19.04.2013 Views

li Cveni ieso qriste. ...Cveni erovnuli TviTSegne

li Cveni ieso qriste. ...Cveni erovnuli TviTSegne

li Cveni ieso qriste. ...Cveni erovnuli TviTSegne

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ПО БЛАГОСЛОВЕНИЮ МАНГЛИССКО-ЦАЛСКОГО<br />

МИТРОПОЛИТА АНАНИЯ (ДЖАПАРИДЗЕ)<br />

ღვთისმშობლის წილხვედრი<br />

საქართველო<br />

Грузия – священный удел<br />

Пресвятой Богородицы.<br />

Тбилиси<br />

2011


gamoica mang<strong>li</strong>sisa da walkis mitropo<strong>li</strong>t<br />

ananias (jafariZe) locva-kurTxeviT<br />

RvTismSo RvTismSob<strong>li</strong>s b<strong>li</strong>s wilxvedri<br />

saqarTv saqarTvelo elo<br />

Tbi<strong>li</strong>si<br />

2010<br />

− 1 −


odesRac didi yofila saqarTvelo<br />

− 2 − − 3 −<br />

kaci, kaci, romelsac romelsac ar ar axsovs axsovs Tavisi Tavisi warsu<strong>li</strong>, warsu<strong>li</strong>, hgavs hgavs im im mawanmawanwalas, walas, romelmac romelmac ar ar icis icis saidan saidan movida movida da da saiT saiT midis midis<br />

wmida i<strong>li</strong>a marTa<strong>li</strong> (WavWavaZe)<br />

msof<strong>li</strong>o warRvnis Semdeg Kkacobrioba noes sami Zis _<br />

qamis, semis da iafetis gamravlebiT Seiqmna. im droisaTvis<br />

iyo erTi xalxi da hqondaT erTi ena. es xalxi Tavdapirvelad<br />

`aRmosavleTSi~ cxovrobda, saidanac daZrula da<br />

damkvidrebula `Sinyaris velze~(2.11,1-2). `aRmosavleTSi~<br />

gu<strong>li</strong>sxmoben araratis * qveyanas (kavkasia), rom<strong>li</strong>s mTebzec<br />

warRvnis Semdeg, noes kidobani SeCerda. ,,Sinyaris ve<strong>li</strong>~<br />

ki yofila mesopotamiaSi, kerZod qaldeaSi ** (wina azia).<br />

swored aq, `Sinyaris velze~ dauwyiaT maT babilonis god-<br />

* araratis mTis Tavdapirve<strong>li</strong> saxe<strong>li</strong> iyo qardu, Sumerebis epoqaSi<br />

mas nisiri erqva (16. gv.34).<br />

** qaldea erqva qveyanas, rome<strong>li</strong>c mdebareobda mdinareebs tigrossa da evfrats<br />

Soris, TiTqmis sparseTis yuredan _ babilonamde. qaldea ufro<br />

mogvianebiT ewodeboda dRevande<strong>li</strong> saqarTvelos mezoblad mdebare<br />

qveynebsac urartudan _ pontos CaTv<strong>li</strong>T gadaS<strong>li</strong>l mxares. aRsaniSnavia,<br />

rom kidev ufro CrdiloeTiT urartusa da mis dasavleTiT moqceul<br />

Semdgomdroindel WaneTis miwa-wyalsac qaldea erqva. mcire xnis Semdeg<br />

maT CrdiloeTiT aRmocenda qarT<strong>li</strong>s samefo, daarsebu<strong>li</strong> farnavaz mefis<br />

mier, romelTa xalxs _ qarTvelebs rogorc istorikosebi fiqroben<br />

saxe<strong>li</strong> `qaldeas~ qveynis saxe<strong>li</strong>s mixedviT ewodaT. safiqrebe<strong>li</strong>a, rom<br />

termini ,,qarTve<strong>li</strong>~ dakavSirebu<strong>li</strong>a qald-Tan (12. t.III, gv.195). saxel<br />

`qaldea’’-s ivane javaxiSvi<strong>li</strong>c akavSirebs qarTvelTan. amrigad, qveynis<br />

saxelwodebam `qaldea~-m aTaswleulTa manZi<strong>li</strong>ze adgi<strong>li</strong> wainacvla<br />

samxreTidan CrdiloeTisaken, Sumerebidan _ qarTvelebamde (4. gv.31-<br />

55). svaneTSi SemorCeni<strong>li</strong>a sofe<strong>li</strong>qalde da uZvelesi gvari qaldani.


o<strong>li</strong>s Seneba. Tumca, RmerTs ar moewona xalxis ganzraxva,<br />

auria maT ena da isini MmTe<strong>li</strong> dedamiwis zurgze gafanta.<br />

samSoblo, kacobriobisa, Zve<strong>li</strong> xalxebisa da erebisa mesopotamiaa,<br />

saidanac, bib<strong>li</strong>is Tanaxmad, isini gavrceldnen<br />

msof<strong>li</strong>oSi (4. gv.10). rac Seexeba qarTvel ers, igi miekuTvneba<br />

wina aziis Zvel mkvidr mosaxleobas.<br />

simon janaSias mosazrebiT, daaxloebiT 6 aTasi w<strong>li</strong>s<br />

win, erTmaneTis monaTesave xeTur-iberul xalxebs (qarTvelTa<br />

winaprebs) vrce<strong>li</strong> miwa-wya<strong>li</strong> eWiraT wina aziaSi.<br />

aqedan isini gavrecelebulan afrikis CrdiloeT sanapiroze<br />

da samxreT evropaSi. swored maT Seqmnes kacobriobis<br />

uZvelesi kulturu<strong>li</strong> kerebi, romlebmac SemdgomSi<br />

didi gavlena iqonia maT teritoriebze mosul indoevropelebze.<br />

pirineis anu iberiis naxevarkunZulze, Zve<strong>li</strong> iberiu<strong>li</strong><br />

mosaxleobis STamomavalni _ baskebi, dRemde arian<br />

SemorCenilni. aseve moxda apeninis naxevarkunZulze, sadac<br />

etruskebma Seqmnes ita<strong>li</strong>is uZvelesi civi<strong>li</strong>zacia, romelmac<br />

Semdgom mZlavri zemoqmedeba iqonia romis kulturaze.<br />

balkaneTis naxevarkunZulze gvian mosulma indoevropelma<br />

berZnebma ki qarTvelTa winaprebis _ pelazgebis kultura<br />

aiTvises. am xalxTa mier Seqmni<strong>li</strong> maRa<strong>li</strong> kulturis keraTagan<br />

yvelaze ufro mniSvnelovnad winaaziuri kerebi unda<br />

CaiTvalos... evfratisa da tigrosis auzTa qvemo nawilSi<br />

Sumerebma Zv.w. IV aTaswleulSi safuZve<strong>li</strong> Cauyares saxelmwifos<br />

da gamoigones msof<strong>li</strong>oSi uZvelesi damwerloba –<br />

jer ierog<strong>li</strong>furi, Semdeg lursmu<strong>li</strong> (12. t.V, gv.20).<br />

didi germane<strong>li</strong> mecnieri vilhem humboldti (1767-<br />

1835), baskuri enisa da iberiis (pirineis) naxevarkunZu<strong>li</strong>s<br />

uZvelesi mosaxleobis vinaobis Seswav<strong>li</strong>sas mivida<br />

im daskvnamde, rom iberiis naxevarkunZu<strong>li</strong>s, xmelTaSua<br />

zRvisa da egeosis zRvis auzebis, Tanamedrove saberZne-<br />

Tis, kavkasiis, Tanamedrove indoeTis, mcire aziis da<br />

palestinis Tavdapirve<strong>li</strong> mkvidri mosaxleoba iyo protoiberiu<strong>li</strong><br />

anu protoqarTu<strong>li</strong>. vilhem humboldtis<br />

gamokvlevebis mixedviT protoiberiu<strong>li</strong> modgmis ena iyo<br />

erTi ZiriTadi ena, romelsac hqonda mrava<strong>li</strong> dialeqturi<br />

ganStoeba (16.gv.8-9).<br />

v. humboldtisa da n. maris gamo kvlevebis mixedviT<br />

Sumeru<strong>li</strong>, minosuri (kunZul kretas legendaru<strong>li</strong> mefis<br />

minosis co<strong>li</strong> pasifae iyo kolxeTis le gendaru<strong>li</strong> mefis<br />

aietis da. 34.gv.324), pelazguri, et ru sku<strong>li</strong> da sxva kulturebi<br />

protoiberebis (protoqar Tvelebis) Seqmni<strong>li</strong>a(16.<br />

gv.66).<br />

ZvelberZnu<strong>li</strong> miTosi si na m dvileSi aris ara ZvelberZnu<strong>li</strong>,<br />

aramed pelazguri, aR ni Snavda didi germane<strong>li</strong><br />

filosofosi Se<strong>li</strong>ngi.(16.gv.12).<br />

Zve<strong>li</strong> berZeni istorikosebis monacemebze dayrdnobiT<br />

pirveladi mosaxleoba uZvelesi saberZneTisa pelazguria.<br />

pelazgebze pirdapir aris naTqvami herodotesTan da sxva ber-<br />

Zen istorikosebTan, rom isini iberebi iyvnen (16, gv.39).<br />

Zve<strong>li</strong> mosaxleoba, rome<strong>li</strong>c berZnebs daxvdaT mcire<br />

aziaSi da balkaneTis naxevarkunZulze indoevropu<strong>li</strong> rom<br />

ar iyo iqedanac Cans, rom herodote am uZvelesi mosaxleobis<br />

enas `barbarosuls~ e.i. ucxos ara berZnuls<br />

uwodebs (35).<br />

istoria dasabamSive SeniSnavs, rom kaspiisa da Sav zRvas<br />

Soris arsebobda mdidari qveyana, rome<strong>li</strong>c uxvad irwyveboda<br />

mdinareebiT, marad ganaTebu<strong>li</strong> iyo aRmosavleTis mziT,<br />

dasaxlebu<strong>li</strong> iyo niWieri da lamazi xalxiT, romelTac hqondaT<br />

sakuTari saxelmwifo da didad ganviTarebu<strong>li</strong> cxovreba.<br />

− 4 − − 5 −


am ers erqva kolxi, xolo TviT qveyanas kolxeTi. *<br />

kolxebs hyavdaT Z<strong>li</strong>eri mefe, legendaru<strong>li</strong> medeas mama<br />

aieti, romelsac uZvelesi berZnu<strong>li</strong> wyaroebi ixseneben,<br />

rogorc kolxTa da azovis zRvis mefed, (13. gv.3). aietis mamas,<br />

he<strong>li</strong>oss (mzes) hqonda qalaqi-saxelmwifo egeosis zRvis<br />

kunZul evbeaze. dResdReobiT CvenSi gavrcelebu<strong>li</strong> simRerebi<br />

`odoia~, `nanaianana~, `vovnana~ Seiqmna oTxi aTasi w<strong>li</strong>s win<br />

egeosis zRvis kunZul evbeaze. qarTvelebi am simRerebs dResac<br />

didi siyvaru<strong>li</strong>T mRerian. Zvelkolxuri kultura gacilebiT<br />

ufro Zve<strong>li</strong>a vidre Zvel berZnu<strong>li</strong> kultura (41).<br />

wina aziis mkvidrma mosaxleobam Zv. w. IX-VII saukuneebSi<br />

xeTur-subarulma tomebma Seqmnes axa<strong>li</strong> AZ<strong>li</strong>eri saxelmwifo<br />

urartu. `diax batonebo, urartelni qarTvelTa winaparni,<br />

qarTvelTa sisxl-xorci eri yofila... Cven usabuTod ar vambobT<br />

urartelebis qarTvelobas~. (17. gv.84). Uurartuelebi<br />

Tavis Tavs qaldevelebs uwodebdnen. urartuelTa RmerTs<br />

`xaldi~ - qaldi hqvia. VI saukuneSi urartus ** samefo daeca,<br />

urartus dacemis Semdeg mis teritorias somexi tomebi<br />

* mecnierTa erT nawils bib<strong>li</strong>uri samoTxis erT-erTi mdinare fisoni<br />

