմ մենակ ես եմ թե բոլորն էլ<br />

երկու խելք ունեն։<br />

(Մի քիչ առաչ նայեցի դոկտոր Շտրաուսի<br />

տված բառարանում Ենթագիտակցություն, գ.<br />

Աղոտ՝ ոչ լիովին գիտակցված պատկերացումների՝<br />

տրամագրությունների՝ զգացմունքների<br />

Ան տիրույթը): Էլի կա գրած բայց մեկ է չեմ<br />

հասկանում թե ինչ է նշանակում։ Սա իմ նման<br />

հիմար մարդկանց <strong>համար</strong> այնքան էլ լավ բառարան<br />

չէ։<br />

Գլուխս երեկվանից հետո դեռ ցավում է։<br />

Գործարանի ընկերներս Ջո Կարպն ու Ֆրենք<br />

Ռեյլին ինձ հրավիրեցին Մագսիի սալուն իրար<br />

28

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

հետ խմելու։ Ես խմել չեմ սիրում բայց իրենք<br />

ասեցին արի արի տես ոնց ենք ուրախանալու։<br />

Ես լավ ժամանակ անցկացրեցի։<br />

Ջո Կարպը ասեց որ ես պետք է ախչկերքին<br />

ցույց տամ թե ոնցեմ գործարանում զուքարան<br />

լվանում ու ինձ հատակի շոր տվեց։ Ես ցույց<br />

տվեցի ու բոլորը շատ ծիծաղեցին երբ ասեցի<br />

որ միստր Դոնեգանը ասում է որ ես իր ունեցած<br />

ամենալավ հավաքարարնեմ որովհետեվ<br />

սիրումեմ իմ գործը լավեմ աշխատում ու երբեք<br />

չեմ ուշանում կամ օր չեմ բացթողնում բացի վի–<br />

րահատուցյանս օրից։<br />

Ես ասեցի որ միսս Կինիանը միշտ ասում է<br />

Չարլի հպարտ եղիր քո աշխատանքով որովհետեվ<br />

դու լավես աշխատում։<br />

Բոլորը ծիծաղեցին ու մենք կարքին ուրախացանք<br />

ու հետո իրենք ինձ լիքը խմելու<br />

բան տվեցին ու Ջոն ասեց Չարլին էս ինչ<br />

դեմք է ժաքած ժամանակ։ Չգիտեմ դա ինչ<br />

է նշանակում բայց բոլորը ինձ սիրում էին<br />

ու մենք ուրախ էինք։ Լերդեն չեմ համւիերում<br />

ուզումեմ Չարլի Կարպի ու Ֆրենկ Ռեյլիինման<br />

29

---

ԴԵՆ Ի ԵԼ, ՔԻԶ - -<br />

խելացի դառնամ։ Իրենք իմ ամենալավ ընկերներն<br />

են։<br />

Ասվ չեմ հիշում երեկոն ոնց վերչացավ բայց<br />

ոնցոր թե ես դուրս եկա որ Ջոի ու Ֆրենկի <strong>համար</strong><br />

սուրն ու թերթ առնեմ ու երբ հետ եկա արդեն<br />

բոլորը գնացել էին։ Ես մինչեվ ուշ գիշեր<br />

ամեն տեղ նրանց էի ման գալիս։ Հետո արդեն<br />

համայրա բան չեմ հիշում բայց ինձ թվում է մի<br />

տեսակ քունս տարավ կամ հիվանդացա։ Ինչոր<br />

բարի ոստիկան ինձ տուն բերեց։ Տանտիրուհիս<br />

միսիս Ֆլինն էր այսոր պատմում։<br />

Բայց մեկ է գլուխս ուժեղ ցավում է ու վրան<br />

մեծ ուռած տեղ կա ու դեմքս լրիվ սեվ ու կապույտ<br />

է։ Ինձ թվում է րնկելեմ բայց Ջո Կարպն<br />

ասում է որ ոստիկանի արածը կլինի դրանք<br />

մեկմեկ հարփեցողներին ծեծում են։ Ես այդպես<br />

չեմ կարծում։ Սիսս Կինիանը ասում է որ ոստիկանները<br />

մարդկանց օգնելու <strong>համար</strong> են։ Ինչոր<br />

է գլուխս ահավոր ցավում է ու ինձ վատեմ<br />

զգում ու ամբողչ մարմինս նվվում է։ Էլ երւիեք<br />

չեմ խմելու։<br />

30

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Ապրիլի 6 - Ես էլջերնոնին հաղթեցի՜։ Նույնիսկ<br />

չգիտեի էլ որ հաղթելեմ մինչեվ տեստը<br />

անցկացնող Բարտը ինձ չասեց։ Հ1ետո երկրորդ<br />

անքամ պարտվեցի որովհետեվ այնքան էի<br />

ոքեվորվել որ կեսից աթոռից ընկա։ Բայց դրանից<br />

հետո էլի ութ անքամ հաղթեցի։ Երեւէի թե<br />

խելոքանումեմ եթե կարողանումեմ էլջերնոնի<br />

Նման խելացի մկնիկին հաղթել։ Բայց ես ինձ<br />

խելացի չեմ զգում։<br />

Ուզում էի մի քիչ էլ մրցեմ էլջերնոնի հետ<br />

բայց Բարտը ասեց որ մի օրվա <strong>համար</strong> հերիք<br />

է։ Էետո թողեցին որ մի քիչ իրեն բռնեմ։ Ինքը<br />

ւսյնքան էլ վատը չէր։ Լէյնքան փափուկ էր ոնցոր<br />

բամբւսկի գունդ լիներ։ Անընթատ թարթում էր<br />

ու երբ աչքերը բացում էր սեվ էին ու եզրերն էլ<br />

վարթա գույն։<br />

Ես հարցրեցի կարողեմ իրեն կերակրել<br />

որովհետեվ ինձ վատ էի զգում որ հաղթելեմ ու<br />

ուզում էի լավը լինեմ ու հետը ընկերանամ։ Բարտը<br />

ասեց ոչ էլջերնոնը շատ յուրատուկ մկնիկ է<br />

իրեն էլ են իմ վիրահատուցյունից արել ու ինքը<br />

բոլոր կենդանիներից առաչինն է ով այսքան<br />

31

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

երկար խելացի է մնացել։ Ասեց որ էլջերնոնն<br />

այնքան խելացի է որ ամեն օր պետք է տեսա<br />

լուծի որ ուտելիք ստանա։ Էդ ոնցոր մի տեսակ<br />

կոխպեք լինի ուտելիքի դռան վրա ու ամեն անքամ<br />

երբ էլջերնոնը մտնում է այդտեղ կոխպեքը<br />

փոխած են լինում այսինքն ինքը ուտելու <strong>համար</strong><br />

պիտի ամեն անքամնոր բան սովորի։ Ես դրանից<br />

տխրեցի որովհետեվ եթե չկարողանա սովորել<br />

սոված կմնա։<br />

Ինձ թվում է չի կարելի ինչոր մեկին ստիպել<br />

որ ուտելու <strong>համար</strong> տեստ անցնի։ Դոկտոր Նե–<br />

մուրի դուրը չէր գա չէ եթե ամեն անքամ երբ<br />

ուտել ուզենար տեստ անցներ։ Ինձ թվում է ես<br />

ու էլջերնոնը իրար հետ կնկերանանք։<br />

Ապրիլի 9 - Այսոր միսս Կինիանը գործից<br />

հետո եկել էր լաբորատորիա։ Ինքը ոնց որ թե<br />

ուրախ էր ինձ տեսնելու <strong>համար</strong> բայց մի տեսակ<br />

վախեցած էր։ Ես ասացի միսս Կինիան մի վախեցեք<br />

ես դեռ խելացի չեմ ու ինքը ծիծաղեց։<br />

Հետո ասաց Չարլի ես հավատում եմ որ դու<br />

32

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

կկարողանաս ոնց էիր ամբողչ ուժով փորցում<br />

մնացած բոլորից լավ կարթալ ու գրել։ Վատացողն<br />

դեքում գոնե մի որոշ ժամանակով կփոխվես<br />

ու նաև կօգնես գիտուցյանը։<br />

Հփմա մի շատ դժվար գիրք ենք կարթում։ Ես<br />

կյանքում այսքան դժվար գիրք չեմ կարթացել։<br />

Անունը Ռոբինզոն Կրուզո է ու մի մարդու մասին<br />

է ով ընկնում է անմարդաբնակ կղզի։ Ինքը<br />

խելացի է ու հազարումի բաներ է հորինում որ<br />

տուն ու ուտելիք ունենա ու համ էլ լավ լողորդ<br />

է։ Ուղակի մի տեսակ մեխքս գալիս է որովհետև<br />

լրիվ մենակ է ու ոչ մի ընկեր չունի։ Բայց ինձ<br />

թվում է կղզու վրա էլի ինչոր մեկը կա որովհետև<br />

մի Նկար կա որտեղ ինքը իր ծիծաղելի<br />

հովանոցը բռնած նայում է ինչոր ոտնահետքի։<br />

Ես հույս ունեմ որ ինքը ընկեր կմարի ու մենակ<br />

չի մնա։<br />

Ապրիլի 10 - Լէիսս Կինիանը ինձ ուղագրու–<br />

թյուն է սովորեցնում։ Ստում է նայիր բառին աչքերդ<br />

փակիր ու այնքան կրկնիր մինչև հիշես։<br />

33

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

Ահավոր դժվար էր պառկելը որ պարկել ես<br />

ասում ու կրծելը որ կռծել ես ասում։ Ես ոնց լսում<br />

էի այդպես էլ գրում էի քանի դեռ չեի սկսել խելոքանալ։<br />

Հիմա մի քիչ շփոթվածեմ բայց միսս<br />

Կինիանը ասում է վախենալու բան չկա ուղակի<br />

պետք է հիշել։<br />

3 4

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հաշվետվություն 10<br />

Ապրիլի 14– Վերջացրեցի Ռոբինզոն Կրուզոն։<br />

Ոպումեմ իմանալ թե հետո ինչ է լինում իր հետ<br />

րայց միսս Կինիանն ասում է որ վերջ այդքանն<br />

է։ Ինչու:<br />

Ապրիլի 15– Լէիսս Կինիանն ասում է որ ես<br />

արագեմ սովորում։ Ինքը կարդաց իմ նախորդ<br />

հաշվետվություններից մի քանիսն ու մի տեսակ<br />

տարորինակ նայեց ինձ։ Լէսաց որ ես լավ<br />

մարդ եմ ու դեռ դրանց բոլորին ցույց կտամ։<br />

Ես հարցրեցի ինչու։ Ինքն ասաց կարևոր չէ<br />

բայց չպետք է ինձ վատ զգամ եթե հասկանամ<br />

որ բոլորը այնքան բարի չեն ինչքան ինձ<br />

է թվում։ Հետո ասաց աստված քեզ այդքան<br />

քիչ բան է տվել բայց դու ավելի շատ բանի<br />

ես հասել քան լիքը ուրիշ մարդիկ ովքեր չեն<br />

35

---

ԴԵՆԻեԱՔԻԶ - -<br />

էլ փորցում իրենց ունեցած ուղեղները օգտագործել։<br />

Ես ասացի որ իմ բոլոր ընկերները<br />

խելացի են բայց լավն են։ Իրենք ինձ սիրում<br />

են ու երբեք չեն նեղացնում։ Հ^ետո նրա աչքի<br />

մեջ ինչոր բան ընկավ ու ինքը վազեց դուրս<br />

լվացվելու։<br />

Ապրիլի 16 - Ես այսօր, սովորեցի, ստորակետը,<br />

սա ստորակետ է (,) պոչիկով, կետիկ, միսս<br />

Կինիանը, ասում է որ, ստորակետը կարևոր է,<br />

որովհետև, ավելի միշտ, է, դարցնում, գրածը,<br />

ասում է, որ ինչոր, մեկը, կարող է լիքը, փող<br />

կորցնել, եթե, ստորակետը, միշտ, տեղում, չդնի,<br />

ես փող, ընդհանրապես չունեմ, ու չեմ հասկանում,<br />

ոնց պիտի, ստորակետը, չթողնի որ փողերտ,<br />

կորցնես։<br />

Բայց ինքն, ասում է որ, բոլորն էլ, ստորակետներ,<br />

դնում են, ուրեմն, ես էլ, կդնեմ։<br />

36

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Ապրիլի 17– Ես ստորակետը սխալէի օգտագործում։<br />