(2. 2:10-12) gaigivebu<strong>li</strong> aqvT kolxeTis mdinare fasisTan (md. rioni),<br />

radgan fisoni oqroTi mdidari qveynidan moedineba (27. gv. 8). Zve<strong>li</strong><br />

berZnebi kolxeTze miuTiTebdnen, rogorc oqroTi, vercx<strong>li</strong>T, rkiniT<br />

da spilenZiT mdidar mxareze. straboni iuwyeba: `kolxeTSi mdinareebs<br />

CamoaqvT oqro. adgilobrivi mosaxleoba sqelmaty<strong>li</strong>an cxvris tyavebs<br />

debs mdinareSi da am tyavebze darCenil qviSas agrovebs~. oqros mopovebis<br />

es wesi TiTqmis ukanasknel dromde Semoinaxa svaneTSi, e.i. istoriu<strong>li</strong><br />

kolxeTis mTian raionSi.<br />

** Sumeris da babilonis ramdenime da urartus mTe<strong>li</strong> rigi mefeebisa<br />

qarTul saxels atarebdnen. warRvnamde<strong>li</strong> mefeebic ki alagara, dumuzi<br />

(Tamuzi), dudu da sxvebi. egviptis piramidebic ki qarTul saxelebs<br />

atareben saqara _ caqara _ cis qari. (37).<br />

daeuflnen. VI saukunis bolos sparsul warwerebSi Zve<strong>li</strong><br />

urartu ukve `armeniad~ iwodeboda (4. gv.69).<br />

`marto lenormani ar ambobs, rom mTiani qveyana,<br />

romelsac lursmnu<strong>li</strong> warwerani urartad asaxeleben, jer<br />

kidev 721 wels <strong>qriste</strong>s Sobamde samkvidro iyo qarTvelebisa<br />

da TviT urartelni qarTve<strong>li</strong>s naTesaobis eri iyo. meore<br />

didi mcodne da mkvlevari Zve<strong>li</strong>s istoriisa maspero ambobs:<br />

`mTiani qveyana (urarti) saidanac gamodian tigri da<br />

evfrati, jer kidev asurelTa mefis sargonis dros (721)<br />

dasaxlebu<strong>li</strong> iyo erTis modgmis eriTa, rome<strong>li</strong>c mTlad<br />

gansxvavebu<strong>li</strong>a exlandel somexTagan da ekuTvnis naTesaobiT<br />

qarTvelebs~ (17. gv. 91)<br />

xeTebi da subarebi qarTvelebis winaprebi iyvnen: xeTebi<br />

cxovrobdnen mcire aziaSi, iber-subarebi – mesopotamiidan<br />

kavkasiamde (12. t. 5, gv.21). `subar~ adrinde<strong>li</strong> saxe<strong>li</strong>a<br />

Sumerebisa (61. gv.23).<br />

lursmu<strong>li</strong> warwerebis mixedviT, kabadokiis (mcire azia,<br />

axlande<strong>li</strong> anato<strong>li</strong>a, TurqeTis centraluri nawi<strong>li</strong>)<br />

uZveles mosaxleobas qarTvelTa winaprebi protoxeTebi<br />

igive xaTebi (Zv. w. 3000-1750) Seadgenen. maTi dedaqalaqis<br />

saxe<strong>li</strong> iyo xatusa. aqedan momdinareobs maTi saxe<strong>li</strong>c<br />

xatebi _ qetebi (38). Zv.w. II aTaswleulSi am teritoriaze<br />

mosu<strong>li</strong> indoevrope<strong>li</strong> tomebi nesitebi Seerwynen<br />

ZirZvel mosaxleobas xetebs da Seqmnes xeTebis samefo.<br />

Tumca mosaxleobis ZiriTadi birTvi protoxeTuri iyo<br />

(14. gv. 220). xeTebis samefos ganadgurebis Semdeg kabadokiis<br />

teritoriaze dawinaudnen muSqebi (mesxebi), tabalebi<br />

(iberebi), Semdgom xa<strong>li</strong>bebi (lazebi da Wanebi),<br />

romlebic am teritoriaze odiTganve cxovrobdnen (14. gv.<br />

217). dReisaTvis ki dadasturebu<strong>li</strong>a, rom xsenebu<strong>li</strong> tome-<br />

− 6 − − 7 −


i Seadgenen kabadokiad wodebu<strong>li</strong> teritoriis uZveles<br />

mosaxleobas da rom isini arian Tanamedrove qarTvelTa<br />

uSualo winaprebi. (14 gv. 225).<br />

Zv.w. me-6 saukuneSi qarTvelTa winaprebis teritoria<br />

sparselebma daipyres da moxiblulni qarTu<strong>li</strong> jiSiani, lamazi<br />

cxenebiT am mxares _ mesxeTs kabadokia uwodes, rac lamazi<br />

cxenebis qveyanas niSnavs. Aax. w. IV saukuneSi jer kidev<br />

mosaxleoben mesxebi, romlebic kabadokielebad iwodebian<br />

(14. gv. 165). kabadokia rom mesxTa qveyana iyo kargad scodniaT<br />

rogorc antikuri, ise Semdgomi drois istorikosebs.<br />

Asagu<strong>li</strong>sxmoa, ax. w. I saukunis cnobi<strong>li</strong> moRvawis ioseb<br />

flaviosis cnobac, rom ori didi tomi mesxi _ kabadokielebi<br />

da Tubal-iberebi Seadgenda kabadokiis mosaxleobis<br />

ZiriTad masas (14. gv. 166). Aaseve sayuradReboa ax. w. IV<br />

saukunis moRvawe kvire<strong>li</strong> episkoposi Teodorites cnoba,<br />

rome<strong>li</strong>c winaswarmetyve<strong>li</strong> isaias zogierTi adgi<strong>li</strong>s ganmartebisas<br />

ambobs, rom isaia mesxebSi _ kabadokielebs, TobalebSi<br />

ki iberielebs gu<strong>li</strong>sxmobda. saintereso cnobas<br />

gvawvdis bizantiis imperatori konstantine porfirogeneti,<br />

rom<strong>li</strong>s mixedviTac kabadokielTa pirve<strong>li</strong> winapari<br />

mosxi (mesxi) yofila. laparakobs ra kabadokiis dedaqalaq<br />

kesariaze, igi ambobs, rom mas winaT mazaka erqva, rome<strong>li</strong>c<br />

mesxTa dedaqalaqi iyo (14. gv.167). pontos samefo, rome<strong>li</strong>c<br />

Camoya<strong>li</strong>bda kabadokiis CrdiloeT nawilSi, mTe<strong>li</strong> kabadokiis<br />

mosaxleobis analogiuri iyo. Pponto-kabadokia<br />

eTnikurad ganuyofe<strong>li</strong> iyo kolxur samyarosTan (14. gv.<br />

280). i<strong>li</strong>a WavWavaZe `qvaTa RaRadSi~ wers, rom kabadokiaSi<br />

odesRac marTlac qarTvelebi cxovrobdnen. amas is garemoebac<br />

amtkicebs, rom dResac im adgilebs, mdinareebs da mTebs,<br />

sadac kabadokia mdebareobs, qarTu<strong>li</strong> saxelebi SerCeniaT.<br />

TviT qsenofonte, Cubinovis sityviT, mogviTxrobs, rom<br />

trapizoni berZnebis aSenebu<strong>li</strong> qalaqia kolxebis qveyanaSi.<br />

saxelganTqmu<strong>li</strong> strabonic mowmed mohyavs, rom kabadokia<br />

erTis naTesavis eris samkvidro adgi<strong>li</strong> yofila, TviTon<br />

strabonic amasiis qalaqidan iyo da deda hyavda qarTve<strong>li</strong><br />

_ Wanis qa<strong>li</strong>, warCinebu<strong>li</strong> erisTavisa, rome<strong>li</strong>c didad<br />

dafasebu<strong>li</strong> iyo mefe miTridate pontoe<strong>li</strong>sagan. amitomac<br />

misi mowmoba dasajeria, viTarc kacisa, im adgilebSi dabadebu<strong>li</strong>sa...<br />

kabadokiaSi qarTvelni yofilan mkvidri mosaxleni.<br />

wmida mamani _ ioane zedazne<strong>li</strong> da misi Tormeti<br />

mowafeni, romelnic movidnen saqarTveloSi qristianobis<br />

danergvisa da ganmtkicebisaTvis, kabadokie<strong>li</strong> qarTvelebi<br />

iyvnen. Tu qarTu<strong>li</strong> arascodnodaT, Zne<strong>li</strong> safiqrebe<strong>li</strong>a<br />

imedi hqonodaT uenod gaerigebinaT ram da moemowafebinaT<br />

eri. marTa<strong>li</strong>a, es wminda mamani sirielebad xsenebulni arian,<br />

magram Zvelni mweralni kabadokielTa hracxdnen sirielebad,<br />

an mesopotamielebad. wm. giorgi kabadokie<strong>li</strong> iyo<br />

da amis gamo mTel saqarTveloSi Tayvancemu<strong>li</strong>. wm. giorgis<br />

naTesavi iyo mociqulTa swori wmida nino, agreTve kabadokie<strong>li</strong>,<br />

maSasadame mcodne qarTu<strong>li</strong> enisa, uamisod ar See-<br />

Zlo qadageba <strong>qriste</strong>s sarwmunoebis da moqceva qarTvelTa.<br />

visac surs ufro meti sabuTebi yove<strong>li</strong> zemoxsenebu<strong>li</strong>sa,<br />

ixileT weri<strong>li</strong> d. Cubinovisa: `eTnografiu<strong>li</strong> ganxilva<br />

ZvelTa da axalTa kabadokiisa, an WaneTis mkvidrTa mosaxleTa~.<br />

iveria, 1877w. #14, 15, 16, 17. es weri<strong>li</strong> rusuladac<br />

iyo dabeWdi<strong>li</strong> da erTs peterburgis swavlulTa krebulSi<br />

wakiTxu<strong>li</strong> TviT avtorisagan (17. gv. 97).<br />

1917 w<strong>li</strong>s 31 ianvris gazeT ,,saxalxo furcel~-Si dacu<strong>li</strong>a<br />

erTi metad saintereso cnoba, imis Sesaxeb, rom me-20<br />

saukunis dasawyisSi kabadokiaSi rva qarTu<strong>li</strong> sofe<strong>li</strong> iyo,<br />

− 8 − − 9 −


sadac daaxloebiT 12000 qarTve<strong>li</strong> cxovrobda. maT Senar-<br />

Cunebu<strong>li</strong> hqondaT marTlmadidebluri sarwmuneoba, eklesiebi,<br />

hyavdaT mRvdlebi da mRvdelmsaxureba qarTul enaze<br />

warmoebda. (38. gv. 32).<br />

`xettebis (xeTebis) da qarTvelebis naTesaobas, erT-<br />

Teslobas amtkicebs masperoc, rome<strong>li</strong>c ambobs, rom xettelni<br />

naTesavebi iyvnen tabalebisa, muSkebisa, romelnic Tubalebad<br />

da mosoxebad cnobilni arian da Tubalni da mosoxni<br />

(mesxni) xom qarTvelebis modgmis xalxebad miCneu<strong>li</strong>a mecnierTagan.<br />

ing<strong>li</strong>sis mecnieri r. andersoni ambobs rom evropis<br />

civi<strong>li</strong>zaciis saTave xetebis civi<strong>li</strong>zaciaa da evropa<br />

madlobe<strong>li</strong> unda iyos xetebisa, radganac dasabami saber-<br />

ZneTis kulturisa xetelebisgan aris miRebu<strong>li</strong>. (gv.97-99).<br />

...zogni didbunebovanni kacni Zve<strong>li</strong> saberZneTisa _ ambobs<br />

andersoni _ mcire aziis Svilni arian. mag. homerosi,<br />

Ta lesi, piTagore, herodote. da visac amaT xsenebaze agondeba<br />

egeiis qalaqebi (egeosis zRvis auzis qalaqebi), imas<br />

SeuZ<strong>li</strong>a ufro Rrmad Sexedos saqmes _ saxeldobr, xetebis<br />

kulturas. ...rogorc andersoni ise maspero, did qebaSi arian<br />

xetebis kulturisa, simdidrisa, vaJkacobisa da Z<strong>li</strong>erebisa~.<br />

(17. `qvaTa RaRadi~, gv.97-99)<br />

xeTebs, Semdeg ki mesxebs, tibarenebs da xa<strong>li</strong>bebs araer-<br />

Ti brwyinvale furce<strong>li</strong> CauweriaT msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciis<br />

istoriaSi. amas adasturebs, Tundac metalurgiis mZlavri<br />

ganviTareba kabadokiaSi. swored amis gamo iltvodnen am<br />

qveynisken asureTisa da egviptis saxelmwifoebi. TviT romaul<br />

epoqaSi kabadokia vercx<strong>li</strong>s warmoebis centrs warmoadgenda.<br />

(14). uxsovari droidan qaldeaSi <strong>li</strong>TonTa mopoveba<br />

da damuSaveba, rom uaRresad srulyofi<strong>li</strong> yofila,<br />

ebraelTa cxovrebis aRmweri da winaswarmetyve<strong>li</strong> mosec<br />

aRniSnavda. is ambobda, rom mis dros qarTvelTa ( TubalmosoxTa)<br />

<strong>li</strong>Tonis nakeTobebi ganTqmu<strong>li</strong> yofila. berZnebma<br />

foladis warmoeba qarTvelebisagan iswavles. isini folads<br />

_ xa<strong>li</strong>bdikos uwodebdnen. xa<strong>li</strong>bebi ki qarTveluri<br />

tomia (3). saqarTvelo iTvleba metalurgiis ganviTarebis<br />

uZveles kerad. wm. bib<strong>li</strong>a moixseniebs erT-erTi uZvelesi<br />

qarTu<strong>li</strong> _ iberTa tomis belads, Tubal-kaens, rome<strong>li</strong>c<br />

iyo Wedvis ostati. `Tobe<strong>li</strong> iyo Wedvis ostati, spilen-<br />

Zisa da rkinis mWede<strong>li</strong>~ (2. 4:22).<br />

Tanamedrove mkvlevarebma daamtkices, rom qristianu<strong>li</strong><br />

xuroTmoZRvrebis ganviTareba aRmosavleTidan dasavleTisken<br />

midioda da ara piruku. mcireazielebma aswavles bizantielebs<br />

da dasavleTevropelebs centraluri taZris gegma,<br />

TaRis, kamaris, gumbaTis forma. aia sofiis taZris xuroTmoZRvrebi<br />

- anTimozi da isidoresi mcireazielebi iyvnen.<br />

taZris svetebi mcire aziidan iyo gadmozidu<strong>li</strong> (g. qiqoZe<br />

`mesxeTi~, `werilebi, eseebi, narkvevvebi~, Tbi<strong>li</strong>si, 1985w.)<br />

Kkabadokielebs didi Rvaw<strong>li</strong> miuZRviT qristianobis<br />

gavrcelebis saqmeSi. berZnebi misioneru<strong>li</strong> saqmianobiT didad<br />

ar gamoirCeodnen. ,,mTavar da nayofier misionerebad<br />

maxlobel aRmosavleTsa da mezobel mxareebSi istoria icnobs<br />

kabadokielebs (3). kabadokielebi iyvnen qarTvelTa<br />

ganmanaTlebe<strong>li</strong> wmida nino da misi biZaSvi<strong>li</strong> wmida giorgi,<br />

basi<strong>li</strong> didi, basi<strong>li</strong> didis debi wmidanebi: makrine da<br />

Teozva, Zmebi: grigol nose<strong>li</strong> da petre sebastie<strong>li</strong>, aseve<br />

grigol nazianze<strong>li</strong>, evagre pontoe<strong>li</strong>, bakur iberie<strong>li</strong>,<br />

me-5 saukunis didi mamebi saba ganwmendi<strong>li</strong>, svimeon didi<br />

mesvete (romelmac safuZve<strong>li</strong> Cauyara ber-monazvnobis axal<br />

Rvawls _ mesveteobas). svimeon mcire mesvete (VI s). misi<br />

kurTxeviT Camovidnen saqarTveloSi wm. ioane zedazne<strong>li</strong> da<br />

− 10 − − 11 −


misi 12 mowafe. (44. gv. 11).<br />

simon janaSias azriT, Zv.w.IV aTaswleulSi wina aziasa<br />

da samxreT evropaSi erTi modgmis xalxebi cxovrobdnen.<br />

TandaTanobiT am xalxebis sacxovrebe<strong>li</strong> teritoriebi iz-<br />

Rudeboda: samxreT evropaSi maTi adgi<strong>li</strong> daikaves indoevropelebma,<br />

xolo wina aziaSi semitebma, romlebmac Sumerebis<br />

adgilze Seqmnes babiloni. Tumca, Zv.w.II aTaswleu<strong>li</strong>s damdegisaTvis<br />

am modgmis xalxebs mainc sakmaod vrce<strong>li</strong> teritoriebi<br />

ekavaT. eseni iyvnen swored qarTvelebis monaTesave<br />

xeTebi da subarebi. xeTebi cxovrobdnen mcire aziaSi,<br />

xolo subarebi – Crdilo mesopotamiidan kavkasionamde. I<br />

aTaswleu<strong>li</strong>s damdegisaTvis wina aziaSiDsemitebis saxelmwifo<br />

– asureTi gabatonda. xeTur-subaru<strong>li</strong> samyaro wvril<br />

samTavroebad daiqsaqsa, misma saxelmwifoebrivma centrebma<br />

CrdiloeTiT gadainacvla. amierkavkasiaSi gaCnda ori xe-<br />

Tur-subaru<strong>li</strong> saxelmwifo: urartu da mana. Zv.w. VI saukuneSi<br />

es saxelmwifoebic moispo da xeTa-subarebma TavianTi<br />

saxelmwifoebi Seqmnes kidev ufro CrdiloeTiT – saqarTvelos<br />

teritoriaze. es iyo kolxeTi da iberia.<br />

amrigad, simon janaSias mosazrebiT, qarTvelebi saqarTvelos<br />

mkvidri mosaxleobaa da enis mixedviT enaTesavebian<br />

wina aziis uZveles xalxebs, romelTa civi<strong>li</strong>zaciis pirve<strong>li</strong><br />

kera Sumeri iyo, xolo ukanaskne<strong>li</strong> – kolxeTi da iberia<br />

(39. gv.31). dampyrobe<strong>li</strong> indoevropelebisagan Seviwroebu<strong>li</strong><br />

qarTveluri tomebi tovebdnen TavianT miwa-wyals,<br />

miemarTebodnen amierkavkasiisaken, sadac ukve dasabamidan<br />

cxovrobda TavianTi sisxl-xorci, TavianTi gvar-tomis<br />

xalxi. mSob<strong>li</strong>ur kldeebze ki lursmu<strong>li</strong> niSnebiT TavianT<br />

gmirul Tavgadasavlebs aRbeWdavdnen.<br />

Aamrigad, wina aziis vrcel teritoriaze, samxreT ev-<br />

ropasa da CrdiloeT afrikis sanapiroze mcxovrebi qarTu<strong>li</strong><br />

gvartomis xalxi kavkasiaSi SeyuJul tomebad iyo qceu<strong>li</strong>.Mmagram<br />

ufals isini ar dauviwyebia, aTeul tomebad<br />

qceulni, <strong>qriste</strong>Sobamde 3 saukuniT adre erTian erad aqcia,<br />

romelsac ucxoelebi iberias uwodebdnen. (4. gv. 55). Ffarnavazis<br />

saxelmwifo, romelmac gaaerTiana qarTu<strong>li</strong> tomebi<br />

da Sehkra isini erT xalxad, mTel kavkasias aerTianebda.<br />

Ffarnavazma qarTu<strong>li</strong> ena saxelmwifo enad gamoacxada, Tumca<br />

mecnierebi mas qarTu<strong>li</strong> anbanis Semqmnelad ki ar miiCneven,<br />

aramed manamde arsebu<strong>li</strong>s gamavrceleblad.<br />

farnavazi iyo mcxeTis mamasax<strong>li</strong>sis samaras ZmisSvi<strong>li</strong>.<br />

erTxel, farnavazs daesizmra, TiTqos sadRac ukacriel saxlSi<br />

imyofeboda. saidanac gasvla undoda da ver gadioda.<br />

uceb, sarkm<strong>li</strong>dan mzis sxivi SemoiWra, Wabuks welze Semoertya<br />

da gareT gaiyvana. am dros mze daeSva, farnavazi mas xe<strong>li</strong>T<br />

Seexo da piri mzis namcvreviT daibana. male am sizmriseu<strong>li</strong><br />

Cvenebidan igi sanadirod wavida. diRmis velze irmis<br />

jogi SeniSna. farnavazma iremi isriT daWra, rome<strong>li</strong>c kldis<br />

Ziras daeca. amasobaSi daRamda. farnavazi CamoqveiTda da is<br />

Rame iqve gaatara. di<strong>li</strong>T kokispiru<strong>li</strong> wvima wamovida. farnavazma<br />

gamoqvabu<strong>li</strong> SeamCnia da SigniT Sevida, sadac didi<br />

raodenobiT oqro da vercx<strong>li</strong> ipova. ganZis povniT uceb<br />

gamdidrebulma farnavazma Tavisi warmomadgene<strong>li</strong> egrisis<br />

vrce<strong>li</strong> qveynis mflobel qujisTan gagzavna da gamoTqva<br />

survi<strong>li</strong> erTiani Za<strong>li</strong>T SebrZolebodnen qarTvelTa qveynis<br />

dampyrobels _ azons. qujim masTan dasaxmareblad misul<br />

farnavazs upasuxa: `Sen xar Svi<strong>li</strong> TavTa maT qarT<strong>li</strong>saTa da<br />