Դա կոչվում է կետադրություն։ Աիսս<br />

Կինիանը ասաց որ երկար բառերը բառարանով<br />

նայեմ որ սովորեմ դրանք միշտ գրել։ Ես<br />

ասացի ինչ օգուտ եթե պիտի նայելով գրեմ։<br />

Ինքն ւսսաց ոչինչ դա քո կրթության մի մասն<br />

է ու դրա <strong>համար</strong> էլ հիմա բոլոր այն բառերը որ<br />

հւսստատ չգիտեմ ոնց են գրվում բառարանով<br />

Նայում եմ։ Այդպես շատ դանդաղ եմ գրում բայց<br />

ինձ թվում է որ հետո հիշում եմ։ Ընդամենը մի<br />

ւսնգամնայում եմ ու դրանից հետո արդեն միշտ<br />

միշտ եմ գրում։ Դրա <strong>համար</strong> էլ կետադրություն<br />

բառը միշտ եմ գրել (բառարանում ւսյդպես է<br />

գրված)։ Աիսս Կինիանը ասում է որ վերջակետն<br />

էլ է կետադրություն ու որ դեռ լիքը ուրիշ սովորելու<br />

կետւսդրություՆներ կան։<br />

Պետք է բոլոր նշաններն էլ օգտագործել<br />

ինքը. ինձ; ձևը, ցույց՞ տվեց» ու հիմս/։ գրելիս(<br />

կւսրողա՜նում... եմ ինչ տեսակ« կետադրություն<br />

ասեն, օգտագոր՞ծել. Դեռ՞ լիքը «օրենքներ,<br />

կան՜ որ) չգի-տեմ... բայց ես ամեն ինչ՝ շատ<br />

արագ֊եմ սովորում։<br />

37

---

ԴԵՆԻեԼ. ՔԻԶ<br />

Ամենաշատը՜ սիր՞ում եմ, որ ինչ էլ հարցնեմ»<br />

Կարգելի միսս Կինիանին (գործնական նամակներում<br />

այդպես է պետք գրել եթե հանկարծ մի<br />

օր գործնական դառնամ) ինքը միշտ՝ ամեն ինչ<br />

բացատրում... է։ Ինքը հանճար է։ Ես երազում<br />

եմ որ իր» նմա՜ն խելացի, լինեմ։<br />

(Ինչ, հավե՜ս բան է՝ կետադրությունը»)։<br />

Ապրիլի 18– Բայց ի՜նչ բութ եմ ես։ Փաստորեն՝<br />

նույնիսկ չէի էլ հասկանում, թե միսս Կինիանը<br />

ինչ էր ասում։ Անցած գիշեր քերականության<br />

դասագիրքը լրիվ կարդացի, ու այնտեղ ամեն<br />

ինչ շատ լավ բացատրած էր։ Հետո հանկարծ<br />

տեսա, որ լրիվնույն բանն էր, ինչ ինքն էր փորձում<br />

ինձ հասկացնել, բայց գլուխս չէր մտնում։<br />

Գիշերվա կեսին վեր կացա, ու գլխիս մեջ ամեն<br />

ինչ տեղն ընկավ։<br />

Մ՜իսս Կինիանն ասում է, որ այդ ամենը<br />

քնածս ժամանակ աշխատող հեռուստացույցի<br />

շնորիվ է։ Ասում է, որ պլատոյի եմ հասել։ Պլատոն<br />

նույն բանն է, ինչ բլրի հարթ գագաթը։<br />

38

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Կետադրությունը հասկանալուց հետո նստեցի<br />

ու իմ բոլոր հին հաշվետվությունները սկզբից<br />

մինչև վերջ նորից կարդացի։ Ո՞նց կարող էի<br />

այդքան ահավոր սխալներ անել մի ժամանակ,<br />

չեմ պատկերացնում։ Դիսս Կինիանին ասացի,<br />

որ ուզում եմ մի հատ նորից անցնել հին գրածներիս<br />

վրայով ու բոլոր սխալներս ուղղել, բայց<br />

ինքն ասաց. «Չէ, Չարլի, դոկտոր Նեմուրն ուզում<br />

է, որ ոնց կան, այդպես էլ մնան։ Գիտե՞ս<br />

ինչու է պատժենելուց հետո բնորինակները<br />

կերադարձնում քեզ։ Որ դու ինքդ տեսնես, թե<br />

ինչքան ես անել։ Դու շատ արագ փոխվում ես,<br />

Չարլի»։<br />

Ես ինձ լավ զգացի։ Դասից հետո իջա ներքև<br />

ու մի քիչ խաղացի էլջերնոնի հետ։ Դենք այլևս<br />

չենք մրցում։<br />

Ապրիլի 20 - Ինձ ահավոր վատ եմ զգում։ Ոչ<br />

թե վատ եմ զգում ու բժիշկ է պետք, այլ ոնց որ<br />

կրծքիս մեջ դատարկություն լինի, ու ինչ-որ բան<br />

ներսումս ւսնընդհւստ կծկվի ու վառվի։<br />

39

---

ԴԵՆԻեԱ ՔԻԶ<br />

Չէի ուզում այս մասին գրել, բայց կարծում<br />

եմ՝ գրել ամեն դեպքում պետք է, որովհետև<br />

կւււրևոր է։ Այսօր առաջին անգամն էր, որ մնացի<br />

տւսնն ու գործի չգնացի։<br />

Անցած գիշեր Ջո Կարպն ու Ֆրենկ Ռեյլին<br />

ինձ էլի հրավիրել էին մի տեղ։ Էիքը աղջիկներ<br />

կային ու մեր գործարանից էլ էլի մի քանի հոգի։<br />

ես հիշեցի, թե անցած անգամ շատ խմելուց<br />

ոնց էի վատացել, ու Ջոյին ասացի, որ խմել չեմ<br />

ուզում։ Ինքը ւիոխարենը ինձ սովորակւսՆ կոլա<br />

տւխց։ Զգացի, որ մի տեսակ տարօրինակ համ<br />

ունի, բայց ինձ թվաց՝ դառնությունն ուղղակի<br />

բերանիս մեջ է։<br />

Սկզբում լավ ուրախանում էինք։ Ջոն ասաց,<br />

որ ես պիտի պարեմ էլենի հետ, ու որ էլենն ինձ<br />

ձևերը ցույց կտա։ Ես մի քանի անգամ ընկւս ու<br />

չհասկացա, թե ինչու, որովհետև ինձնից ու էլե–<br />

նից բացի ուրիշ ոչ ոք չէր պարում։ Ու ամեն քայլի<br />

սայթաքում էի, որովհետև ինչ֊որ մեկն անընդհատ<br />

ոտքը դեմ էր տալիս։<br />

Հետո՝ հատակից վեր կենալիս, հանկարծ<br />

տեսա Ջոի դեմքի արտահայտությունն ու<br />

4 0

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ներսումս ինչ֊որ տարօրինակ բան զգացի։ «Էս<br />