Sen gmarTebs ufloba Cemi... Sen xar ufa<strong>li</strong> <strong>Cveni</strong> da me mona<br />

var Seni~. qarTvelebis mier berZenTa jaris damarcxebis<br />

Semdeg qveynis interesebidan gamomdinare qujis survi<strong>li</strong>T<br />

− 12 − − 13 −


egrisis vrce<strong>li</strong> qveyana erTiani iberiis saxelmwifos SemadgenlobaSi<br />

Sevida (4. gv.76-80).<br />

enaTmecnierebaSi ganixilavdnen mxolod semitur da<br />

qamitur enaTa ojaxebs. niko marma ki Camoaya<strong>li</strong>ba enis warmoSobis<br />

iafeturi * Teoria (iafeturi man uwoda qarTvelur<br />

enebs, radgan qarTvelebi bib<strong>li</strong>uri noes Zis iafetis STamomavlebad<br />

viTvlebiT). man gamoTqva mosazreba, rom indoevropu<strong>li</strong><br />

enebi gamosulni arian ganviTarebiT maTze ufro maRla<br />

mdgomi iafeturi (qarTveluri) enebidan (67. gv. 12-13).<br />

`qarTu<strong>li</strong> ena Tavisi Sinagani wyobiT iTvleba msof<strong>li</strong>o<br />

mniSvnelobis enad~ _ ganacxada niko marma (68. gv.<br />

122). niko mari araerTxel gamosula evropaSi leqciebiT<br />

da moxsenebebiT qarTu<strong>li</strong> enis Sesaxeb da saocari daJinebiT<br />

qadagebda qarTu<strong>li</strong> enis Seswav<strong>li</strong>s aucileblobas ucxoeTis<br />

universitetebsa da institutebSi da aseve qarTu<strong>li</strong> enis<br />

kaTedrebis gaxsnas evropasa da amerikaSi (69. gv. 36).<br />

swored maris ekuTvnis es dasamaxsovrebe<strong>li</strong> sityvebi:<br />

,,qarTu<strong>li</strong> eniT yvelaferi gamoiTqmeba, rac dedamiwaze Sei-<br />

Zleba gamoiTqvas raginda ra eniT. azri ar moipoveba arc<br />

erT enaze, rusulsa Tu dasavleT evropisa, rom ara Tu qarTvelma<br />

savsebiT ver gamoTqvas, aramed mxatvruladac ya<strong>li</strong>bSi<br />

ver Camoasxas. ...ise mdidaria qarTu<strong>li</strong>, SeiZleba iTqvas, rom<br />

Sinagani TvisebebiT igi msof<strong>li</strong>o enaa~ (65. gv.398).<br />

msof<strong>li</strong>oSi arsebul 14 damwerlobas Soris qarTu<strong>li</strong><br />

pirvel adgilzea, ganucxadebia cnobil germanel mecniers s.<br />

* qarTvelTa winaprebadaa miCneu<strong>li</strong> noes Zis, iafetis STamomavalni: Tuba<strong>li</strong><br />

da meSeqi da aseve Togarma (9. gv. 3). amitom iwodebian qarTvelebi<br />

iafetis STamomavlebad. ebrae<strong>li</strong> istorikosi ioseb flaviosi (ax. w. I<br />

s.) iberebisa da mesxebis winaprebad bib<strong>li</strong>aSi moxseniebul `Tubalsa~ da<br />

`meSeqs~ miiCnevda(4. gv.44).<br />

kross, 1899 (62. gv.19). qarTu<strong>li</strong> anbanis sami saxeoba arsebobs.<br />

1. asomTavru<strong>li</strong> 2. nusxa-xucuri da 3. mxedru<strong>li</strong>. pirve<strong>li</strong> ori<br />

anbani saeklesio damwerlobaa, mxedru<strong>li</strong> ki saero.<br />

`gansakuTrebiT aRsaniSnavia is faqti, rom siZve<strong>li</strong>sa<br />

da saukuneTa manZilze gancdi<strong>li</strong> cv<strong>li</strong>lebebis miuxedavad<br />

Zvel da Tanamedrove qarTul enas Soris kavSiri ar gawyvetila,<br />

rac mis did sicocx<strong>li</strong>sunarianobaze metyvelebs~<br />

(uwmindesis da unetaresis i<strong>li</strong>a II-is saSobao epistoledan,<br />

2010). Tanamedrove qarTve<strong>li</strong> advilad igebs Zvel qarTul<br />

teqstebs, maSin rodesac Tanamedrove berZeni, somexi Tu<br />

sxvebi Tavidan swavloben sakuTar Zvel enas.<br />

qarTu<strong>li</strong> damwerloba saTaves Soreu<strong>li</strong> warsu<strong>li</strong>dan<br />

iRebs. berZnu<strong>li</strong> wyaroebi, mag.: apolonius rodose<strong>li</strong> (Zv.<br />

w. III s.) Tavis `argonavtikaSi~ wers, rom uZveles qarTul<br />

tomebs _ kolxebs (daaxl. Zv.w. XVI-XV ss.) mefe aietis<br />

epoqaSi hqondaT TavianT mamaTagan naweri kirbebi. kirbebi<br />

_ magar sxeulze amokveTi<strong>li</strong> niSnebi iyo, Tanamedrove rukis<br />

magvari, romelzedac naCvenebi iyo zRvisa da xmeleTis<br />

yvela gza da sazRvari, wers r. rodose<strong>li</strong>. kolxeTSi inaxeboda<br />

tyavze naweri wigni, romelSic oqros mopovebis<br />

meTodi iyo aRweri<strong>li</strong>. tyavze nawer wignad oqros sawmiss<br />

miiCnevdnen 33. gv-59).<br />

mixeil wereTe<strong>li</strong> * aTeu<strong>li</strong> wlebis ganmavlobaSi ikvlevda<br />

qarTul-Sumeru<strong>li</strong> paralelebis sakiTxs. misi azriT Sumeru<strong>li</strong>c<br />

da qarTu<strong>li</strong>c erT uZveles Stos ekuTvnis. mxolod<br />

* mixeil wereTe<strong>li</strong> (1879-1965) iyo cnobi<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> mecnieri,<br />

filologi. Tbi<strong>li</strong>sisa da ber<strong>li</strong>nis universitetebis profesori. igi<br />

frangul, germanul, ing<strong>li</strong>sur da ita<strong>li</strong>ur enebze aqveynebda gamokvlevebs<br />

da werilebs qarTve<strong>li</strong> enisa da eris warmoSobis Sesaxeb. gardaicvala<br />

miunxenSi.<br />

− 14 − − 15 −


qarTveluri enebi enaTesaveba Sumerul enas (16. gv.38).<br />

Sumeru<strong>li</strong> ena, miCneu<strong>li</strong> mkvdar enad 4 aTasi w<strong>li</strong>s ganmavlobaSi,<br />

jer kidev cocxlobs qarTu<strong>li</strong> enis uZveles dialeqtebSi:<br />

svanursa da megrulSi. (40)<br />

svaneTSi dRemde SemorCa Sumeru<strong>li</strong> re<strong>li</strong>giuri kultebi<br />

salocavebis, himnebisa Tu sagaloblebis saxiT. mag.: `SamaS~i<br />

Zvel SuamdinareTSi mzis RvTaeba iyo. svanuri simRera<br />

`Samaia SamaSrera, hori horira~, uZvelesi qarTu<strong>li</strong> simReris<br />

`mze Sina da mze gareTa, mze Sin Semodio~-s msgavsia.<br />

`<strong>li</strong>le~ uZvelesi svanuri himnia. rogorc Sumerul ise svanuri<br />

teqstis mixedviT `<strong>li</strong>le~ haers, niavs, suls niSnavs.<br />

`en~ ufals niSnavs, `en<strong>li</strong>le~ ki ufa<strong>li</strong> haeri. `aia~ Zve<strong>li</strong><br />

Suamdinaru<strong>li</strong> RvTaebaa. igi SamaSis (mzis RvTaebis) sacoled<br />

an coladaa moxseniebu<strong>li</strong>. `aia~ Zvelad kolxeTs erqva. Zv.<br />

w. VIII-VI saukuneebidan `aia~ icvleba terminiT kolxeTi.<br />

amJamad `aia~-s dReobas mxolod svaneTis erT-erT sofelSi<br />

_ uSgulSi iv<strong>li</strong>sis Sua ricxvebSi aRniSnaven. SemTxveviT<br />

ar unda iyos zemo svaneTis erT-erTi maRalmTiani sof<strong>li</strong>s<br />

saxe<strong>li</strong>s qaldes identuroba qaldeasTan (40. gv. 433).<br />

aleqsandre cagarelma 1886 wels wamoayena idea, rom qarTu<strong>li</strong><br />

ena ar enaTesaveba msof<strong>li</strong>os arc erT enas. (43. gv. 2).<br />

msof<strong>li</strong>oSi dRes arsebu<strong>li</strong> yvela damwerloba erTi-meorisgan<br />

aris gadaRebu<strong>li</strong>. qarTul asomTavruls ki dedani<br />

ar gaaCnia. igi TviTonaa anbanuri damwerlobis upirvelesi<br />

dedani (40. gv. 439).<br />

qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong> anbani damoukideblad Seqmni<strong>li</strong><br />

anbania da araa gadmoRebu<strong>li</strong> finikiurisagan. (33. gv. 69).<br />

qarTu<strong>li</strong> asmoTavru<strong>li</strong> anbani iqmneboda finikiur-ebrau<strong>li</strong><br />

aso-niSnebis Camoya<strong>li</strong>bebis paralelurad da TavisTavad,<br />

rom<strong>li</strong>s saboloo grafiku<strong>li</strong> gamosaxva dasrulebu<strong>li</strong> iqne-<br />

boda ara ugvianes Zv.w. XI saukunisa (19. gv.191).<br />

ramaz patariZem gamoTqva mosazreba, rom qarTu<strong>li</strong><br />

asomTavru<strong>li</strong> anbani erT-erTi uZvelesi da yvelaze metad<br />

srulyofi<strong>li</strong> anbanuri damwerlobaa yvela sxva anbanur<br />

damwerlobaTa Soris. igi erTdroulad ZvelqarTu<strong>li</strong> warmarTu<strong>li</strong><br />

kalendaria. masSi rogorc babilonuri mTvaris<br />

aseve mzis egvipturi kalendaru<strong>li</strong> sistema aris ganxorcielebu<strong>li</strong>.<br />

qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong> anbanis kvlevam cxadyo,<br />

rom garda kalendru<strong>li</strong> mniSvnelobisa, qarTul anbanSi,<br />

aso-niSnebs da Sesabamisad ricxvebs ciuri, RvTaebrivi mniSvneloba<br />

aqvT. qarTul asomTavrul anbanSi ganxorcielebu<strong>li</strong>a<br />

Tv<strong>li</strong>s aTobiTi da aTwiladuri sistema. Tv<strong>li</strong>s aTwiladuri<br />

sistema qarTul anbanSi saidumlod aris Senaxu<strong>li</strong>.<br />

asomTavrul anbanSi pirvelad maTematikis istoriaSi `pi~<br />

ricxvis uzustesi miaxloebiTi mniSvneloba _ 3,14 dasturdeba.<br />

gamokvleu<strong>li</strong>a, rom `pi~ ricxvis esoden zusti<br />

aTwiladuri mniSvneloba Zve<strong>li</strong> aRmosavleTis maTematikam<br />

ar icoda. Zve<strong>li</strong> egviptelebi da babilonelebi mxolod<br />

wiladebs werdnen. arc berZnebs hqondaT amis codna. am<br />

kalendars sizustiT bada<strong>li</strong> ar gaaCnia. esoden srulyofi<strong>li</strong><br />

kalendaru<strong>li</strong> sistema kalendris istoriam ar icis.<br />

qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong> anbani qarTvel qurumTa wiaRSi unda<br />