ինչ բոց էր», ասաց աղջիկներից մեկը։ Ու բոլո–<br />

րր ծիծաղում էին։<br />

«Վերջին անգամ էսքան շատ երևի Աագ–<br />

սիի մոտ էի ծիծաղել, երբ սրան գիշերվա կեսին<br />

ուղարկեցինք թերթ առնելու ու թռանք», ասաց<br />

Ֆրենկը։<br />

«Հլը դեմքին նայեք։ Ոնց որ բազուկ |ինի»։<br />

«Չէ հա՜, կարմրե՜լ է։ Չարլին կարմրե՜լ է»։<br />

«Էլեն, էդ ի՞նչ ես արել մեր Չարլիին։ Առաջին<br />

անգամ եմ տեսնում, որ կարմրի»։<br />

Չգիտեի՝ ինչ անեմ, ուր կորչեմ։ Բոլորն ինձ<br />

էին նայում ու ծիծաղում էին, ու ես ինձ մերկ<br />

էի զգում։ Սիրտս խառնում էր։ Ուզում էի թաքնվել<br />

ինչ֊որ տեղ։ Դուրս վազեցի փողոց, այնտեղ<br />

չդիմացա ու հետ տվեցի։ Հետո քայլեցի<br />

տուն։ Ինչպե՞ս մինչև հիմա չէի նկատել, որ Ջոն,<br />

Ֆրենկն ու մյուսները սիրում էին ինձ իրենց հետ<br />

քարշ տալ, որովհետև ծիծաղում էին վրաս։<br />

Հիմա արդեն գիտեմ, թե ինչ է նշանակում<br />

«իրեն Չարլի Գորդոնի տեղը դնել»։<br />

Ամաչում եմ։<br />

41

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ<br />

Հաշվետվություն 11<br />

Ապրիլի 21 - Այսօր էլ գործարան չգնացի։<br />

Խնդրեցի, որ տանտիրուհիս՝ միսիս Ֆլին–<br />

նը, զանգի միստր Դոնեգանին ու ասի, որ հիվանդ<br />

եմ։ Աիսիս Ֆլիննը վերջերս ինչ֊որ շատ<br />

տարօրինակ է ինձ նայում, կարծես մի տեսակ<br />

վախենում է ինձնից։<br />

Ինձ թվում է՝ լավ էր, որ իմացա, թե ինչպես<br />

էին բոլորը վրաս ծիծաղում։ Հիմա անընդհատ<br />

այդ մասին եմ մտածում։ Պատձառն այն է, որ ես<br />

այնքան հիմար եմ, որ նույնիսկ չեմ էլ հասկանում,<br />

թե ինչ հիմարություններ եմ անում։ Աարդիկ<br />

կարծում են, որ շատ ծիծաղելի է, երբ հիմարը չի<br />

կարողանում նույն բաներն իրենց պես անել։<br />

Ամեն դեպքում՝ հիմա հաստատ գիտեմ, որ օր<br />

օրի ավելի եմ խելոքանում։ Արդեն կետադրական<br />

սխալներ չեմ անում ու կարողանում եմ<br />

ձիշտ գրել։ Ինձ դուր է գալիս բարդ բառերը<br />

42

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

բառարանում նայելն ու հիշելը։ Հիմա շատ եմ<br />

կարդում, ու միսս Կինիանն ասում է, որ ես շատ<br />

արագ եմ կարդում։ Երբեմն նույնիսկ հասկանում<br />

եմ, թե ինչ եմ կարդում, ու մտապահում եմ<br />

ամեն ինչ։ Պատահում է, որ աչքերս փակում ու<br />

մտածում եմ ինչ֊որ էջի մասին, ու դա նկարի<br />

նման հայտնվում է աչքիս առաջ։<br />

Մ՜իսս Կինիանն ասում է, որ բացի պատմությունից,<br />

աշխարհագրությունից ու հանրահաշվից՝<br />

պիտի սկսեմ օտար լեզուներ էլ սովորել։<br />

Դոկտոր Շտրաուսը մի երկու նոր ձայներիզ է<br />

տվել, որ քնած ժամանակ միացնեմ։ Մ՜ինչև հիմա<br />

դեռ չեմ հասկանում, թե գիտակցությունն ու<br />

ենթագիտակցությունը ոնց են աշխատում, բայց<br />

դոկտոր Շտրաոան ասում է, որ անհանգստանալու<br />

կարիք չկա։ Ինձ խնդրեց, որ երբ մյուս շաբաթ<br />

սկսեմ քոլեջի դասընթացն անցնել, հոգեբանության<br />

մասին ոչ մի գիրք չկարդամ (քանի<br />

դեռ ինքը թույլ չի տվել)։<br />

Այսօր ինձ արդեն ահագին ավելի լավ եմ<br />

զգում, բայց կարծում եմ՝ դեռ մի քիչ ջղայնացած<br />

եմ, որ մարդիկ ինձ անընդհատ ձեռ էին առնում,<br />

4 3

---

ԳԵՆԻԵԱ ՔԻԶ ....................<br />

որովհետև այնքան էլ խելացի չէի։ Երբ դոկտոր<br />

Շտրաոաի ասածի չափ խելոքանամ, ու իմ 1Չ<br />

68-ը երեք անգամ ավելանա, ո՞վ գիտի, գուցե<br />

կդառնամ բոլորի նման, ու մարդիկ ինձ կսիրեն<br />

ու հետս կընկերանան։<br />

Սօիսոս՝ հաստատ չգիտեմ՝ 1Չ֊ն ինչ է։ Դոկտոր<br />

Նեմուրն ասաց, որ դրանով չափում են<br />

քո մտավոր ունակությունների մակարդակը,<br />

ոնց որ, օրինակ, դեղատանը կշեռքով դեղ են<br />

կշռում։ Բայց դոկտոր Շտրաուսը շատ կոպիտ<br />

հակաճառեց ու ասաց, որ 1Չ֊ն հեչ էլ խելացիությունը<br />

չափելու <strong>համար</strong> չէ։ Ստաց, որ 1Ը–ն ցույց է<br />

տալիս, թե դու ինչքան խելացի կարող ես դառնալ,<br />

ոնց որ չափող բաժակի վրայի գծերն ու<br />

թվերը։ Բաժակը դեռ լցնել է պետք։<br />

Հետո, երբ հարցրի Բարտին (ինքն ինձ խելացիության<br />

տեստեր է տալիս ու էլջերնոնի հետ է<br />

աշխատում), Բարտն ասաց, որ նրանք երկուսն<br />

էլ սխալ են (ուղղակի խնդրեց խոստանալ, որ<br />

իրենց չեմ պատմի, թե ինչ է ասել)։ Բարտն<br />

ասաց, որ 1Չ֊ն հազար ու մի տարբեր բաներ է<br />

չափում՝ ներառյալ արդեն սովորածդ բաների<br />

4 4

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

մի մասը, ու որ, մեր մեջ ասած, էդ 1Չ֊ն ընդհանրապես<br />

ոչ մի բանի պետք չէ։<br />

Մ՝ի խոսքով՝ դեռ չգիտեմ, թե 1Չ–ն ինչ է, բացի<br />

նրանից, որ իմը շուտով 200֊ից բարձր է լինելու։<br />

Չեմ ուզում ոչ մի բան ասել, բայց ամեն դեպքում՝<br />

չեմ հասկանում, ո՞նց պիտի իմանան, թե<br />

ևս դրանից ինչքան ունեմ, երբ նույնիսկ չգիտեն,<br />

թե դա ինչ է կամ որտեղ է։<br />

Դոկտոր Նեմուրն ասում է, որ վաղը պիտի<br />

Ռորշախի տեստ անցնեմ։ հետաքրքիր է՝ դա<br />

ի՞նչէ։<br />

Ապրիլի 22 - Պարզեցի, թե Ռորշախն ինչ է։<br />

Փաստորեն՝ նույն տեստն էր, որ վիրահատու–<br />

թյունից առաջ էի անցել՝ քարտերն ու թանաքի<br />

բծերը։ Տեստ տվողն էլ էր Նույն մարդը։<br />

Սկզբում ահավոր վախեցած էի այդ թանա–<br />

քաբծերից։ Դրդեն գիտեի, որ ինձ էլի ասելու է՝<br />

նկարներ գտնեմ, ու նաև գիտեի, որ չեմ կարողանալու։<br />

Անընդհատ մտածում էի, թե ինչ լավ<br />

կլիներ, եթե ինչ-որ կերպ իմանայի՝ գոնե ինչ<br />

45

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ<br />

տեսակ նկարներ են այդտեղ թաքցրած։ Իսկ<br />

գուցե ոչ մի նկար էլ չկա՞։ Գուցե ինձ ուղղակի<br />

խաբու՞մ են, որ ստուգեն՝ արդյոք ես իսկականից<br />

այնքան բութ եմ, որ չեղած բաներ եմ փնտրում։<br />

Հենց միայն այդ միտքը հերիք էր, որ սկսեի<br />

վրան ջղայնանալ։<br />

«Դե լափ Չարլի», ասաց նա, «հիշում ես, չէ՞,<br />

առաջ էլ ես այս քարտերը տեսել»։<br />

«Իհարկե հիշում եմ»։<br />

Ինքն իմ ասելու ձևից հասկացավ, որ բարկացած<br />

եմ, ու ոնց որ թե զարմացավ։ «Լևյո,<br />

իհարկե։ կիմանայիր այս մեկին։ Քո կարծիքով՝<br />

սա ի՞նչ կարող է լինել։ Ի՞նչ ես տեսնում քարտի<br />

վրա։ Մարդիկ այս թանաքաբծերի մեջ ամենատարբեր<br />

բաներ են տեսնում։ Մսա, թե քեզ <strong>համար</strong><br />

սա ինչի է Նման կամ ինչի մասին է ստիպում<br />

մտածել»։<br />

ծս շշմեցի։ Սպասում էի, որ լրիվ ուրիշ բան<br />

պիտի ասեր։ «Ուզում եք ասել, որ այս թանաքաբծերի<br />

մեջ թաքնված Նկարներ չկա՞ն»։<br />

Ինքը հոնքերը կիտեց ու ակնոցը հանեց.<br />

«Ի՞նչ»։<br />

46

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերՆոնի <strong>համար</strong><br />

|<br />

«Նկարներ։ Թւսնաքաբծերի մեջ թաքնված<br />

նկարներ։ Անցած անգամ ասացիք, որ բոլորը<br />

կարողանում են դրանք տեսնել, ու ուզում էիք,<br />

որ ես էլ զտեմ»։<br />

Ինքն ինձ բացատրեց, որ անցած անգամ<br />

գրեթե բառացիորեն նույն բանն է ասել, ինչ հիմա։<br />

Չհավատացի, ու մինչև հիմա էլ կասկածում<br />

եմ, որ այն անգամ ուղղակի դիտմամբ խաբել է<br />

ինձ, որ վրաս ծիծաղի։ Չնայած... Լհրդեն վստահ<br />

չեմ։ Մի՞թե իրոք այդքան հիմար եմ եղել։<br />

Մենք առանց շտապելու նայեցինք բոլոր<br />

քարտերը։ Մեկը ոնց որ իրարից ինչ-որ բան<br />

խլող չղջիկներ լիներ։ Մյուսը սուսերամարտող<br />

տղամարդկանց էր նման։ Ինչ ասես, որ չպատկերացրի.<br />

երևի մի քիչ շատ էի տարվել։ Բայց<br />

մեկ է՝ իրեն այլևս չէի վստահում ու անընդհատ<br />

պտտում էի քարտերն ունույնիսկ հետևներն էի<br />

նայում, որ տեսնեմ՝ ինչ-որ բան բաց եմ թողել,<br />

թե՞ ոչ։ Երբ ծոցատետրում նշումներ էր անում,<br />

մի պահ աչքի պոչով նայեցի, ուզում էի կարդալ։<br />

Բայց բան չհասկացա, երևի ծածկագրով<br />

էր գրում.<br />

47

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ------------------------------------------<br />

ա+/Հ օմք-ծմ օոց. ա՜հ ՏԲ+օԵյ<br />

Ինչ որ է՝ տեստի իմաստը դեռ չեմ հասկանում։<br />

Ինձ թվում է, որ բոլորն էլ կարող են իրականում<br />

իրենց չտեսած բաների մասին ստեր<br />

հորինել։ Ի՞նչ գիտեր, որ հենց իրեն հիմարի տեղ<br />

չէի դնում՝ այնպիսի բաներ ասելով որ իրականում<br />

չէի պատկերացնում։ Գուցե մի քիչ ավելի<br />

շատ բան հասկանամ, երբ դոկտոր Շտրաոան<br />

ինձ թույլ տա հոգեբանության մասին գրքեր<br />

կարդալ։<br />

Ապրիլի 25 - Գործարանում հաստոցները<br />

շարելու նոր ձև եմ մտածել։ Լէիստր Գոնեգանն<br />

ասաց, որ ինքն այդպես տարեկան տասը հազար<br />

դոլար կխնայի ու ավելի շատ արտադրանք<br />

կտա, ու ինձ քսանհինգ դոլար բոնուս<br />

նվիրեց։<br />

Ուզում էի նշելու <strong>համար</strong> Ջո Կարպին ու<br />

Ֆրենկ Ռեյլիին մաշի հրավիրել, բայց Ջոն<br />

48

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Ւ ասաց, որ պիտի կնոջ <strong>համար</strong> ինչ որ բան առնի,<br />

իսկ Ֆրենկը՝ որ արդեն քեռու աղջկա հետ է<br />

պայմանավորված։ Կարծում եմ՝ ցեռ մի քիչ էլ<br />

է ժամանակ պետք, որ իմ վւաիոխություններին<br />

վարժվեն։ Բոլորը ոնց որ ինձնից վախեցած լինեն։<br />

Երբ մոտեցա Լէմոս Բորգին ու ձեռքս դրեցի<br />

ուսին, բառացիորեն օդ թռակ։<br />

Լէարդիկ հետս էլ <strong>համար</strong>յա չեն խոսում, նույնիսկ<br />

չեն էլ կատակում, ոնց որ առաջ։ Ինձ մի<br />

տեսակ մենակ եմ զգում գործի տեղը։<br />

Ապրիլի 27- Այսօր ամբողջ քաջությունս հավաքեցի<br />

ու միսս Կինիանին հրավիրեցի վաղը<br />

երեկոյան ընթրելու ու բոնոաս նշելու։<br />

Սկզբում ինքն այնքան էլ համոզված չէր,<br />

որ ժիշտ բան ենք անում, բայց հետո հարցրի<br />

դոկտոր Շտրաոաին ու նա ասաց, որ կարելի<br />

է։ Դոկտոր Շտրաուսն ու դոկտոր Նեմուրը ոնց<br />

որ թե այնքան էլ լեզու չեն գտնում իրար հետ։<br />

Անընդհատ վիժում են։ Երբ այս երեկո գնում<br />

էի դոկտոր Շտրաոաից հարցնելու ընթրիքի<br />

49

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ - -----------<br />

մասին, լսեցի, թե ոնց են իրար վրա գոռում։<br />

Դոկտոր Նեմուրը պնդում էր, որ սա իր գիտափորձն<br />

է ու իր ուսումնասիրությունը, իսկ դոկտոր<br />

Շտրաոաը հակաճառում էր, որ ինքն էլ<br />

պակաս գործ չի արել, որովհետև ինքն է միսս<br />

Կինիանի միջոցով ինձ գտել ու ինքն էլ ինձ վիրահատել<br />

է։ Դոկտոր Շտրաուսն ասաց, որ մի<br />

օր ամբողջ աշխարհում հազարավոր նյարդա–<br />

վիրաբույժներ հենց իր տեխնիկան են օգտագործելու։<br />

Դոկտոր Նեմուրն ուզում է ամսվա վերջում<br />

արդեն հրապարակել գիտափորձի արդյունքները։<br />

Դոկտոր Շտրաոաը կարծում է, որ դեռ<br />

մի քիչ էլ է պետք սպասել։ Հայտարարեց, որ<br />

դոկտոր Նեմուրին ՊրինսթոՆի հոգեբանության<br />

ամբիոնն ավելի շատ է հետաքրքրում,<br />

քան հենց բուն գիտափորձը։ Իսկ դոկտոր Նե–<br />

մուրն ասաց, որ դոկտոր Շտրաուսը սովորական<br />

պատեհապաշտի մեկն է, ով փորձում է<br />

իր վզին նստած փառքի հասնել։<br />

Երբ դուրս եկա, զգացի, որ դողում եմ։ Հիմա<br />

հաստատ չեմ կարող ասել՝ ինչու, բայց երևի<br />

50

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

զգում էի, որ կյանքումս առաջին անգամ կարողացել<br />

էի երկուսին է| պարզ տեսնել։ հիշում եմ,<br />

թե ոնց էր ԲարտՆ ասում, որ դոկտոր Նեմուրի<br />

կինն իսկական ջացա է ու ամուսնուն անընդհատ<br />

խեղդում է, որ ինչ-որ րան հրապարակի ու<br />

հայտնի դառնա։ Բարտն ասաց, որ նա ամբողջ<br />

կյանքում երագել է հռչակավոր ամուսին ունենալու<br />

մասին։<br />

Մփ՞թե դոկտոր Շտրաոան իրոք աղում է<br />

ուրիշի վզին Նստած փառքի հասնել։<br />

Ապրիլի 28 - Չեմ հասկանում՝ ինչպես մինչև<br />

հիմա չէի նկատել, թե ինչքա՜ն գեղեցիկ է միսս<br />

Կինիանը։ Շագանակագույն աչքեր ու փափուկ,<br />

շագանակագույն մազեր ունի։ Ու ընդամենը<br />

երեսունչորս տարեկան է։ Հիմա նոր եմ գլխի<br />

ընկնում, որ ամենասկզբում ինձ թվում էր,<br />

թե ինքն ինչ-որ անհասանելի հանճար է ու որ,<br />

մանավանդ, շատ, շատ, շա՜տ ծեր է։ Իսկ հիմա<br />

ամեն տեսնելուցս կարծես ավելի ու ավելի է<br />

ջահելանում ու սիրունանում։<br />

51

---

ԴեՆԻԵԱՔԻԶ - ---- - -------------<br />

Մենք ընթրեցինք ու երկաբ խոսեցինք։ Երբ<br />

ասաց, որ այնքան արագ եմ առաջ գնում, որ<br />

շուտով իրեն էլ կանցնեմ, ծիծաղեցի։<br />

«ճիշտ եմ ասում, Չարլի։ Դու արդեն ինձնից<br />

լավ ես կարդում։ Մի հայացքով ամբողջ էջը<br />

կարդում ես, իսկ ես այդ ընթացքում կարողանում<br />

եմ ընդամենը մի երկու տող ընկալել։ Ու<br />

ծայրից ծայր հիշում ես կարդացածդ ամեն ինչ։<br />

Ես, լավագույն դեպքում, հազիվ հիմնական<br />

մտքերն ու ընդհանուր իմաստն եմ հիշում»։<br />

«Բայց ես ինձ խելացի չեմ զգում։ Դեռ լիքը<br />

բաներ կան, որ չեմ հասկանում»։<br />

Միսս Կինիանը ծխախոտ հանեց, ես վառեցի։<br />

«Պիտի ուղղակի մի քիչ էլ համբերես։ Դու հիմա<br />

մի երկու օրում կամ մի երկու շաբաթում այնքան<br />

բանի ես կարողանում հասնել, ինչքան սովորական<br />

մարդիկ իրենց կյանքի կեսում էլ չեն<br />

հասցնում։ Հենց դա է ամենաապշեցուցիչը։ Դու<br />

հսկայական սպունգի նման ներծծում ես ամեն<br />

ինչ. փաստեր, թվեր, ընդհանուր տեղեկություններ...<br />

Ու շուտով նաև սկսելու ես դրանք համադրել։<br />

Տեսնելու ես, թե գիտելիքների տարբեր<br />

52

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

բնագավառներն ինչպես են իրար հետ կապված։<br />

Աստիճանները շատ են, Չարլի, ու ամեն<br />

հաջորդ աստիճանը քեզ ասես ավելի ու ավելի<br />

վերև է բարձրացնելու, ու դու ավելի ու ավելի<br />

խորն ես տեսնելու քեզ շրջապատող աշխարհը։<br />

Ես հիմա ի վիճակի եմ ընդամենը դրա մի փոքրիկ<br />

կտորը տեսնելու, ու վախենամ՝ էլ շատ չեմ<br />

բարձրանա, բայց դու շարունակելու ես մագլցել<br />

վերև ու վերև, ու ամեն մի քայլդ քեզ <strong>համար</strong> մի<br />

նոր աշխարհ է բացելու, որի գոյության մասին<br />

դու նույնիսկ չէիր էլ կասկածում»։ Հետո մռայ|<br />

վեց։ «Ու Աստված տա... Աստկած տա, որ...»<br />

«Ի՞նչ»։<br />

«Ոչինչ, Չարլի։ Ուղղակի Աստված տա՝ սխալված<br />

չլինեմ, որ քեզ խորհուրդ տվեցի մասնակ<br />

ցել այս ամեն ինչին»։<br />

Ես ծիծաղեցի։ «Ո՞նց կարող եք սխալված<br />

լինել։ Ախր ամեն ինչ ստացվեց, չէ՞։ Նույնիսկ<br />

էլջերնոնն է դեռ խելացի»։<br />

Աի որոշ ժամանակ լուռ Նստած էինք։ Աիսս<br />

Կինիանը նայում էր, թե ինչպես եմ խաղում նապաստակի<br />

ոտքիս ու բանալիներիս կապոցի<br />

53

---

ԴԵՆԻԵԱ ՔԻԶ<br />

հետ, ու ես գիտեի, թե ինքն ինչ է մտածում։ Ես<br />

չէի ուզում մտածել այդ տարբերակի մասին, ինչպես<br />

ծեր մարդը չէր ուզի մահվան մասին մտածել։<br />

Ես գիտեի, որ սա դեռ սկիզբն է։ Ես գիտեի,<br />

թե ինքն ինչ նկատի ուներ, երբ խոսում էր աստիճանների<br />

մասին, որովհետև արդեն տեսել էի<br />

դրանցից մի քանիսը։ Ու իրեն իմ հետևում թողնելու<br />

միտքը սարսափելի տխրեցնում էր ինձ։<br />

Ես սիրահարված եմ միսս Կինիանին։<br />

54

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հաշվետվություն 12<br />

Ապրիլի 30 ֊ Գործից դուրս եկա. այլևս չեմ<br />

աշխատում Դոնեգանի պլաստմասսայե տափերի<br />

գործարանում։ Սփստր Դոնեգանն ասաց,<br />

որ բոլորի <strong>համար</strong> էլ լավ կլինի, եթե ես գնամ։<br />

Ախր ի՞նչ եմ արել, ինչու՞ են բոլորն ինձ այսքան<br />

ատում։<br />

Այդ մասին առաջին անգամ իմացա, երբ<br />

միստր Դոնեգանն ինձ ցույց տվեց խնդրագիրը։<br />

Ութ հարյուր քառասուն անուն։ Ստորագրել<br />

էին գործարանի բոլոր աշխատողները՝<br />

բացի Ֆաննի Գիրդենից։ Ցուցակը կարդալը<br />

վայրկյանների հարց էր. միանգամից տեսա,<br />

որ միայն նրա անունն է պակաս։ Անացած բոլորը<br />

պահանջում էին, որ ինձ աշխատանքից<br />

ազատեն։<br />

Ջո Կարպն ու Ֆրենկ Ռեյլին չուզեցին հետս<br />

այդ մասին խոսել։ Ոչ ոք չուզեց՝ բացի Ֆաննիից։<br />

55

---

ԳԵՆԻԵԱՔԻԶ ... . -<br />

Ֆաննին իմ ժանաչած այն հատուկենտ մարդկանցից<br />

է, որոնք համոզմունքներ ունեն ու հավատում<br />

են դրանց՝ անկախ այն բանից, թե ամբողջ<br />

աշխարհն ինչ է ապացուցում, պնդում կամ<br />

անում։ Ու նա չէր կարծում, թե ինձ պետք է աշխատանքից<br />

ազատել։ Ֆաննին սկզբունքորեն<br />

դեմ էր կանգնել խնդրագրին ու չնայած բոլոր<br />

ժնշումերին ու սպառնալիքներին՝ ոչ մի քայլ չէր<br />

զիջել։<br />

«Բայց էս չի նշանակում», նկատեց Նա, «որ<br />

ես չեմ տեսնում, որ քեզ հետ ինչ-որ ահավոր<br />

տարօրինակ բան է կատարվում, Չարլի։ Էդ քո<br />

փոփոխությունների հետ եմ, էլի։ Եսիմ, չգիտեմ։<br />

Դու մի ժամանակ բարի, վստահելի, հասարակ<br />

մարդ էիր. հա, երևի էնքան էլ խելացի չէիր,<br />

բայց գոնե ազնիվ էիր։ Ով իմանա՝ հետդ ինչ ես<br />

արել, որ մեկ էլ հանկարծ էսքան խելոքացել ես։<br />

Լէենակ ես չեմ, Չարլի, բոլորն են ասում, էստեղ<br />

ինչ-որ բան էն չի»։<br />

«Ի՞նչ ես խոսում, Ֆաննի։ Ի՞նչն էն չի, երբ<br />

մարդ խելացի է դառնում կամ ուզում է հասկանալ<br />

ու ժանաչել իրեն շրջապատող աշխահը»։<br />

56

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Ֆաննին առանց պատասխանելու նորից<br />

գործի անցավ։ Շրջվեցի, որ դուրս գամ, երբ<br />

առանց ինձ նայելու ասաց. «Սխալ էր, երբ Եվան<br />

լսեց օձին ու կերավ իմաստության ծառի պտուղը։<br />

Սխալ էր, երբ տեսավ, որ մերկ է։ Եթե էդ<br />

ամեն ինչը չլիներ, մենք հիմա ոչ կծերանայինք,<br />

ոչ կհիվանդանայինք, ոչ էլ կմեռնեինք»։<br />

Հիմա հերթական անգամ զգում եմ, թե ոնց<br />

եմ ամոթից վառվում։ Իմ այս նոր խելացիությունը<br />

սեպ է խրել իմ ու այն բոլոր մարդկանց<br />

միջև, ում մի ժամանակ ճանաչում ու սիրում էի։<br />

Առաջ ծաղրում ու ար<strong>համար</strong>ում էին ինձ, որովհետև<br />

հիմար ու բութ էի. հիմա ատում են, որովհետև<br />

խելացի եմ ու խորաթափանց։ Աստված<br />

իմ, ախր ի՞նչ են ուզում ինձնից։<br />

Ինձ գործարանից դուրս շպրտեցին։ Հիմա<br />

ավելի մենակ եմ, քան երբևէ։<br />

Մայիսի 15– Դոկտոր Շտրաուսը շատ է բարկացել,<br />

որ արդեն երկու շաբաթ է՝ ոչ մի հաշվետվություն<br />

չեմ գրում։ Ինչ-որ իմաստով ինքը<br />

57

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ...... - . -<br />

ճիշտ է, որովհետև լաբորատորիան հիմա ինձ<br />

կանոնավոր աշխատավարձ է վճարում։ Ասացի,<br />

որ շատ զբաղված էի՝ անընդհատ կարդում<br />

էի ու մտածում։ Երբ նկատեցի, որ գրելն այնքան<br />

դանդաղ գործ է, որ նյարդայնանում եմ, խորհուրդ<br />

տվեց, որ սովորեմ գրամեքենայով տպել։<br />

Հիմա գրելն արդեն շատ ավելի հեշտ է, որովհետև<br />

կարողանում եմ րոպեում մոտ յոթանասունհինգ<br />

բառ արագությամբ տպել։ Դոկտոր<br />

Շրաուսն անդադար հիշեցնում է, որ պարզ խոսեմ<br />

ու գրեմ, որպեսզի ուրիշները կարողանան<br />

ինձ հասկանալ։<br />

Փորձեմ շարադրելնախորդ երկու շաբաթում<br />

տեղի ունեցածը։ Անցած երեքշաբթի ինձ ու էլ–<br />

ջերնոնին ներկայացրին Ամերիկայի հոգեբանների<br />

ասոցիացիայի ու ^ամաշարհային հոգեբանական<br />

ասոցիացիայի համատեղ նիստին։<br />

Դենք խոշոր սենսացիայի պատճառ դարձանք։<br />

Դոկտոր Նեմուրն ու դոկտոր Շտրաուսը շատ<br />

հպարտ էին։<br />

Կասկածում եմ, որ դոկտոր Նեմուրը, ով<br />

վաթսուն տարեկան է (տասը տարով ավելի<br />

58

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

մեծ, քան դոկտոր Շտրաոաը), ցանկանում է<br />

արդեն իսկ վայելել իր աշխատանքի պտուղները։<br />

Պատճառը, անկասկած, տիկին Նեմուրի<br />

ճնշումներն են։<br />

Հակառակ նախկինում ձևավորած տպավորությանս՝<br />

հիմա հասկանում եմ, որ դոկտոր<br />

Նեմուրը բնավ էլ հանճար չէ։ Հրաշալի ու սուր<br />

միտք ունի, սակայն սեփակւսՆ ուժերի հանդեպ<br />

ւսնվստւսհությունը թույլ չի տալիս, որ իր րնդունակությունները<br />

լիովին օգտագործի։ Ուզում<br />

է, որ մարդիկ իրեն հանճար <strong>համար</strong>են, և այդ<br />

պատճառով էլ իր <strong>համար</strong> խիստ կարևոր է, որ<br />

աշխարհը ճանաչի և ընդունի իր աշխատանքը։<br />

Կարծում եմ՝ դոկտոր Նեմուրը վախենում էր<br />

արդյունքների հրապարակումը հետաձգելուց՝<br />

անհանգստանւսլով որ ուրիշ ինչ֊որ մեկը կարոց<br />

է նման հայտնագործություն անել ու իրեն<br />

այդ պատվից զրկել։<br />

Դոկտոր Շտրաուսին, ընդհակառակը, կարելի<br />

է հանճար <strong>համար</strong>ել, չնայած զգում եմ,<br />

որ իր գիտելիքների դաշտը խիստ սահմանափակ<br />

է։ Ինքը սովորել է նեղ մասնագիտական<br />

59

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ------------------------------------------<br />

կրթության ավանդույթներով՝ անհարկի անտեսելով<br />

առավել լայն գիտելիքների ասպեկտները։<br />

Իսկ դա աններելի է անգամ նյարդավիրաբույժի<br />

<strong>համար</strong>։<br />

Ապշեցի, երբ իմացա, որ բոլոր մեռած լեզուներից<br />

ընդամենը լատիներեն, հունարեն ու<br />

եբրայերեն է կարողանում կարդալ, ու որ գրեթե<br />

ոչ մի բան չի հասկանում մաթեմատիկայից,<br />

եթե բացառենք տարրական վարիացիոն հաշվարկները։<br />

Երբ դա խոստովանեց, հիասթափություն<br />

զգացի։ Ասես մինչ այդ պահը գաղտնի<br />

պահած լիներ իր անհատականության այդ<br />

կողմը՝ ցանականալով ինձ մոլորեցնել և փորձելով<br />

ձևացնել, թե (ինչը, ինչպես նկատում եմ,<br />

շատերին է հատուկ) ինքն այն չէ, ինչ իրականում։<br />

Իմ ձանաչած մարդկանցից և ոչ ոք այն չէ,<br />

ինչ թվում է։<br />

Դոկտոր Նեմուրն իրեն ակնհայտորեն անհարմար<br />

է զգում կողքիս։ Երբեմն, երբ փորձում<br />

եմ հետը խոսել, ուղղակի տարօրինակ հայացքով<br />

ինձ է նայում ու շրջվում է։ Սկզբում շատ<br />

բարկացա, երբ դոկոր Շտրաուսն ասաց, որ իմ<br />

60

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ներկայությունը դոկտոր Նեմուրի մեջ թերարժեքության<br />