Seqmni<strong>li</strong>yo. erT-erTma qarTvelma qurumTaganma Seqmna maradiu<strong>li</strong><br />

da ukvdavi Zeg<strong>li</strong> _ qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong> anbani,<br />

raki am anbanSi maradiu<strong>li</strong> dro mdinarebs. (15).<br />

− 16 − − 17 −


kavkasiuri rasis wv<strong>li</strong><strong>li</strong> msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciaSi<br />

revaz gabaSvi<strong>li</strong>, * 25-30 w<strong>li</strong>ani kvleva-Ziebis Semdeg<br />

saintereso daskvnebs akeTebs Tavis wignSi `kavkasiuri rasis<br />

wv<strong>li</strong><strong>li</strong> msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciaSi~.<br />

bib<strong>li</strong>uri samoTxis mdebareoba miaCndaT ori SuamdinareTis<br />

saTaveebTan esenia: tigros-evfratis SuamdinareTi<br />

da mtkvar-araqsis (kavkasia) SuamdinareTi. Tumca Semdgomma<br />

kvleva-Ziebam uCvena, rom mtkvar-araqsis civi<strong>li</strong>zacia ufro<br />

Zve<strong>li</strong>a, vidre tigros-evfratis civi<strong>li</strong>zacia. am samoTxis<br />

qveynis, kavkasiis mcxovrebi arsaidan ar mosulan. isini<br />

kavkasiaSi uxsovari droidan cxovroben. maT Seqmnes uZvelesi<br />

civi<strong>li</strong>zaciis kerebi orive SuamdinareTis: tigrosevfratisa<br />

da mtkvar-araqsis teritoriebze. es mosaxleoba<br />

Zv. w. III aTaswleu<strong>li</strong>s win kavkasiidan ganfenilni sparseTis<br />

yuremde da indoeTidan iberiis naxevarkunZulamde, maRa<strong>li</strong><br />

civi<strong>li</strong>zaciis mqone da erT enaze molaparake erTi kavkasiur-qaldeuri<br />

rasisgan Sedgeboda.<br />

es `erTaderTi ena~ kavkasiur da urartus, babilon-qaldeuris<br />

monaTesave ena unda gavigoT, rogorc babilonis<br />

godo<strong>li</strong>s dangrevamde arsebu<strong>li</strong> mosaxleobis saerTo ena<br />

(erTi da igive kavkasiur-qaldeuri rasis mrava<strong>li</strong> tomis<br />

saerTo ena), gasaRebi erTi da igive kavkasiur-qaldeuri<br />

rasis yvela xalxisaTvis. yvelaze mniSvnelovani faqtia is,<br />

rom dResac arsebobs erTi cocxa<strong>li</strong> eri, <strong>li</strong>teraturu<strong>li</strong><br />

cocxa<strong>li</strong> eniT, romelsac Tavis leqsikonis ganZSi Semonaxu<strong>li</strong><br />

aqvs aramc Tu Sumero-babilon-urartu<strong>li</strong>, aramed<br />

* qarTve<strong>li</strong> mecnieri revaz gabaSvi<strong>li</strong> iyo mweral ekaterine gabaSvi<strong>li</strong>s<br />

ufrosi vaJi. igi moRvaweobda da cxovrobda parizSi. r. gabaSvi<strong>li</strong> gardaicvala<br />

87 w<strong>li</strong>s asakSi. dakrZalu<strong>li</strong>a parizis banios sasaflaoze.<br />

sxva cocxa<strong>li</strong> erebis gamoTqmebi, gramatiku<strong>li</strong> kanonebi da<br />

formebi. es aris qarTu<strong>li</strong> ena, Tavisi idealuri anbaniT,<br />

mdidari, moqni<strong>li</strong> da logikurad awyobi<strong>li</strong> gramatiku<strong>li</strong><br />

wesebiT da kanonebiT (37. gv. 18-22).<br />

im siZve<strong>li</strong>dan, saidanac modis qarTve<strong>li</strong> eri, istorias,<br />

arc erTi sxva xalxi ar SemorCenia, xolo es gaxlavT utyuari<br />

sabuTi imisa, rom igi aris patroni RmerTis enisa...<br />

(21. gv.451)<br />

mtkvar-araqsis (kavkasia) kulturis aRmoCenisa da Seswav<strong>li</strong>s<br />

saqmeSi didi Rvaw<strong>li</strong> miuZRvis cnobil arqeolog<br />

boris kuftins. swored b. kuftinma Tavisi brwyinvale arqeologiuri<br />

gaTxrebiT daasabuTa, rom qarTvelebi kavkasiis<br />

ZirZve<strong>li</strong> mosaxleobaa da arsaidan ar mosulan. riTac man<br />

mosazreba imis Sesaxeb, rom qarTvelebi kavkasiaSi samxreTidan<br />

(mcire aziidan) movidnen sabolood daasamara. Bb.<br />

kuftinma uCvena, rom mtkvar-araqsis kulturas axasiaTebs<br />

bevri iseTi niSani, rome<strong>li</strong>c ucxoa mesopotamiis, siriisa<br />

da sxva qveynebisaTvis. saqarTvelos teritoriaze uZvelesi<br />

droidan (eneo<strong>li</strong>Ti, adre da Sua brinjao) SeiniSneba kulturis<br />

ganviTarebis uwyveti jaWvi (39. w. 1, gv. 32), rac imaze<br />

miuTiTebs, rom am civi<strong>li</strong>zaciis Semqmne<strong>li</strong> xalxi erTi<br />

xalxia da adgi<strong>li</strong> ar hqonia kulturaTa monacvleobas.<br />

boris kuftinma Tamamad ganacxada `...aRaraviTari safuZve<strong>li</strong><br />

aRar mogvepoveba imisaTvis, rom am kulturis centrebi<br />

sadRac Soreul mesopotamiasa da mcire aziaSi veZioT.<br />

swored samxreTi kavkasia warmoadgens qarTve<strong>li</strong> xalxis sam-<br />

Soblosac da uZveles samSoblosac.~ (70. gv. 37).<br />

− 18 − − 19 −


uZvelesi qarTu<strong>li</strong> warwerebi<br />

XX saukunis 50-ian wlebamde bolnisis sionis qarTu<strong>li</strong><br />

asomTavru<strong>li</strong> warwerebi (497) uZvelesad iyo miCneu<strong>li</strong>.<br />

palestinaSi (beTlemTan axlos) qarTvelTa monastris<br />

GgaTxrebis Sedegad aRmoCenilma warwerebma (433) naxevari<br />

saukuniT gauswro bolnisis warwerebs. 1984 wels duSeTis<br />

raionis sofel davaTSi aRmoCenilma qva-jvarma, romelsac<br />

davaTis stela ewodeba (361-384) kidev erTi saukuniT<br />

waswia qarTu<strong>li</strong> damwerloba. xolo nekresSi Catarebu<strong>li</strong><br />

arqeologiuri gaTxrebis Sedegad aRmoCeni<strong>li</strong> warwerebi<br />

profesorma levan WilaSvilma xangrZ<strong>li</strong>vi kvleva-Ziebis<br />

Semdeg Zv. w. IV da ax. w. II-IV saukuneebiT daaTariRa. warmarTu<strong>li</strong><br />

warwerebis Cvenamde mouRwevloba SeiZleba aixsnas<br />

warmarTul da qristianul re<strong>li</strong>giebs Soris dapirispire-<br />

aragvis xeobaSi sofel<br />

davaTis RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

eklesiaSi, aRmoaCines<br />

stela (me-4s.). masze<br />

gamosaxu<strong>li</strong>a miqael da<br />

gabriel mTavarangelozebi<br />

pergamentis gragni<strong>li</strong>T<br />

xelSi. gragni<strong>li</strong>,<br />

romelzec qarTu<strong>li</strong><br />

asomTavru<strong>li</strong> anbania<br />

aRbeWdi<strong>li</strong>, gamosaxavs<br />

qarTu<strong>li</strong> anbanis amaRlebis<br />

scenas.<br />

Zve<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> damwerlobis codna yove<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong>s va<strong>li</strong>a.<br />

sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi i<strong>li</strong>a II.<br />

1. nusxuri; 2. asomTavru<strong>li</strong>; 3. mxedru<strong>li</strong>;<br />

− 20 − − 21 −


fasdaudebe<strong>li</strong>a qarTu<strong>li</strong> miniaturu<strong>li</strong> mxatvroba. Cvenamde SemorCeni<strong>li</strong> uZvelesi<br />

miniaturebi adiSis saxarebisaa. 897w. luka da ioane maxareblebi. miniatura adiSis saxarebidan.<br />

biT (nadgurdeboda Zve<strong>li</strong> warmarTu<strong>li</strong> Zeglebi). miuxedavad<br />

re<strong>li</strong>giuri dapirispirebisa qristianulma saqarTvelom<br />

qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong> damwerloba memkvidreobiT miiRo im<br />

saxiT, ra saxiTac igi arsebobda warmarTul xanaSi. mas<br />

cv<strong>li</strong>leba ar ganucdia. misi yove<strong>li</strong> aso-niSani didi informaciis<br />

Semcvle<strong>li</strong>a, rom<strong>li</strong>s gaxsna bolomde ar ZalgviZs.<br />

masSi iyo Cadebu<strong>li</strong> maTematikuri mode<strong>li</strong>, rom<strong>li</strong>s<br />

darRveviT qreboda saukuneTa ganmavlobaSi dagrovi<strong>li</strong> da<br />

Camoya<strong>li</strong>bebu<strong>li</strong> TavisTavadi sistema (18. gv.123).<br />

Tumca, uTuod su<strong>li</strong>wmidis CagonebiT, qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong><br />

daixvewa da amJamad mas xucuri-asomTavru<strong>li</strong> ewodeba.<br />

IV-V saukuneebis qarTu<strong>li</strong> sa<strong>li</strong>teraturo ena, dResac ki,<br />

aTas xuTasi w<strong>li</strong>s Semdeg advilad gasagebia ara mxolod<br />

momzadebu<strong>li</strong> mkiTxve<strong>li</strong>saTvis, aramed sko<strong>li</strong>s moswavleebisaTvisac<br />

ki (7. gv. 3).<br />

`Rrma unapiro, brZeni, Tavmdaba<strong>li</strong> da miuwvdome<strong>li</strong>a<br />

ena qarTu<strong>li</strong>. misi saTave iseTive ucnobia, rogorc<br />

melqisedek mamamTavrisa. masSia mTe<strong>li</strong> saqarTvelo.<br />

gazafxulze ayvavebu<strong>li</strong> pirve<strong>li</strong> vardiviT mSvenieria<br />

igi da axlad amosu<strong>li</strong> mzis cxovelyofe<strong>li</strong> sxiviviT<br />

saamo. cisferia misi samosi, zecaa misi sawyisi, ufa<strong>li</strong>a<br />

misi mSobe<strong>li</strong> da mfarve<strong>li</strong>. sityva misi mWre<strong>li</strong>a<br />

viT daviT aRmaSeneb<strong>li</strong>s xma<strong>li</strong>. Z<strong>li</strong>eria, rogorc sveticxove<strong>li</strong><br />

da nazi, viT yvavilze marga<strong>li</strong>tad daleqi<strong>li</strong><br />

di<strong>li</strong>s nami~.<br />

sru<strong>li</strong>ad saqarTvlos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi i<strong>li</strong>a II.<br />