բարդույթ է առաջացնում։ Ինձ թվաց՝<br />

ծաղրում է, իսկ ես չափազանց ծանր եմ տանում,<br />

երբ վրաս ծիծաղում են։<br />

Ինչպեն կարող էի իմանալ, որ Նեմուրի նման<br />

պատվավոր հոգեբան-փորձարարը ոչ հնդկերեն<br />

գիտի, ոչ էլ չինարեն։ Չէ՞ որ դա պարզապես<br />

անհեթեթություն է, մանավանդ եթե հաշվի<br />

առնենք, թե Հնդկաստանն ու Չինաստանն<br />

այսօր ինչ ահռելի աշխատանք են կատարում<br />

հենց իր բնագավառում։<br />

Դոկտոր Շտրաուսին հարցրի, թե ինչպեն<br />

պիտի Նեմուրը պատասխանի իր մեթոդներն ու<br />

արդյունքները խստագույնս քննադատող Ռա–<br />

հաջամատիին, եթե անգամ դրանք կարդալ<br />

չի կարող։ Դոկտոր Շտրաուսի դեմքին հայտնված<br />

տարօրինակ արտահայտությունը կարող<br />

էր միայն երկու բան նշանակել, կան նա ինքը<br />

չի ուզում Նեմուրին հայտնել, թե ինչ են ասում<br />

Հնդկաստանում, կան էլ (և դա ինձ ամենաշատն<br />

է անհանգստացնում) դոկտոր Շտրաուսը նույնպես<br />

ոչ մի բանից տեղյակ չէ։ Հարկավոր է շատ<br />

61

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ --------<br />

զգույշ լինել։ Թերևս ստիպված լինեմ պարզ գրել<br />

ու խոսել, որպեսզի մարդիկ վրաս չծիծաղեն։<br />

Մայիսի 18 - հ֊փսւո անհանգստացած եմ։<br />

Անցած գիշեր շաբաթվւս մեջ առաջին անգամ<br />

հանդիպեցի միսս Կինիանին։ Եվ չնայած փորձում<br />

էի խուսափել ցանկացած ինտելեկտուալ<br />

քննարկումներից և աշխատում էի խոսակցությունը<br />

պահել ւսռօրյա-հասարակ շրջանակներում,<br />

նա պարզապես շփոթված նայեց ինձ<br />

ու հարցրեց, թե ի՞նչնկատի ունեմ, երբ հարցնում<br />

եմ Դորբերմաննի Հինգերորդ կոնցերտի<br />

մաթեմատիկական դիսպերսիոն <strong>համար</strong>ժեքի<br />

մասին։<br />

Երբ փորձեցի բացատրել, ընդհատեց ու<br />

սկսեց ծիծաղել։ Իհարկե՝ մի քիչ բարկացա,<br />

բայց ենթադրում եմ, որ պարզապես սխալ մակարդակի<br />

խոսակցություն էի սկսել։ Անկախ<br />

այն բանից, թե ինչ եմ փորձում հետը քննւսր–<br />

կել, մենք իրար չենք հասկանում։ Ստիպված<br />

եմ ևս մեկ անգամ վերանայել սեմանտիկ<br />

62

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

պրոգրեսիայի մակարդակների մասին Վրոս–<br />

տագի հավասարումները։ Նկատում եմ, որ<br />

այլևս գրեթե չեմ կարողնում հաղորդակցվել<br />

մարդկանց հետ։ Փառք Աստծու, որ գոնե կան<br />

գրքերը, երաժշտությունն ու այն խնդիրները,<br />

որոնց մասին կարող եմ մտածել։ Հիմա <strong>համար</strong>յա<br />

միշտ մենակ եմ միսս Ֆլիննի վարձու բնակարանում<br />

և հազարից մեկ եմ ինչ-որ մեկի հետ<br />

խոսում։<br />

Մայիսի 20– Եթե փողոցի անկյունի բիստրո–<br />

յում, որտեղ սովորաբար ընթրում եմ, սպասքը<br />

չկոտրվեր, գուցե երբեք էլ չնկատեի նոր<br />

աման լվացողին՝ մոտ տասնվեց տարեկան մի<br />

տղայի։<br />

Ափսեները շրխկացին հատակին ու փշուր–<br />

փշուր եղան՝ ճենապակու բեկորներ շաղ տալով<br />

սեղանների տակ։ Տղան, շփոթված ու վախեցած,<br />

դատարկ սկուտեղը ձեռքին՝ մնաց տեղում<br />

քարացած։ Հաճախորդների սուլոցներն<br />

ու ծաղրը («էս ի՜նչ թքել թքիր», «աչքդ լույս» ու<br />

63

---

ԴԵՆ Ի ԵԼ. ՔԻԶ<br />

«դու էլ առանց գործ մնացիր, էլի», գոռոցներ, որ<br />

անխուսափելիորեն ուղեկցում են հասարակական<br />

վայրերում ջարդվող ցանկացած բաժակի<br />

ու ափսեի) ասես էլ ավելի շփոթեցրին նրան։<br />

Երբ բիստրոյի տերը եկավ տեսնելու, թե ինչ<br />

աղմուկ է, տղան ամբողջ մարմնով կծկվեց,<br />

ասես սպասում էր, որ իրեն պիտի խփեն, ու<br />

ձեռքերը բարձրացրեց՝ փորձելով հարվածից<br />

պաշտպանվել։<br />

«Հա լա՜վ։ Հա լա՜վ, հաստագլուխի մեկը»,<br />

գոռաց տերը, «Գնա ավելը բեր ու էս զիբիլը<br />

մաքրիր։ Վվե՚լը։ Լէսում եմ՝ ավե՛լը բեր, ապուշ<br />

կենդանի, խոհանոցից։ Ոչ մի հատիկ չմնա»։<br />

Տղւսն հասկացավ, որ իրեն չեն պաւոժելու։<br />

Վախի արտահայտությունը չքացավ դեմքից,<br />

ու երբ ավելը ձեռքին վերադարձավ՝ արդեն<br />

ժպտում էր ու քթի տակ ինչ֊որ բան էր երգում։<br />

Վարդիկ լռեցին, բայց հաճախորդներից մի<br />

քանիսը շարունակում էին ծիծաղել ու ծաղրել<br />

նրան.<br />

«Հետևդ նայիր, ջահել ջան, ա՜յ էնտեղ էլ ես<br />

մի հատ ընտիր կտոր թողել»։<br />

64

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

«Լէպրե՜ս, դե մի հատ էլ, ավելի՝ աշխույժ»։<br />

«Դե լա՜վ, հա՜, էդքան էլ բութ չի։ Ջարդելը<br />

լվալուց հաստատ ավելի հեշտ է»։<br />

Տղայի դատարկ հայացքը սահում էր մի<br />

զվարճացող հանդիսատեսից մյուսի վրա, դեմքին<br />

աստիճանաբար արտացոլվում էին մարդկանց<br />

քմծիծաղները, և ի վերջո՝ խեղճ֊խեղճ<br />

ժպտաց մի կատակի վրա, որ ամենայն հավանականությամբ՝<br />

նույնիսկ չէր էլ հասկացել։<br />

Տեսնելով այդ բութ, ոչինչ չարտահայտող<br />

ժպիտն ու մանկական լայն բացված աչքերը,<br />

որտեղ անվստահությունը միախառնված էր<br />

հաճոյանալու պատրաստակամության հետ,<br />

կրծքումս հանկարծ ինչ-որ այրող ցավ զգացի։<br />

Լէարդիկ ծիծաղում էին տղայի վրա, որով–<br />

հետևնա մտավոր հետամնաց էր։<br />

Ու ես էլ էի ծիծաղում Նրանց հետ։<br />

Ներսումս հանկարծ մի կատաղի զայրույթ<br />

բռնկվեց իմ ու բոլոր նրանց նկատմամբ, ովքեր<br />

ծաղրում էին տղային։ Տեղիցս վեր թռա<br />

ու գոռացի. «Ձայններդ կտրեք։ Հանգինտ թողեք<br />

տղային։ Ինքը մեղավոր չէ՜, որ ոչինչ չի<br />

65

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ------------------------------------------------<br />

հասկանում։ Ինքը չի1 կարող փոխվել։ Բայց<br />

Սատծու սիրուն, ախր ինքն էլ է մարդ»։<br />

Սրահում լռություն տիրեց։ Ատքումս անիծեցի<br />

ինձ՝ ինքնատիրապետումս կորցնելու ու տեսարան<br />

սարքելու <strong>համար</strong>։ Աշխատելով տղային<br />

չնայել փակեցի հաշիվն ու առանց ըՆթիքիս<br />

դիպչելու՝ դուրս եկա։ Ամաչում էի երկուսիս<br />

<strong>համար</strong> էլ։<br />

Ինչու՞ են այն ազնիվ ու զգայուն մարդիկ,<br />

ովքեր երբեք չեն նեղացնի առանց ձեռքերի,<br />

ոտքերի կամ աչքերի ծնված հաշմանդամին...<br />

Ինչու՞ են այդ նայն մարդիկ առանց մտածելու<br />

նեղացնում թույլ մտավոր ունակություններով<br />

ծնվածին։ Ինձ կատաղության էր հասցնում<br />

այն միտքը, որ ոչ այնքան վաղուց ես էլ էի այդ<br />

տղայի նման առանց հասկանալու դառնում ամբոխի<br />

ծաղրածուն։<br />

Իսկ ես գրեթե մոռացել էի այդ մասին։<br />

Ես թաքցրելէի հին Չարլի Գորդոնի պատկերն<br />

ինքս ինձնից։ Ինձ թվում էր, թե խելացի դառնալով՝<br />

պիտի կարողանամ անցյալը մտքիցս ջնջել։<br />

Բայց այսօր, նայելով այդ տղային, առաջին<br />

66

---

--------------------------- <strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

անգամ տեսա, թե ով էի ես իրականամ։ Ես լրիվ<br />

Նույնն էի։<br />

Այնքան քիչ ժամանակ է անցել այն օրից,<br />

երբ հասկացա, որ մարդիկ միշտ ծաղրում էին<br />

ինձ։ Իսկ հիմա տեսնում եմ, որ ես էլ եմ արդեն<br />

անգիտակցաբար կանգնած իրենց կողքին ու<br />

ծիծաղում եմ ինքս ինձ վրա։ Ու հենց դա է ամենացավոտը։<br />

Հփմա հաձախ եմ վերընթերցում հին հաշվետվություններս<br />

ու տեսնում եմ անգրագիտությունս,<br />

մանկական պարզամտությունս,<br />

թույլ, ընկժված միտքս, որ ասես մութ սենյակում<br />

փակված՝ բանալու անցքից կարոտով<br />

նայում է դրսում շողացող կուրացուցիչ լույսին։<br />

Տեսնում եմ, որ այդքան թանձրամիտ<br />

լինելով հանդերձ՝ գիտակցում էի սեփական<br />

անլիարժեքությունս, հասկանում էի, որ մյուսներն<br />

ինչ֊որ բան ունեն, որից ես զուրկ եմ,<br />

որ անհասանելի է ինձ։ Իմ մտավոր կուրության<br />

մեջ կարծում էի, թե դա ինչ-որ կերպ<br />

կապված է կարդալ ու գրել իմանալու հետ,<br />

և համոզված էի, որ եթե տիրապետեմ այդ<br />

67

---

ԴԵՆԻԵԷՔԻԶ<br />

ունակություններին, ինքնըստինքյան խելացի<br />

կդառնամ։<br />

Նույնիսկ թուլամիտն է ուզում մյուս մարդկանց<br />

նման լինել։<br />

Երեխան կարող է չիմանալ՝ ինչպես սնվել<br />

կամ ինչ ուտել, բայց գիտի, թե ինչ է քաղցը։<br />

Ս՝ինչ այժմ ես չգիտեի, թե իրականում ինչպիսին<br />

էի այն ժամանակ։ Չգիտեի՝ չնայած իմ<br />

ողջ խորաթափանցությանը։<br />

Լէյս օրը շատ կարևոր էր ինձ <strong>համար</strong>։ Էէվելի<br />

հստակ տեսնելով անցյալը՝ ես վճռեցի իմ գիտելիքներն<br />

ու ունակությունները ծառայեցնել<br />

մարդկանց ինտելեկտուալ մակարդակը բարձրացնելու<br />

գործին։ Ո՞վ է ավելի լավ պատրաստված<br />

այդ աշխատանքի <strong>համար</strong>։ Ուրիշ ո՞վ է ապրել<br />

երկու աշխարհներում էլ։ Ես էլ եմ իրենցից<br />

մեկը։ Ես ուղղակի պարտավոր եմ օգտագործել<br />

իմ շնորհն ու ինչ-որ բան անել բախտակիցներիս<br />

<strong>համար</strong>։<br />

Վաղն ևեթ դոկտոր Շտրաոաի հետ կքննարկեմ<br />

մեր համատեղ աշխատանքի հարցը։ Գուցե<br />

կարողանանք միասին բացահայտել, թե ինչպես<br />

68

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

կարելի է լայնորեն կիրառել այն վիրահատու–<br />

թյունը, որ առաջին անգամ փորձարկեցին ինձ<br />

վրա։ Արդեն նույնիսկ որոշ լուծումներ գտել եմ։<br />

Ախր այնքա՜ն շատ բան է կարելի անել։ Եթե<br />

ինձ կարողացան հանճար դարձնել, ապա ինչո՞ւ<br />

չի կարելի նույնն անել ինձ Նման հազարավոր<br />

ուրիշներ հետ։ Իսկ իփչ ֆանտաստիկ մակարդակների<br />

կարելի է հասնել՝ վիրահատելով սովորական<br />

մարդկանց։ Իսկ հանճարների՞ն–.<br />

Դեռ ինչքա՜ն փակ դռներ կան։ Անհամբերությունից<br />

վառվում եմ։<br />

69

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

Հաշվետվություն 13<br />

Մայիսի 23 - Դա տեղի ունեցավ այսօր։<br />

Էլջերնոնն ինձ կծեց։ Սովորականի Նման գնացել<br />

էի լաբորատորիա՝ նրան այցելելու, ու երբ<br />

վանդակից հանեցի, ատամները խրեց ձեռքիս<br />

մեջ։ <strong>Էլջերնոնի</strong>ն նորից հետ դրեցի ու մի որոշ<br />

ժամանակ հետևում էի։ Տարօրինակորեն անհանգիստ<br />

էր ու չւսրացած։<br />

Մայիսի 24 - Բարտը, որ նաև զբաղվում է<br />

լաբորատորիայի կենդանիներին խնամելով,<br />

ասաց, որ էլջերնոնը փոխվում է։ Լէվելի ու ավելի<br />

անմարդամոտ է դառնում, հրաժարվում է լաբիրինթոսն<br />

անցնելուց, մոտիվացված չէ։ Ու չի<br />

ուտում։ Բոլորն անհանգիստ են, չգիտեն, թե դա<br />

ինչ կարող էնշանակել։<br />

70

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Մայիսի 2 5 ֊ էլջերնոնին արդեն կերակրում<br />

են, որովհետև հրաժարվում է փոխվող կողպեքի<br />

խնդիրը լուծելուց։ Մարդիկ ինձ նույնացնում<br />

են էլջերնոնի հետ։ Ինչ֊որ իմաստով մենք երկուսս<br />

էլ մեր տեսակի մեջ առաջինն ենք։ Բոլորը<br />

ձևացնում են, թե պարտադիր չէ, որ էլջերնոնի<br />

վարքն ինձ հետ կապված ինչ֊որ բան նշանակի։<br />

Սակայն դժվար է թաքցնել այն փաստը, որ գիտափորձի<br />

<strong>համար</strong> օգտագործված կենղանինե–<br />

րի մի մասընույնպես սկսել է իրեն տարօրինակ<br />

պահել։<br />

Դոկտոր Շտրաուսն ու դոկտոր Նեմուրը<br />

խնդրեցին, որ այլևս լաբորատորիա չգնամ։<br />

Գիտեմ, թե ինչ են մտածում, բայց չեմ կարող<br />

համաձայներ Ես դեռ չեմ հրաժարվել<br />

նրանց ուսումնասիրությունները շարունակելու<br />

մտադրությունիցս։ Չնայած այդ երկու<br />

փայլուն գիտնականների հանդեպ տածած իմ<br />

խորին հարգանքին՝ ես, այնուամենայնիվ, շատ<br />

հստակ տեսնում եմ նրանց հնարավորությունների<br />

սահմանները։ Եվ եթե գոյություն ունի ինչոր<br />

պատասխան, ես ինքս պիտի դա գտնեմ։<br />

71

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ----------<br />

ժամանակն անսպասելիորեն խիստ կարևոր է<br />

դարձել ինձ <strong>համար</strong>։<br />

Մայիսի 29 ֊ Ինձ տրամադրեցին իմ սեփական<br />

լաբորատորիան ու թույլ տվեցին շարունակել<br />

հետազոտություններս։ Զգում եմ, որ<br />

մոտ եմ։ Գիշեր-ցերեկ աշխատում եմ։ Խնդրեցի,<br />

որ ծալովի մւսհժակալ բերեն լաբորատորիա։<br />

Գրելուն հատկացված ժամանակիս մեծ մասը<br />

տրամադրում եմ նշումներիս, որ պահում եմ<br />

առանձին թղթապանակում, սակայն հին սովորությանս<br />

համաձայն՝ ժամանակ առ ժամանակ<br />

մտածածս ու զգացածս թղթին հանձնելու կարիք<br />

եմ զգում։<br />

Զգում եմ, որ ինտելեկտի հաշվարկը ուսումնասիրության<br />

խիստ գրավիչ ու հետաքրքիր<br />

բնագավառ է։ Սա հենց այն ոլորտն է, որտեղ<br />

հարկավոր է կիրառել ձեռք բերածս ողջ գիտելիքները։<br />

Ինչ-որ իմաստով՝ ես իմ ամբողջ կյանքի<br />

ընթացքում շարունակ կանգնած եմ եղել այս<br />

խնդրի առաջ։<br />

72

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Մայիսի 31 - Դոկտոր Շտրաուսը կարծում է,<br />

որ չափազանց շատ եմ աշխատում։ Դոկտոր<br />

Նեմուրն ասում է, որ փորձում եմ մի երկու շաբաթվա<br />

մեջ տեղավորել այն բոլոր ուսումնասիրություններն<br />

ու մտքերը, որոնց <strong>համար</strong> մի ամբողջ<br />

կյանք է հարկավոր։ Դիտեմ, որ հանգստի<br />

կարիք ունեմ, բայց ներսումս ինչ֊որ բան ինձ<br />

առաջ է մղում ու թույլ չի տալիս կանգ ւսռնել։<br />

Ես պարտավոր եմ գտնել էլջերնոնի կտրուկ<br />

ռեգրեսի պատձառը։ Պարտավոր եմ իմանալ՝<br />

արդյո՞ք ինձ էլնույն բանը չի սպառնում։ Եվ եթե<br />

այո, ապա երբ։<br />

73

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

Հունիսի 4<br />

ՆԱԱԱԿ ԴՈԿՏՈՐ ՇՏՐԱՈԻՍԻՆ (պատճեն)<br />

Թանկագին դոկտոր Շտրաուս,<br />

Ներդիր ծրարով ուղարկում եմ ձեզ իմ հաշվետվության<br />

պատճենը, որ վերնագրել եմ «էլ–<br />

ջերնոն-Գորդոնի էֆեկտը, արհեստականորեն<br />

աճեցրած ինտելեկտի կառուցվածքի և ֆունկցիաների<br />

ոաումնասիրություն»։ Կցանկանայի,<br />

որ կարդայիք ու հրապարակեիք այն։<br />

Ինչպես տեսնում եք՝ իմ գիտափորձերն<br />

ավարտված են։ Հաշվետվության մեջ ներառել<br />

եմ իմ բոլոր բանաձևերը, իսկ հավելվածումնաև<br />

ներկայացրել եմ մաթեմատիկական վերլուծություններս։<br />

Անկասկած՝ այդ ամենը ստուգման<br />

կարիք ունի։<br />

Գիտակցելով այս ամենի կարևորությունը<br />

Ձեր և դոկոր Նեմուրի <strong>համար</strong> (կարիք կա՞

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

արդյոք նշելու, որ ինձ <strong>համար</strong> Նույնպես), ես ինքս<br />

տասնյակ անգամներ ստուգել և վերստուգել եմ<br />

ուսումնասիրությանս արդյունքները՝ հուսալով<br />

ինչ֊որ տեղ սխալ գտնել։ Ցավում եմ, բայց արդյունքները<br />

միշտ են։ Եվ այնուամենայնիվ, հաշվի<br />

առնելով գիտության շահը, ես շնորհակալ եմ, որ<br />

գոնե կարողացա ինչ-որ բան ավելացնել մարդու<br />

ուղեղի գործունեության և ինելեկտի արհեստական<br />

ամը կառավարող օրենքների մասին<br />

մինչ օրս եղած գիտելիքներին։<br />

Հիշում եմ, թե ինչպես էիք մի անգամ ինձ<br />

ասում, որ գիտափորձի ձախողումը կամ վարկածի<br />

հերքումը նույնքան կարևոր են գիտության<br />

զարգացման <strong>համար</strong>, որքան հաջողությունը։<br />

Հիմա արդեն հասկանում եմ, թե Դուք<br />

որքան միշտ էիք։ Եվ սակայն՝ խորապես ցավում<br />

եմ, որ այս բնագավառում իմ ունեցած ներդրումը<br />

պիտի հանգչի այն երկու մարդկանց աշխատանքի<br />

փլատակների վրա, ում ես այդքան<br />

բարձր եմ գնահատում։<br />

Անկեղծորեն Ձեր ՉարլզԳորդոն։<br />

75

---

ԴեՆԻԵԱՔԻԶ -<br />

կից՝ հաշվետվ.<br />

Հունիսի 5 - Չպետք է թույլ տամ, որ զգացմունքներս<br />

մթագնեն գիտակցությունս։ Գիտափորձիս<br />

արդյունքները կասկածի տեղիք չեն<br />

տալիս։ Անգամ իմ սեփական կայծակնային<br />

զարգացումը չի կարող ստիպել անտեսել այն<br />

փաստը, որ դոկտոր Շրաուսի և դոկտոր Նեմու–<br />

րի մշակած վիրահատակւսն մեթոդով ինտելեկտի<br />

եռապակումն այսուհետ հարկ է դիտարկել<br />

որպես մի հայտնագործություն, որի լայն կիրառությունը<br />

(ներկայումս) գործնականորեն քիչ է<br />

հնարավոր կամ նույնիսկ անհնար է։<br />

Ուսումնասիրելով էլջերնոնի մասին վերջին<br />

նյութերն ու տվյալները՝ տեսնում եմ, որ չնայած<br />

նա դեռ իր ֆիզիկակւսն զարգացման վաղ<br />

փուլում է, մտավոր ունակություններն արդեն<br />

ռեգրես են ապրում։ Ականային ակտիվությունը<br />

նվազել է, Ներզատիչ գեղձերի գործունեությունը՝<br />

թուլացել, նկատվում է շարժումների կոորդինացիայի<br />

աստիճանական կորուստ։<br />

76

---

--------------------------- <strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Առկա են նաև զարգացող ամնեզիայի անհերքելի<br />

նշաններ։<br />

Ինչպես արդեն նշել եմ հաշվետվությանս մեջ՝<br />

այդ ամենը, ինչպես նաև ֆիզիկական ու մտավոր<br />

դեգրադացիայի մի շարք այլ սինդրոմներ<br />

կարելի է զգալի վիճակագրական ճշգրտությամբ<br />

կանխատեսել՝ կիրառելով իմ բանաձևը։<br />

Վիրահատական միջամտությունը, որին<br />

մենք երկուսս է| ենթարկվել ենք, ակտիվացրել<br />

ու արագացրել է մեր բոլոր մտաւխր գործընթացները։<br />

Հաջորդող բոլոր չկանխատեսված<br />

զարգացումները, որոնք <strong>համար</strong>ձակություն եմ<br />

ունեցել կոչելու «էլջերնոն-Գորդոնի էֆեկտ»,<br />

ինտելեկտի այս խթանման տրամաբանական<br />

շարունակությունն են։ Այդտեղ ւսպացուցված<br />

հիպոթեզը կարելի է համառոտ ամփոփել հետևյալ<br />

կարճ նախադասությամբ, արհեստակա–<br />

նորեն աճեցրած ինտելեկտն ի վերջո նվազում<br />

է այնպիսի արագությամբ, որն ուղիղ համեմատական<br />

է դրա աճի մակարդակին։<br />

Վստահ եմ, որ սա ինքնին արդեն կարևոր<br />

հայտնագործություն է։<br />

77

---

ԴԵՆԻԵԼՔԻԶ<br />

Քանի դեռ ընդունակ եմ գրելու՝ կշարունակեմ<br />

շարադրել այս հաշվետվություններս,<br />

սրանք ինձ հաձույք պատճառող սակավաթիվ<br />

բաներից մեկն են։ Հարկ է նշել սակայն, որ ըստ<br />

ամենայնի՝ իմ սեփական մտավոր դեգրադացիան<br />

շատ արագ է լինելու։<br />

Արդեն սկսել եմ նկատել էմոցիոնալ անկայունության<br />

ու մոռացկոտության նշաններ՝ մոտալուտ<br />

անկմանս առաջին ախտանշանները։<br />

Հունիսի 10 - Դեգրադացիան խորանում է։<br />

Ցրված եմ դարձել։ Երկու օր առաջ էլջերնո–<br />

նը մեռավ։ Հերձումը ցույց տվեց, որ կանխատեսումներս<br />

ճիշտ էին։ Ուղեղի քաշը նվազել<br />

էր, ծալքերն ընդհանուր առմամբ բավականին<br />

հարթվել էին, ակոսներն, ընդհակառակը, խորացել<br />

ու լայնացել։<br />

Կարծում եմ, որ նույն բանը կատարվելու է<br />

կամ արդեն կատարվում է ինձ հետ։ Այժմ, երր<br />

ամեն ինչ արդեն հաստատ է, չեմ ուզում, որ դա<br />

տեղի ունենա։<br />

78

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

էլջերնոնին դրեցի պանրի դատարկ տուփի<br />

մեջ ու թաղեցի պարտեզում։ կաց եղա։<br />

Հունիսի 15 ֊ Դոկտոր Շտրաոան էր Նորից<br />

եկել։ Դուռը չբացեցի ու ասացի, որ հեռանա։<br />

Ուզում եմ, որ ինձ հանգիստ թողնեն։ Նեղացկոտ<br />

ու դյուրագրգիռ եմ դարձել։ Զգում եմ,<br />

թե ինչպես է շուրջս թանձրանում խավարը։<br />

Չեմ կարողանում ինքնասպանության մասին<br />

մտքերը գլխիցս հանել։ Ստիպված եմ անընդհատ<br />

ինքս ինձ հիշեցնել, թե իմ այս օրագիրը<br />

հետո ինչքան մեծ գիտական կարևորություն է<br />

ունենալու։<br />

Այնքան տարօրինակ է, երբ վերցնում ես<br />

ընդամենը մի երկու ամիս առաջ հաճույքով<br />

կարդացածդ գիրքն ու հասկանում, որ լրիվ<br />

մռացել ես։ Հիշում եմ, թե մի ժամանակ ինչքան<br />

բարձր էի գնահատում Ջոն Միլտոնի<br />

ստեղծագործությունները, բայց երբ փորձեցի<br />

նորից կարդալ «Կորուսյալ դրախտը», բացարձակապես<br />

ոչ մի բան չհասկացա։ Այնքան էի<br />

79

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ -----------------------------------------<br />