− 22 − − 23 −


wmida e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s mosasxami (xaleni),<br />

winamorbedi uf<strong>li</strong>s kvarTis SemobrZanebisa<br />

saqarTveloSi.<br />

<strong>qriste</strong>Sobamde eqvsi saukuniT adre, babilonis mefis nabuqodonosoris<br />

* (qaldevelTa mefe) mier darbeu<strong>li</strong> ebraelebis<br />

** erTi nawi<strong>li</strong> Camovida warmarTul saqarTveloSi da<br />

Tan Camoitana e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s mosasxami (xaleni),<br />

rome<strong>li</strong>c <strong>qriste</strong>s kvarTis winamorbedi gaxda.<br />

* nabuqodonosoris (604-562) namdvi<strong>li</strong> saxe<strong>li</strong>a a. piros mi xedviT namukudur-utu-ur<br />

_ oTxi qaldeur-kavkasiuri sa xe <strong>li</strong>sgan Sedgeba (r. gabaSvi<strong>li</strong>.,<br />

`kavkasiuri rasis wv<strong>li</strong><strong>li</strong> msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciaSi~).<br />

** israe<strong>li</strong>s saxelmwifos Camoya<strong>li</strong>bebisa da Seqmnis procesSi xeTur-subaru<strong>li</strong><br />

ganStoebis qarTveluri tomebi Sevida mis SemadgenlobaSi, ris Sedegadac<br />

moxda maTi gaiudeveleba. amrigad Zv.w. VI saukuneSi, nabuqodonosoris<br />

mier darbeu<strong>li</strong> uriebi iyvnen gaiudevelebu<strong>li</strong> qarTveluri tomebi.<br />

albaT, amitom iyo rom mcxeTaSi Camosv<strong>li</strong>sas isini mcxeTelebma kargad<br />

miiRes da maT droebiTi ki ara, mudmivi TavSesafari misces. <strong>qriste</strong>Sobamde<br />

3-4 aTasi w<strong>li</strong>s win qaldeaSi Sumerebma daaarses qalaq-saxelmwifoebi. maT<br />

Soris qalaqi uri. `uria~ anu `huria~ aris uZvelesi qarTu<strong>li</strong> warmomavlobis<br />

sityva. protoqarTvelebi termin `uriaSi~ ar gu<strong>li</strong>sxmobdnen<br />

ebraels an israels. (19. gv. 183)<br />

bib<strong>li</strong>is komentatorebi maT Soris, eklesiis istoriis mamad wodebu<strong>li</strong><br />

evsevi kesarie<strong>li</strong> da wmida ioane oqropiris mowafe Teodorite<br />

kvire<strong>li</strong> ezekie<strong>li</strong>s muxlebis ganmartebisas weren, rom qarTve<strong>li</strong> tomebis<br />

ukan dabruneba Tanamedrove saqarTvelos teritoriaze (sadac, cxadia<br />

iqamdec cxovrobda mkvidri qarTveloba), uflma ineba babilonis<br />

mefe nabuqodonosoris xe<strong>li</strong>T, rac iyo RvTis diadi gegmis nawi<strong>li</strong>,<br />

raTa maT ecnoT WeSmariti RmerTi, romelsac nebavda ara xalxebis<br />

sikvd<strong>li</strong> da gaqroba, aramed gawvrTna _ `mixvdebian xalxebi rom me<br />

ufa<strong>li</strong> var, rom wmida var israelSi~ (ezekie<strong>li</strong> 39, 7); (9. gv. 5).<br />

uf<strong>li</strong>s mier wmida e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s cecxlovani et<strong>li</strong>T<br />

− 24 − − 25 −<br />

zecaSi cocxlad ataceba.


udidesi winaswarmetyve<strong>li</strong> e<strong>li</strong>a Tezbite<strong>li</strong> (Tezbite<strong>li</strong><br />

misi mSob<strong>li</strong>uri qalaqis, Tezbas saxe<strong>li</strong>dan momdinareobs)<br />

cxovrobda israe<strong>li</strong>s samefoSi <strong>qriste</strong>Sobamde IX saukuneSi.<br />

e<strong>li</strong>am siymawvi<strong>li</strong>danve Tavi RmerTs miuZRvna. igi udabnoSi<br />

ganmartovda da mkacr marxvaSi, locvasa da RvTis gangebulebaze<br />

fiqrSi atarebda dReebs. im droisaTvis xalxs<br />

sru<strong>li</strong>ad daviwyebu<strong>li</strong> hqonda WeSmariti RmerTi da kerpebs<br />

scemdnen Tayvans. e<strong>li</strong>am amxila israe<strong>li</strong>s mefe aqabi da ganucxada,<br />

rom israels sasjelad Tavs daatydeboda gvalva<br />

da SimSiloba, rome<strong>li</strong>c mxolod misi locviT Sewydeboda.<br />

TviTon ki udabnoSi erTi mTis nakadulTan dabinavda. wmida<br />

e<strong>li</strong>as sityvebi axda. gvalvisagan mdinareebi daSra, gamxmari<br />

miwa nayofs ar iZleoda. Camovarda SimSiloba. xalxi<br />

saSinlad itanjeboda. daSra im mTis nakadu<strong>li</strong>c, rom<strong>li</strong>danac<br />

wmida e<strong>li</strong>a wyals svamda. maSin ufalma mas ubrZana wasu<strong>li</strong>yo<br />

ucxo qveyanaSi da sacxovreblad erT Rarib qvrivTan<br />

SeCerebu<strong>li</strong>yo. sanam e<strong>li</strong>a qvrivis saxlSi cxovrobda, Rarib<br />

qals misi wyalobiT saswaulebrivad ar eleoda fqvi<strong>li</strong> da<br />

zeTi. im dros qvrivis erTaderTi Svi<strong>li</strong> dasneulda da gardaicvala.<br />

ufalma Seismina e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s locva<br />

da mkvdari bavSvi gaacocxla. sam we<strong>li</strong>wadnaxevars idga<br />

saSine<strong>li</strong> gvalva. Semdeg, roca SimSilobam ukidures zRvars<br />

miaRwia, xalxi sinanulSi Cavarda. maSin ufalma ubrZana<br />

e<strong>li</strong>as, wasu<strong>li</strong>yo da eTqva mefe aqabisTvis rom igi wvimas<br />

moiyvanda. e<strong>li</strong>am mefe aqabs uTxra israelSi mcxovrebi xalxi<br />

da baa<strong>li</strong>s qurumebi karmi<strong>li</strong>s mTaze Seekriba. aqabi daTanxmda<br />

da daTqmul dRes karmi<strong>li</strong>s mTaze rvaasormocdaaTma<br />

qurumma moiyara Tavi. e<strong>li</strong>am Tqva: `vnaxoT rome<strong>li</strong> RmerTia<br />

WeSmariti, romelsac me vemsaxurebi, Tu is mTavari kerpi,<br />

romelsac Tayvans scemT Tqven. mere miubrunda qurumebs da<br />

SesTavaza Tanabar pirobebSi (samsxverploze cecx<strong>li</strong>s daun-<br />

Teblad) Seewirad msxverp<strong>li</strong> TavianTi RmerTebisaTvis. visi<br />

RmerTic Seiwiravda locvas da zecidan gamogzavnida cecxls<br />

msxverp<strong>li</strong>s dasawvavad, igi eRiarebinaT WeSmarit RmerTad.<br />

amaod darbodnen di<strong>li</strong>dan saRamomde samsxverplos garSemo<br />

qurumebi da evedrebodnen baals cecx<strong>li</strong>s mov<strong>li</strong>nebas. magram<br />

pasuxi ver miiRes Tavisi cru RmerTebisagan. Semdeg<br />

e<strong>li</strong>am aRadgina Tormeti qvisagan agebu<strong>li</strong> Zve<strong>li</strong> samsxverplo,<br />

zed dado daklu<strong>li</strong> xbo da locva daiwyo. daamTavra<br />

Tu ara locva, zecidan saswaulebrivad gardamoxda cecx<strong>li</strong>,<br />

romelmac msxverplTan erTad samsxverplo qvabic dawva.<br />

gaocebulma xalxma erTxmad aRiara WeSmariti RmerTi da<br />

qurumebi ki, rogorc eris gamryvnelni Caxoca. mefe aqabmac<br />

adida RmerTi da Seinana usjuloeba. e<strong>li</strong>as locvis Semdeg<br />

ca RrublebiT daifara da Z<strong>li</strong>eri wvima wamovida. gaxarebulma<br />

israelma RmerTi adida, Tumca mefe aqabma da xalxma<br />

kvlav male daiviwyes RmerTi. e<strong>li</strong>am ki datova israe<strong>li</strong>s<br />

samefo da udabnos miaSura, radganac, mefe aqabma wmida e<strong>li</strong>as<br />

sikvdi<strong>li</strong>T dasja brZana. udabnoSi e<strong>li</strong>as uf<strong>li</strong>s angelozi<br />

gamoecxada da ubrZana wasu<strong>li</strong>yo im mTaze, sadac RmerTi<br />

moses gamoecxada. wmida e<strong>li</strong>ac sinas mTis gav<strong>li</strong>T qorebis<br />

mTisken gaeSura da erT-erT gamoqvabuls Seafara Tavi. igi<br />

wuxda rom xalxma ufa<strong>li</strong> daiviwya da kvalv kerpebs dauwyo<br />

Tayvaniscema, daxoca uf<strong>li</strong>s erTgu<strong>li</strong> winaswarmetyvelebi<br />

da axla masac devnida mosaklavad. magram ufalma anugeSa<br />

e<strong>li</strong>a da uTxra, rom israelSi kidev iyo darCeni<strong>li</strong> Svidi<br />

aTasi kaci, romelTac misTvis ar uRalatiaT da mux<strong>li</strong> ar<br />

moudrekiaT kerpebis winaSe. ufalma e<strong>li</strong>as ubrZana wasu<strong>li</strong>yo<br />

Tavis qveyanaSi da e<strong>li</strong>se daedgina winaswarmetyvelad.<br />

e<strong>li</strong>am e<strong>li</strong>se mindorSi naxa. igi miwas xnavda. man Tavisi<br />

− 26 − − 27 −


mosasxami e<strong>li</strong>ses mxrebze moado, rac imis niSani iyo, rom<br />

e<strong>li</strong>am e<strong>li</strong>se winaswarmetyvelad airCia. e<strong>li</strong>se uyoymanod<br />

gayva e<strong>li</strong>as da mis erTgul Semwed da Tanamgzavrad iqca<br />

(11. w. 2. gv. 65). moaxlovda e<strong>li</strong>as am sofelTan ganSorebis<br />