կատաղել, որ գիրքը շպրտեցի սենյակի մյուս<br />

ծայրը։<br />

Պիտի փորձեմ գոնե ինչ֊որ բան պահել։ Սովորածներիցս<br />

գոնե ինչ֊որ բան։ Աստված իմ,<br />

խնդրում եմ, մխ խլիր ամեն ինչ։<br />

Հունիսի 19 - Երբեմն գիշերները դուրս եմ<br />

գալիս զբոսնելու։ Անցած գիշեր չէի կարողանում<br />

տանս տեղը հիշել։ Ինձ ոստիկանը տուն<br />

բերեց։ Ինչ֊որ տարօրինակ զգացում ունեմ, որ<br />

այս ամենն արդեն մի անգամ եղել է՝ շատ վաղուց։<br />

Շարունակում եմ ինքս ինձ համոզել, որ<br />

ես աշխարհում միակ մարդն եմ, ով կարող է<br />

Նկարագրել, թե հետս ինչ է կատարվում։<br />

Հունիսի 21 - Ախր ինչու՞ չեմ կարողանում<br />

հիշել։ Չի կարելի հանձնվել։ Օրերով պառկած<br />

եմ մնում անկողնում ու չեմ հասկանում՝ ով<br />

եմ կամ որտեղ եմ։ Հետո հանկարծ ամեն ինչ<br />

միանգամից հետ է գալիս։ Ամնեզիան ավելի ու<br />

80

---

֊<br />

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ավելի է խորանում։ Ի հայտ են գալիս ծերունական<br />

ախտանշաններ՝ երկրորդ մանկություն<br />

եմ ապրում։ Ու գիտեմ, որ սա դեռ ամենը<br />

չէ։ Ինչ֊որ անողոք տրամաբանություն կա<br />

այս ամենի մեջ։ Ես այնքան շատ բան սովորեցի՝<br />

այնքան կարն ժամանակում։ Իսկ հիմա<br />

միտքս գլխապտույտ արագությամբ քայքայ<br />

վում է։ Ոչ մի դեպքում չի կարելի համակերպվել։<br />

Ես կպայքարեն սրա դեմ։ Անկախ ինձնից՝<br />

անընդհատ աչքիս առաջ են գալիս այն<br />

բիստրոյի տղան, դեմքի դատարկ արտահայտությունը,<br />

բութ ժպիտը, վրան ծիծաղող<br />

մարդիկ։ Ոչ, աղաչում եմ, միայն թե ոչ կրկին<br />

նույն բանը...<br />

Հունիսի 22 - Սկսել եմ մոռանալ ոչ այնքան<br />

վաղուց սովորածս բաները։ Ըստ երևույթին՝<br />

ամեն ինչ դասական եղանակով է զարգանում,<br />

առաջին հերթին մոռանում ես վերջին սովորածդ։<br />

Թե՞ դասականը ուրիշ էր... Չգիտեմ, մի<br />

անգամ էլ է պետք նայել։<br />

81

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ - -<br />

Նորից կարդացի «էլջերնոն-Գորդոնի էֆեկտի»<br />

մասին հաշվետվությունս։ Կարդալու ընթացքում<br />

ինձ հանգիստ չէր տալիս այն միտքը,<br />

թե դա ինչ-որ ուրիշ մեկն է գրել։ Որոշ հատվածներ<br />

նույնիսկ չէի էլ հասկանում։<br />

Շարժողական գործունեությունս խաթարված<br />

է։ Անընդհատ սայթաքում եմ, ինչ-որ բաների<br />

եմ բախվում։ Գրամեքենայով տպելը քանի<br />

գնում՝ ավելի է դժվարանում։<br />

Հունիսի 23 - էրիվ հրաժարվեցի գրամեքենայից։<br />

Շարժումներիս կոորդինացիան շատ է թուլացել։<br />

Զգում եմ, որ ավելի ու ավելի դանդաղ եմ<br />

շարժվում։ Այսօր մի սարսափելի ցնցում ապրեցի։<br />

Ուզում էի վերընթերցել ուսումնասիրությանս <strong>համար</strong><br />

օգտագործված հոդվածներից մեկը՝ Կրյու–<br />

գերի «ՍԵօր բտ^/օՒոտժւտ 09ոշհ6ւէ»–ը, հուսալով որ<br />

դա կօգնի ինձ հասկանալ իմ կատարած աշխատանքը։<br />

Սկզբում ինձ թվաց, թե տեսողությանս<br />

հետ ինչ-որ բան այն չէ։ Հնտո հասկացա, որ<br />

այլևս չեմ կարողանում գերմաներեն կարդալ։<br />

82

---

Փորձեցի մյուս բոլոր լեզուները։ Մմեն ինչ կորել<br />

է։<br />

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հունիսի 30 - Մի շաբաթ է՝ չէի <strong>համար</strong>ձակվում<br />

ոչինչ գրել։ Մմեն ինչ ավազի նման սահում<br />

է մատներիս արանքով ու անհետանում։<br />

Ունեցածս գրքերի մեծ մասը հիմա արդեն չափազանց<br />

բարդ է ինձ <strong>համար</strong>։ Ու դա ինձ կւս–<br />

տաղության է հասցնում, որովհետև գիտեմ, որ<br />

ընդամենը մի երկուշաբաթ առաջ կարողանում<br />

էի դրանք կարդալ ու հասկանալ։<br />

Մնընդհատ ինքս ինձ համոզում եմ, որ պետք<br />

է շարունակեմ գրել այս հաշվետվությունները,<br />

որպեսզի գոնե ուրիշներն էլ իմանան, թե ինչ է<br />

կատարվում ինձ հետ։ Բայց միշտ բառեր ընտրելն<br />

ու դրանց ուղղագրությունը հիշելը քանի<br />

գնում՝ ավելի դժվար է դառնում։ ժիմւս արդեն<br />

ստիպված եմ նույնիսկ ամենապարզ բառերը<br />

բառարանով ստուգել։ Ջղայնանում եմ ինքս<br />

ինձ վրա։<br />

83

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ - - -<br />

Դոկտոր Շտրաոաը <strong>համար</strong>յա ամեն օր գալիս<br />

է մոտս, բայց ես ասացի, որ ոչ ոքի չեմ<br />

ուզում տեսնել ու ոչ էլ ինչ-որ մեկի հետ խոսել։<br />

Ինքն իրեն մեղավոր է զգում։ Բոլորն են իրենց<br />

մեղավոր զգում։ Բայց ես ոչ ոքի չեմ մեղադրում։<br />

Գիտեի, թե ինչ կարող էր լինել։ Բայց մեկ է՝ դրանից<br />

այս ամենը պակաս ցավոտ չի դառնում։<br />

Հուլիսի 7 - Չհասկացա ամբողջ շաբաթս<br />

ուր կորավ։ Գիտեմ որ այսօր կիրակի է որովհետեվ<br />

պատուհանից տեսնում եմ թե ինչպես<br />

են մարդիկ եկեղեցի գնում։ Ինձ թվում է<br />

ամբողջ շաբաթ անկողնուցս դուրս չեմ Եկել<br />

միայն հիշում եմ թե ինչպես էր միսիս Ֆլինն<br />

ինձ մի երկու անգամ ուտելիք բերում։ Անընդհատ<br />

ինքս ինձ կրկնում եմ որ պիտի ինչոր<br />

բան անեմ բայց հետո մոռանում եմ կամ երե–<br />

վի ավելի հեշտ է ուղակի չանել այն ինչ ասում<br />

եմ որ պիտի անեմ։<br />

Վերջերս շատ եմ մտածում հորս ու մորս<br />

մասին։ Մ՝ի նկար գտա որտեղ մենք երեքով<br />

8 4

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ծովափին ենք։ Հայրս թեփի տակ մի մեծ գնդակ<br />

ունի իսկ մայրս բռնել է ձեռքս։ Ես չեմ հիշում որ<br />

նրանք այնպիսին լինեն ինչպիսին նկարի մեջ<br />

են։ Միայն հիշում եմ թե ինչպես էր հայրս <strong>համար</strong>յա<br />

ամեն օր հարբում ու փողի <strong>համար</strong> կռիվ<br />

անում մորս հետ։<br />

Ինքը հազարից մեկ էր սափրվում ու գրկե–<br />

լուց միշտ երեսս ծակում էր։ Մայրս ասում էր<br />

որ հայրս մահացել է, բայց իմ զարմիկ Միլտին<br />

մի անգամ ասաց որ ինքը լսել է թե ինչպես են<br />

իր ծնողները ասում որ իմ հայրը փախել է ուրիշ<br />

կնոջ հետ։ Երբ մորս հարցրի այդ մասին<br />

ինձ ապտակեց ու գոռաց որ հայրս մեռած է։<br />

Ինձ թվում է երբեք էլ չեմ իմանա թե ճիշտը որն<br />

էր բայց դե ինձ <strong>համար</strong> արդեն մեկ է։ (Հայրս մի<br />

անգամ ասաց որ ինձ կտանի ֆերմա կովերին<br />

տեսնելու բայց այդպես էլ չտարավ։ Ինքը երբեք<br />

իր խոստումները չէր պահում)։<br />

Հուլիսի 10 - Տանտիրուհիս միսիս Ֆլիննը<br />

ահավոր անհանգիստ է ինձ <strong>համար</strong>։ Մսում է<br />

85

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ......<br />

որ երբ տեսնում է թե ինչպես եմ օրերով պառկած<br />

մնում ու ոչմի բան չեմ անում միանգամից<br />

իր տղային է հիշում ու մեկ էլ թե ոնց դրան<br />

տնից դուրս շպրտեց։ Գսաց որ թամբալներին<br />

տանել չի կարողանում։ Ուրիշ բան եթե հիվանդ<br />

եմ բայց եթե թամբալ եմ էդ արդեն չեղավ ու<br />

ինքը էդ չի հանդուրժի։ Ես ասացի որ ոնցոր թե<br />

գրիպ եմ։<br />

Լէմեն օր փորցում եմ գոնե մի քիչ կարթալ<br />

հիմնականում պատմվածքներ բայց մեկմեկ<br />

ստիպված եմ լինում նույն բանը մի քանի անգամ<br />

կարթալ որովհետև կարթացածս չեմ հասկանում։<br />

Ու գրելն էլ է դժվարացել։ Գիտեմ որ<br />

պիտի բոլոր բառերը բառարանում նայեմ բայց<br />

ախր շատ դժվար է ու ես էլ անընդհատ մի տեսակ<br />

հոգնած եմ։<br />

Հետո մտքովս անցավ որ երկար ու դժվար<br />

բառերի փոխարեն կարելի է մենակ հեշտ ու<br />

կարժ բառեր օգտագործել։ Համ էլ ժամանակ<br />

եմ խնայում։ Գոտաորապես շաբաթը մի անգամ<br />

ծաղիկներ եմ դնում էլջերնոնի գերեզմանին։<br />

Գիսիս Ֆլիննը կարծում է որ ես գժվել եմ որ<br />

86

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ծաղիկներ եմ դնում մկան գերեզմանին բայց ես<br />

ասացի որ էլջերնոնը հատուկ մկնիկ էր։<br />

Հուլիսի 14 - էլի կիրակի է։ Ես ոչմի անելու<br />

բւսն չունեմ որովհետեվ հեռուստացույցս փչացել<br />

է իսկ ես փողչունեմ որ սարքել տամ։ (Ոնցոր<br />

թե լաբատորիայի այս ամսվա չեկը կորցրելեմ։<br />

Չգիտեմ չեմ հիշում)։<br />

Գլուխս անընթատ ահավոր ցավում է ու աս–<br />

պերինն էլ <strong>համար</strong>յա չի օգնում։ Գիսիս Ֆլիննը<br />

տեսնում է որ ես լուրջ հիվանդեմ ու ինձ լիքը<br />

խղճում է։ Ինքը շատ բարի կին է երբ ինչոր մեկը<br />

հիվանդ է։<br />

Հուլիսի 22 - Գիսիս Ֆլիննը ինչոր տարորի–<br />

նակ բժիշկ էր կանչել որ ինձ նայի։ Վախենում<br />

էր որ կարող է հանկարծ մեռնեմ։ Ես բժիշկին<br />

ասեցի որ այնքան էլ հիվանդ չեմ ուղղակի մեկմեկ<br />

ամեն ինչ մոռանում եմ։ Հարցրեց ընկերներ<br />

կամ հարազատներ ունեմ ու ես ասեցի չէ ոչ<br />

87

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ ------------------------------------------<br />