Jami. amis Sesaxeb e<strong>li</strong>ses RvTisagan hqonda gancxadebu<strong>li</strong>.<br />

miuxedavad imisa, rom e<strong>li</strong>as marto surda darCena, e<strong>li</strong>se<br />

mas gverdidan ar scildeboda. e<strong>li</strong>a da e<strong>li</strong>se winaswarmetyvelebi<br />

mdinare iordanes miuaxlovdnen. maT Tan axldaT<br />

50 winaswarmetyve<strong>li</strong>, romlebic maT beTlemidan da ieriqonidan<br />

wamoyvnen. e<strong>li</strong>am Tavisi xaleni daartya mdinare<br />

iordanes. wya<strong>li</strong> saswaulebrivad orad gaiyo da yvelani er-<br />

Tad meore napirze daubrkoleblad gadavidnen. e<strong>li</strong>am Tavis<br />

mowafes e<strong>li</strong>ses uTxra, misTvis eTxova Tu rame surda sanam<br />

ufa<strong>li</strong> mas zecad aitacebda. e<strong>li</strong>sem sTxova rom mas erTi<br />

orad miniWeboda e<strong>li</strong>as winaswarmetyveluri Zala. e<strong>li</strong>am<br />

miugo rom mas miecemoda rasac iTxovda Tuki Rirsi gaxdeboda<br />

exile e<strong>li</strong>as zecad ataceba. uceb gaCnda cecx<strong>li</strong>s cxenebSebmu<strong>li</strong><br />

et<strong>li</strong>, romelmac isini erTmaneTs daaSora. e<strong>li</strong>a<br />

moeqca am cecxlovan etlebSi da zecaSi gauCinarda, nanaxiT<br />

gancvifrebul da daRonebul e<strong>li</strong>ses winaSe e<strong>li</strong>as xaleni<br />

daeca. rac niSani iyo imisa rom e<strong>li</strong>as winaswarmetyveluri<br />

niWi e<strong>li</strong>seze gadavida. amaSi male darwmunda e<strong>li</strong>se. ukan<br />

dabrunebisas igi mdinare iordanesTan mivida. RvTis SewevniT<br />

man xaleni mdinares dahkra, wya<strong>li</strong> orad gaiyo da<br />

e<strong>li</strong>se meore napirze gadavida. igi ierisonSi myofma winaswarmetyvelebma<br />

Soridan dainaxes da Tqves rom e<strong>li</strong>as su<strong>li</strong><br />

e<strong>li</strong>seze gadmovida da muxlmodrekiT Tayvanisces mas (Zve<strong>li</strong><br />

aRTqma, meoTxe mefeTa, 16-17)<br />

saeklesio gadmocemiT, e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s swored<br />

es mosasxami Camoitanes qarTvelma ebraelebma saqarTvelo-<br />

Si, mcxeTaSi, <strong>qriste</strong>Sobamde VI saukuneSi. gadis eqvsi saukune<br />

da mcxeTel ebraelebs ierusa<strong>li</strong>midan CamoaqvT <strong>Cveni</strong><br />

uf<strong>li</strong>s, jvarcmu<strong>li</strong> <strong>qriste</strong>s kvarTi. es orive siwminde, e<strong>li</strong>a<br />

winaswarmetyve<strong>li</strong>s mosasxami da uf<strong>li</strong>s kvarTi sveticxov<strong>li</strong>s<br />

taZarSia daflu<strong>li</strong>. wmida e<strong>li</strong>a (igive) i<strong>li</strong>a (e<strong>li</strong>a<br />

RvTis Zalas niSnavs) qarTve<strong>li</strong> xalxis saTayvanebe<strong>li</strong> wmidania.<br />

e<strong>li</strong>aobas vzeimobT 2 agvistos. gvalvis dros e<strong>li</strong>a<br />

winaswarmetyvels vevedrebiT wvimis mosvlas.<br />

eklesiis swavlebiT, <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>s meored mosv<strong>li</strong>s win<br />

e<strong>li</strong>a da enuqi winaswarmetyvelebi anti<strong>qriste</strong>s samxileblad<br />

movlen. isini xalxs gaafrTxileben, rom ar miiRon anti<strong>qriste</strong>s<br />

beWedi da yovelTvis gamoisaxon pirjvari. anti<strong>qriste</strong><br />

maT moklavs. Tumca, e<strong>li</strong>a da enuqi mesame dRes mkvdreTiT<br />

aRsdgebian da yvelas Tvalwin zecad amaRldebian.<br />

(gamocxadeba 11, 2 – 9).<br />

roca ebraelebma wmida e<strong>li</strong>as xaleni SemoabrZanes<br />

saqarTveloSi im dros <strong>Cveni</strong> winaprebi warmarTebi iyvnen<br />

(isini Tayvans scemdnen mzes, mTvares da xuT varskvlavs).<br />

Tumca ki ufro adre _ warmarTobamde, qarTvelebs WeSmariti<br />

RmerTis rwmena hqondaT.(4. gv. 12). qarTvelebi WeSmarit<br />

RmerTs jer kidev 6 _ 7 aTasi w<strong>li</strong>s winaT scemdnen Tayvans,<br />

roca <strong>Cveni</strong> winaprebi mesopotamiaSi samoTxis mdinareebis<br />

evfratisa da tigrosis napirebze cxovrobdnen... babilonis<br />

godo<strong>li</strong>s dacemis Semdeg adamianebma TandaTan daiviwyes<br />

WeSmariti RmerTi. mis nacvlad zeciur da qveyniur qmnilebebs<br />

dauwyes Tayvaniscema. ufalma ineba dedamiwaze WeSmariti<br />

sarwmunoebis damcve<strong>li</strong> erTi xalxi mainc yofi<strong>li</strong>yo,<br />

rome<strong>li</strong>c Tayvans scemda mas. exsomeboda aRTqma macxovris<br />

mosv<strong>li</strong>sa da SemdgomSi WeSmariti sarwmunoebis gavrcelebisa.<br />

ufalma ineba aseTi xalxi warmoeSva erTi, RvTisnieri<br />

− 28 − − 29 −


kacisagan, romelsac abrami erqva (4. gv. 31). igi cxovrobda<br />

<strong>qriste</strong>Sobamde 2000 w<strong>li</strong>T adre qaldeis qalaq urSi * . am<br />

droisaTvis qaldea qarTvelTa winapari tomebiT yofila<br />

dasaxlebu<strong>li</strong> (4. gv.33). RmerTma abrams aRuTqva, rom mis<br />

STamomavlobaSi ganxorcieldeboda mesia-macxovari <strong>Cveni</strong><br />

<strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>. 100 w<strong>li</strong>s iyo abrami, roca misma colma saram<br />

RvTis danapirebis Tanaxmad Sva Ze _ isaaki. isaakma SeirTo<br />

rebeka, romelmac Sva tyupi vaJebi: evsavi da iakobi. iakobs<br />

hqonda gamocxadeba. igi mTe<strong>li</strong> Rame eWidaveboda erT kacs.<br />

gamTeniisas ucnaurma moWidavem iakobs uTxra amieridan<br />

Seni saxe<strong>li</strong> iqneba israe<strong>li</strong>, imitom rom Sen eWidave RmerTs.<br />

akurTxa igi da gauCinarda. amis Semdeg iakobs daerqva israe<strong>li</strong><br />

_ RmerTTan moWidave. misi 12 STamomava<strong>li</strong> ki gaxda<br />

israe<strong>li</strong>anebi. swored isini gamoarCia ufalma Tavis rCeul<br />

erad ** . es xalxi qarTvelTa msgavsad qaldevelTa STamomava-<br />

* RvTis miTiTebiT abraami qaldeis qalaq uridan gadasaxlda qanaanis qveyanaSi<br />

da dasaxlda xevronis xeobaSi, sadac manamde xeTebi cxovrobdnen.<br />

** ufalma uTxra abrams: `Tqveni RmerTi viqnebi, oRond daicaviT Cemi<br />

aRTqma Sen da Senma STamomavlobam~ ( 2. 17, 1-9). es aRTqma mdgomareobda<br />

SemdegSi. yvela mamakacs abraamis saxleulSi unda wina-daecviTa. uTxra<br />

RmerTma abraams: `rva dRisam wina-daicviTos TqvenSi yovelma mamakacma<br />

Taobidan Taobamde. saxlSi dabadebulma da ucxoe<strong>li</strong>sagan vercx<strong>li</strong>T<br />

nayidma, rome<strong>li</strong>c Seni Tesl-tomis ar aris... wina-daucveTe<strong>li</strong> mamakaci,<br />

unda moikveTos Tavisi sax<strong>li</strong>dan, radgan daarRvia Cemi aRTqma~ (2. 17,<br />

10-14) winadacveTa Zve<strong>li</strong> aRTqmis eklesiaSi metad mniSvnelovani sam-<br />

Rvdelo wesi iyo, radganac winadacveTi<strong>li</strong> xdeboda RmerTis rCeu<strong>li</strong> eris<br />

wevri. winadacveTa qristianu<strong>li</strong> naTlobis wina saxe iyo. saintereso<br />

cnobas gvawvdis Zv. w. V saukunis istorikosi, istoriis mamad wodebu<strong>li</strong><br />

herodote. `winadacveTas kolxebi, egviptelebi da eTiopielebi Tavidanve<br />

(imTaviTve) misdevdnen. finikielebma da im sirielebma, romlebic<br />

palestinaSi arian, rogorc TviTon amboben winadacveTa egviptelTagan<br />

<strong>li</strong>a (ivdiTi 5,6-7). * (4. gv. 33).<br />

Tumca, iudeaSi nawinaswarmetyvelebi mesia _ <strong>qriste</strong>,<br />

rom xorcielad iSva su<strong>li</strong>wmidisa da yovladwmida qalwu<strong>li</strong><br />

mariamisagan, ufalma qaldevel varskvlavTmricxvelebs ( aRmosavlel<br />

mogvebs) da mwyemsebs axara. MmaSin rodesac iudeis<br />

dedaqalaq ierusa<strong>li</strong>mSi, RvTaebrivi yrmis Sobis Sesaxeb,<br />

RvTis rCeulma erma ebraelebma araferi icoda. maT sparse<strong>li</strong><br />

mogveebisagan (qaldeve<strong>li</strong> varskvlavTmricxvelebisagan) Seityves,<br />

rom iSva mesia. MmaT SekiTxvaze, Tu saidan icodnen,<br />

mogvebi pasuxobdnen: `vixileT misi varskvlavi aRmosavleTSi<br />

da movediT, rom Tayvani vceT mas~. Ees, rom gaigo<br />

SeZrwunda herode mefe da masTan erTad mTe<strong>li</strong> ierusa<strong>li</strong>mi<br />

(maTe, 2: 1 _ 3). YyuradsaRebia is faqti, rom ebraelebisagan<br />

gansxvavebiT, qaldeve<strong>li</strong> ** varskvlavTmricxvelebisaTvis<br />

mxolod caze gamoCni<strong>li</strong> uCveulo varskvlavi, rom<strong>li</strong>s Sesaxeb<br />