ընկերներ ունեմ ոչ էլ հարազատներ։ Պատմեցի<br />

որ մենակ մի ժամանակ մի ընկեր ունեի անունը<br />

էլջերնոն էր բայց ինքը մուկ էր ու մենք միշտ<br />

իրար հետ մրցում էինք։ Ինքը մի տեսակ տարորինակ<br />

Նայեց վրւսս ու երեկ ի մտածեց գժվել եմ։<br />

Հետո երբ ասեցի որ առաչ ես հանձար էի<br />

ժսյտաց ու սկսեց հետս այնպես խոսել ոնցոր<br />

երեխա լինեի ու միսիս Ֆլիննին աչքով արեց։<br />

Ես կատաղեցի ու դրան վռնդեցի դուրս որովհետեվ<br />

ինքն էլ էր ինձ ձեռ առնում ոնցոր մի ժամանակ<br />

բոլորը։<br />

Հուլիսի 24 - Փողերս լրիվ պրծելեն ու միսիս<br />

Ֆլիննը ասում է որ պիտի գնամ մի տեղ<br />

ւսշխատեմ որ կարողանամ սենյակիս վարցը<br />

տամ թե չէ արթեն երկու ամիս է վտդչեմ տվել։<br />

Ես ոչմի գործ անել չգիտեմ բացի այն գործից<br />

որ անում էի Դոննեգանի պլաստիկ ւոուփերի<br />

գործարւսնում։ Ես չեմ ուզում հետ գնալ այնտեղ<br />

որովհետեվ իրենք բոլորը գիտեին ինձ<br />

երբ ես խելացի էի ու հիմա երեվի կսկսեն<br />

88

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

վրաս ծիծաղել։ Բայց համել չգիտեմ ուրիշ ինչ<br />

անեմ որ փող մարեմ։<br />

Հուլիսի 25 - Իմ առաչվա հաշվետվուցյուն–<br />

ներն էի նայում ու շատ տարորինակ է բայց չեմ<br />

կարողանում կարթալ իմ գրածներս։ Հազիվ<br />

կարողանումեմ մի քանի բառեր տարբերել բայց<br />

իմաստը չեմ հասկանում։<br />

Միսս Կինիանն էր եկել կանգնել դռան մոտ<br />

բայց ես ասեցի գնացեք չեմ ուզում ձեզ տեսնել։<br />

Ինքը լաց եղավ ու ես էլ լաց եղա բայց ներս չթողեցի<br />

որովհետեվչեմ ուզում որ ինքն էլ ծիծաղի<br />

իմ վրա։ Լէսեցի որ ինքը էլ իմ դուրը չի գալիս։<br />

Լէսեցի որ էլ չեմ ուզում խելացի լինել։ Բայց դա<br />

միշտ չի։ Ես դեռ սիրումեմ իրեն ու դեռ ուզումեմ<br />

խելացի լինել բայց ստիպված պիտի այդպես<br />

ասեի որ գնար։ Ինքը միսիս Ֆլիննին իմ սենյակի<br />

<strong>համար</strong> փող տվեց։ Բայց ես չեմ ուզում որ<br />

տա։ Պիտի գործ գտնեմ։<br />

հ֊նդրումեմ... Ենղրումեմ ինչ կլինի թող գոնե<br />

գրելն ու կարթալը չմոռանամ։<br />

89

---

ԴԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

Հուլիսի 27 - Միստր Դոննեգանը շատ բարի<br />

էր երբ հետ գնացի մոտը ու խնդրեցի որ թողնի<br />

նորից հավաքարար աշխատեմ։ Սկզբից մի<br />

տեսակ կասկածելով էր նայում բայց հետո երբ<br />

պատմեցի թե հետս ինչ է եղել ինքը շատ տխրեց<br />

ձեռքը դրեց ուսիս ու ասեց Չարլի Գորդոն<br />

դու իսկական տղամարդ ես։<br />

Բոլորը ինձ էին նայում երբ իջա ներքեվ ու<br />

սկսեցի առաչվա նման զուգարանը մաքրել։ Ես<br />

ինձ ասեցի Չարլի եթե հանկարծ էլի սկսեն քեզ<br />

ձեռ առնել բանի տեղ մի դիր որովհետեվ դու հի–<br />

շումես որ իրենք այնքան էլ խելացի չեն ինչքան<br />

մի ժամանակ քեզ թվում էր։ Ու համել իրենք մի<br />

ժամանակ քո ընկերներն էին ու եթե ծիծաղում<br />

էլ էին վրադ դա ոչմի կապ չունի որովհետեվ<br />

համել սիրում էին քեզ։<br />

Նոր ւսշխատողներից մեկը ով իմ գնւսլուց<br />

հետո էր գործի ընթունվել մի հատ չար կատակ<br />

արեց։ Լեսեց Չարլի լսելեմ դու ահւսվոր խելոք<br />

դեմք ես <strong>համար</strong>յա իսկւսկան ակադեմքոս։<br />

90

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

Հվը մի հատ խելոք բան ասա։ Ես ինձ վատ<br />

զգացի բայց Ջո Կարպը եկավ մոտիկ օձիքից<br />

բռնեց ու ասեց Չարլիին հանգիստ թող<br />

թե չէ վիզդ կպոկեմ հոտած ծաղրածուի մեկը։<br />

Ես չեի սպասում որ Ջոն իմ կողմից կլինի<br />

դրա <strong>համար</strong> էլ կարծումեմ ինքը իմ իսկական<br />

ընկերն է։<br />

Ավելի ուշ Ֆրենկ Ռեյլին էլ եկավ մոտս ու<br />

ասեց Չարլի եթե ինչոր մեկը էլի քեզ կպնի կամ<br />

ւիորցի ճնշել ինձ կամ Ջոին ասա ու մենք ղրանց<br />

հարցերը կլուծենք։ Ես ասեցի շնորհակալուցյուն<br />

Ֆրենկի ու հետո այնպես հուզվեցի որ ստիպված<br />

գնացի պահեստ որ հանկարծ չտեսնի թե<br />

ոնցեմ աչքերս լցրել։ Ինչ լավ բան է ընկերներ<br />

ունենալը։<br />

Հուլիսի 28 - Լկսոր իսկական ապուշուցյուն<br />

արեցի որովհետեվ լրիվ մոռացել էի որ էլ չեմ<br />

գնում հետամնաց չափահասների <strong>համար</strong><br />

միսս Կինիանի դասարան ոնցոր առաչ։ Ատա<br />

ներս ու գնացի նստեցի սենյակի խորքի իմ հին<br />

91

---

ԴԵՆԻԵԱՔԻԶ<br />

տեղը ու ինքը մի տեսակ տարորինակ նայեց<br />

վրաս ու ասեց Չարլզ։ Ես չեի հիշում որ ինքը<br />

ինձ կյանքում Չարլզ ասած լիներ առաչ միշտ<br />

Չարլի էր ասում ու ես ասեցի բարեվ ձեզ միսս<br />

Կինիան ես իմ այսորվա բոլոր դասերս արելեմ<br />

ուղակի դասագիրքս եմ ինչոր տեղ կորցրել։<br />

Ինքը սկսեց լացել ու սենյակից վազեց դուրս<br />

ու բոլորը նայեցին ինձ ու ես տեսա որ իրենք<br />

լրիվ ուրիշ մարդիկ էին ոչթե իմ հին դասարանցիները։<br />

Հետո մեկել հանկարծ ինչոր բաներ հիշեցի<br />

վիրահատուցյանս մասին ու համել թե ոնց էի<br />

խելոքացել ու ասեցի վայքու էս անքամ իսկականից<br />

ինձ լրիվ Չարլի Գորդոնի տեղը դրեցի։<br />

Հետո շուտ դուրս եկա քանի դեռ ինքը դասարան<br />

չեր վերադարցել։<br />

Դրա <strong>համար</strong> էլ որոշելեմ Նյու Յորքից ընդմիշտ<br />

հեռանալ։ Չեմ ուզում որ հանկարծ մի<br />

անգամ էլ ինչոր նման բան լինի։ Չեմ ուզում<br />

միսս Կինիանը խղմա ինձ։ Գործարանում էլ<br />

են բոլորը ինձ խղձում ու ես դա էլ չեմ ուզում<br />

ու դրա <strong>համար</strong> էլ մի այնպիսի տեղ եմ գնալու<br />

92

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

որտեղ ոչմեկ չգիտի որ Չարլի Գորդոնը մի<br />

ժամանակ հանժար է եղել իսկ հիմա նույնիսկ<br />

գիրք կարթալ կամ միշտ գրելչի կարողանում։<br />

Հնտս մի երկու գիրք եմ վերցնում ու չնայած<br />

դրանք կարթալ չեմ կարող լիքը կպարապեմ<br />

ու երեվի ամեն ինչ չմոռանամ ինչ սովորե| էի։<br />

Եթե շատ շատ աշխատեմ երեվի նույնիսկ մի<br />

քիչ ավելի խելացի դառնամ քան վիրահատու–<br />

ցյունից առաջ էի։ Նապաստակի ոտքը մոտս է<br />

ու բախտավոր պեննին էլ ու երեվի դրանք ինձ<br />

կ ոգն են։<br />

Միսս Կինիան եթե հանկարծ մի օր կար–<br />

թաք գրածս խնդրումեմ չխղմաք ինձ ես ուրա–<br />

խեմ որ խելացի լինելու երկրորդ շանս ունեցա<br />

որովհետեվ լիքը նոր բաներ սովորեցի որ<br />

առաչ նույնիսկ չգիտեի էլ որ աշխարում գո–<br />

յուցյուն ունեն ու շատ շնորակւսլեմ որ թեկուզ<br />

մի պահ կարողացա այդ ամենը տեսել։ Չգիտեմ<br />

թե ինչու եմ էլի հիմար դարցել կամ թե<br />

ինչն եմ սխալ արել երեվի քիչ էի աշխատում<br />

իմ վրա դրանից է։ Բայց եթե ւիորցեմ ավելի<br />

շւստ աշխատել ու լիքը պարապեմ գուցե մի<br />

93

---

ԳԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

քիչ ավելի խելացի կդառնամ ու գոնե կհասկանամ<br />

թե բոլոր բւսռերը ինչ են նշանակում։<br />

Հիմա մի քիչ հիշումեմ թե ինձ ինչքան լավ էի<br />

զգում երբ կարթում էի մղած անկյունով կապույտ<br />

գիրքը։ Հենց դրա <strong>համար</strong> էլ անպւսյման<br />

շարունակելու եմ պարապել ու վտրցելու եմ<br />

խելոքանալ որ կարողանամ ինձ էլի այդպես<br />

լավ զգալ։ Շատ հանելի է երբ լիքը բւսն գիտես<br />

ու խելացի ես։ Լէյնքան կուզեի հենց հիմա<br />

խելացի լինեի եթե այդպես լիներ կնստեի<br />

ու անընթատ գիրք կկարթայի։ Բայց դե ամեն<br />

դեպքում ես հաստատ գիտեմ որ աշխարում<br />

առաչին հիմար մարդն եմ ով ինչոր կարեվոր<br />

բան է արել գիտուցյան <strong>համար</strong>։ Հիմա չեմ հիշում<br />

ինչ բայց հիշումեմ որ մի բան հաստատ<br />

արելեմ։ Ու ինձ թվում է դա նույնն է ոնցոր եթե<br />

դա բոլոր իմ նման հիմար մարդկանց անունից<br />

արւսծ լինեմ։<br />

Մնաք բարով միսս Կինիան ու դոկտոր<br />

Շտրաուս ու մնացած բոլորդ։ Ու Հ.Գ. խնդրում<br />

եմ ասեք դոկտոր Նեմուրին որ եթե ինքը այդքան<br />

շատ չջղայնանա երբ մարդիկ իր վրա<br />

94

---

<strong>Ծաղիկներ</strong> էլջերնոնի <strong>համար</strong><br />

ծիծաղում են ինքը ավելի շատ ընկերներ կունենա։<br />

Շատ հեշտ է ընկերներ ունենալը երբ<br />

թողնում ես որ մարդիկ քո վրա ծիծաղեն։<br />

Այնտեղ ուր գնումեմ ես լիքը ընկերներ եմ<br />

ունենալու։<br />

ՀՀ.Գ. խնդրումեմ եթե հարմար լինի մեկ-մեկ<br />

մի քիչ ծւսղիկներ դրեք ւբարտեզում էլջերնոնի<br />

գերեզմանին...<br />

95

---

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ<br />

հաշվետվուցյուն 1 - մարտի 5 ,1 9 6 5 ........................3<br />

հաշվետվուցյուն 2 ֊ մարտի 6 ..................................... 4<br />

հաշվետվուցյուն 3 ֊ մարտի 7 ..................................... 8<br />

հաշվետվուցյուն 4 ֊ մարտի 8 .....................................12<br />

հաշվետվուցյուն 5 ֊ մարտի 1 0 .................................. 16<br />

Հաշվետվություն 6 ֊ մարտի 15...................................18<br />

Հաշվետվություն 7 ֊ մարտի 19.................................. 20<br />

Հաշվետվություն 8 - մարտի 2 3 ................................. 21<br />

Հաշվետվություն 9 .................................................... 27<br />

Հաշվետվություն 10..............................................................35<br />

Հաշվետվություն 11............................................................... 42<br />

Հաշվետվություն 12..............................................................55<br />

Հաշվետվություն 13..............................................................70<br />

96

---

ԳԵՆԻԵԼ ՔԻԶ<br />

ԾԱՂԻԿՆԵՐ ԷԱՋԵՐՆՈՆԻ ՀԱՍ՝ԱՐ<br />

օ/\ւտււտւ ւ