<strong>qriste</strong>s Sobamde 14 saukuniT adre balaamma (10. gv. 49)<br />

iwinaswarmetyvela, aRmoCnda sakmarisi, rom daejerebinaT<br />

RvTebrivi yrmis _ <strong>ieso</strong>s dabadebs Sesaxeb. isini RvTisadmi<br />

Rrma rwmeniT da siyvaru<strong>li</strong>T anTebu<strong>li</strong> gulebiT gamoemarTnen<br />

ucxo qveyanaSi ise rom arad Caagdes Soreu<strong>li</strong>, saxifaTo<br />

iswavles. xolo sirielebi, romlebic mdinare TermodontTan da panTeniosTan<br />

cxovroben da makronebi, romlebic maTi mezoblebi arian, amboben,<br />

rom winadacveTa kolxTagan iswavles. (20. gv. 156).<br />

* zaqaria WiWinaZe wers, rom qarTvel ebraelebs misTvis uTqvamT: qarTvelebi<br />

<strong>Cveni</strong> RviZ<strong>li</strong> naTesavebi arian. Cven enas ivriTi maT saxsovrad hqvia. (21).<br />

** akad. Kkorne<strong>li</strong> keke<strong>li</strong>Zis kvlevis Tanaxmad qaldevelebs im droisTvis<br />

sparselebs uwodebdnen (4. gv. 123) uZveles droSi qaldevel varskvlavTmricxvelebs<br />

mogvebs eZaxdnen. (10. gv. 48 _ 49).<br />

eTnikuri termini sparsi Tanamedrove sparselebma (iranelebma) mzis aRmosavleTis<br />

sparsebisagan anu qaldevelebisgan miiRes (21).<br />

− 30 − − 31 −


mogzauroba, miaRwies ierusa<strong>li</strong>ms, moZebnes, axalSobi<strong>li</strong><br />

RvTaebrivi yrma, Tayvani sces da ZRveni miarTves: oqro _<br />

rogorc mefes, gundruki, rogorc pirvel mRvdelmTavars da<br />

muri ( mware mcenare) _ rogorc adamians.<br />

`wmida ninos cxovreba~ mogviTxrobs, rom mcxeTe<strong>li</strong><br />

mRvde<strong>li</strong> uriayofi<strong>li</strong> abiaTari wminda ninos uyveba imas, rac<br />

moismina misi winaprebisgan: `ierusa<strong>li</strong>mSi, herodes mefobis<br />

dros, mcxeTaSi xma gavrcelda ierusa<strong>li</strong>mi sparselebma<br />

daipyres, ramac didad Seawuxa qarTve<strong>li</strong> ebraeloba... Tumca<br />

sul male damamSvidebe<strong>li</strong> Setyobineba movida. sparselebi<br />

ierusa<strong>li</strong>mis dasapyrobad ki ar mosulan, aramed eZebdnen<br />

daviTis STamomaval, vinme axalSobil yrmas. ipoves erTi<br />

yrma, mwiri dedakacisagan udrood da uadgilo adgilas<br />

Sobi<strong>li</strong>, Tayvani sces da ZRveni miarTves... gavida 30 we<strong>li</strong>.<br />

Aana mRvdelma Cvens mamaTa mamas e<strong>li</strong>ozs mowera, rom is<br />

visac sparselebma Tayvani sces ukve asakSia da Tavis Tavs<br />

RvTis Zes uwodebs. modiT yvelani mis sikvdilze, raTa aRvasrulod<br />

moses mcneba. (36. gv.134). ierusa<strong>li</strong>mSi mcxeTidan<br />

gaemgzavrnen e<strong>li</strong>ozi da longinozi. maT ara Tu ar miiRes<br />

<strong>qriste</strong>s jvarcmaSi monawileoba, ufro metic, romae<strong>li</strong><br />

jariskacebisagan Seisyides <strong>ieso</strong>s kvarTi da saqarTvelo-<br />

Si Camoitanes, radganac maT iwames <strong>qriste</strong>s RvTaebrioba.<br />

ebraelebma (iakobis STamomavlebma _ israe<strong>li</strong>anebma) ki,<br />

miuxedavad imisa, rom isini mesiis molodiniT cxovrobdnen,<br />

gankacebu<strong>li</strong> macxovari _ <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong> ar aRiares<br />

WeSmarit RmerTad, jvars acves igi da dakarges RvTis rCeuloba.<br />

isini dRemde elodebian mesias _ mxsnels da es<br />

iqneba anti<strong>qriste</strong>, romelsac ebraelebi ierusa<strong>li</strong>mSi axlad<br />

aRdgenil solomonis taZarSi msof<strong>li</strong>os mefed gamoacxadeben.<br />

yove<strong>li</strong> eri, romelmac <strong>qriste</strong> aRiara WeSmarit Rmer-<br />

Tad, RvTis xalxad iqca. maT Soris qristianoba yvelaze<br />

metad gaiTavisa qarTvelma xalxma.A<br />

amrigad, pirve<strong>li</strong>ve saukuneSi RvTisagan siyvaru<strong>li</strong>s<br />

niSnad, qarTvelma erma uf<strong>li</strong>s kvarTi miiRo, mT<strong>li</strong>ani da<br />

daunawevrebe<strong>li</strong> niSnad imisa, rom saqarTvelo <strong>qriste</strong>s meored<br />

mosvlamde erTiani da daunawevrebe<strong>li</strong> unda darCeni<strong>li</strong>yo,<br />

Tuki igi qristianobas daicavda (8. gv. 11).<br />

qarTve<strong>li</strong> eri, qaldevelTa erTaderTi cocxa<strong>li</strong> memkvidrea,<br />

rome<strong>li</strong>c Rirseulad agrZelebs Tavis su<strong>li</strong>er misias,<br />

rac erTxel sarwmunoeba miiRo misTvis aRarasodes uRalatia.<br />

TviT ufalma uwoda qarTvel ers `sazepuro~ e.i.<br />

didebu<strong>li</strong>, RvTisagan rCeu<strong>li</strong> eri, roca gamoecxada Tavis<br />

yovladwmida dedas da qarTve<strong>li</strong> eris momav<strong>li</strong>s Sesaxeb amcno.<br />

`hoi, dedao Cemo, me ar ugulvebel-vyof yvela xalxze<br />

sazepuro qarTvel ers Seni SemweobiT...~ (22. 1. gv. 38).<br />

saqarTvelos istoria Za<strong>li</strong>an hgavs <strong>qriste</strong>s cxovrebas.<br />

aRsavsea moTminebiT, siyvaru<strong>li</strong>T, TavmdablobiT, mimteveblobiT.<br />

imisaTvis, rom moxdes saqarTvelos su<strong>li</strong>eri<br />

gabrwyineba monanu<strong>li</strong> gulebiT miveaxloT yovladwmida<br />

RvTismSobels, vTxovoT Semweoba ufalTan da muxlmodrekiT<br />

vevedroT:<br />

,,mowyalebisa kari gangviRe kurTxeulo RvTism-<br />

Sobelo, raTa romelni ese Sen gesavT, ara davecneT,<br />

aramed ganverneT winaaRdgomTa mterTagan, rameTu<br />

Sen xar cxovreba naTesavisa qristianeTasa~. amin!<br />

− 32 − − 33 −


RvTismSobe<strong>li</strong> da yovladpatiosani<br />

deda, qalwu<strong>li</strong>, mSvenieri SroSani,<br />

mas axarebda angelozi frTosani:<br />

Sengan iSvebis mefe gvirgvinosani,<br />

da mas hmonebdes mefe mraval-ymosani.<br />

Sen xar venaxi, axladayvavebu<strong>li</strong>,<br />

morCi keTi<strong>li</strong>, edems Sina nergu<strong>li</strong>,<br />

alva sulne<strong>li</strong>, samoTxiT gamosru<strong>li</strong>,<br />

RmerTman Segamko, veravin gjobs qebu<strong>li</strong><br />

da TaviT TvisiT mze xar gabrwyinvebu<strong>li</strong>.<br />

demetre I (1157) iyo daviT aRmaSenebe<strong>li</strong>s Ze. igi<br />

berad aRikveca daviT garejis monasterSi damianes<br />

saxe<strong>li</strong>T. mis kalams ekuTvnis RvTismSob<strong>li</strong>sadmi miZRvni<strong>li</strong><br />

sagalobe<strong>li</strong> `Sen xar venaxi~.<br />

kabadokia, yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s freska, Xs.<br />

− 34 − − 35 −


nenana<br />

saqarTvelodan Sors, saberZneTSi, aTonis wmida mTaze,<br />

iverTa monastris berebi Zvelad, wirvisas, imeorebdnen im<br />

sagalobels, romelsac Cvil <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>s yovladwmida<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> ugalobda. berZeni mgalobe<strong>li</strong> urTavda misamRers<br />

yvelasaTvis gaugebari sityvebiT, romelTa Soris<br />

umTavresi iyo `nenana~. maTi swavlebiT `nenana~ igalobeba<br />

mosaxseneblad RvTismSobe<strong>li</strong>sa, rome<strong>li</strong>c `nenanas~ igive<br />

`iavnanas~ ugalobda akvanTan Tavis RvTaebriv yrmas. am<br />

CvenTvis zeaRmatebulad sasixarulo ambavs aRwers arqimandriti<br />

porfi<strong>li</strong> mogzaurobisas aTonis mTaze (pirve<strong>li</strong><br />

mogzauroba aTonis monastrebsa da skitebSi, naw. I, gv. 71).<br />

`nenanas~ mxolod qarTul samyaroSi umReris deda Tavis<br />

Cvils. amitomac es sityvebi ucnauria sxvaTa smenisaTvis,<br />

magram ucxoel berebs is daucavT, rac miuTiTebs israelsa<br />

da mis CrdiloeTiT mcxovreb xalxebs Soris mWidro kulturu<strong>li</strong><br />

kavSiris Sesaxeb. israe<strong>li</strong>s CrdiloeTiT moqceu<strong>li</strong><br />

qveynebi _ kabadokia, ponto, kolxeTi da iveria _ qarTul<br />

samyaros warmoadgenda, dasaxlebuls qarTulad mosaubre<br />

tomebiT (4. gv.3).<br />

RmerTma umravlos Cvens samSoblos, RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

wilxvedr qveyanas, `nenana-iavnanaTi~ gazrdi<strong>li</strong> Taoba!<br />

qarTvelno, erTad RvTisaken!<br />

− 36 − − 37 −<br />

`su<strong>li</strong> `su<strong>li</strong> Cemi Cemi RmerTs RmerTs ekuTvnis, ekuTvnis, gu<strong>li</strong>-saqarTgu<strong>li</strong>-saqarTvelos,<br />

velos, gvams gvams ki, ki, rac rac gnebavT, gnebavT, is is uyaviT~. uyaviT~.<br />

wmida wmida ambrosi ambrosi aRmsarebe<strong>li</strong> aRmsarebe<strong>li</strong> (eriskacobaSi-besarion (eriskacobaSi-besarion xelaia) xelaia)<br />

sru<strong>li</strong>ad sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi (+1927). (+1927).<br />

wmida saxareba mogviTxrobs, rom jvarcmu<strong>li</strong> ufa<strong>li</strong> <strong>Cveni</strong>,<br />

<strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>, mkvdreTiT aRdgomidan amaRlebamde, 40 dRis<br />

ganmavlobaSi ecxadeboda Tavis mociqulebs; ganamtkicebda<br />

maT rwmenaSi da uyveboda caTa sasufeve<strong>li</strong>s Sesaxeb: `giyvardeT<br />

erTmaneTi ise, rogorc me SegiyvareT Tqven. uqadageT mTel<br />

msof<strong>li</strong>os saxareba da monaTleT xalxi saxe<strong>li</strong>Ta mamisaTa da<br />

ZisaTa da su<strong>li</strong>sa wmidisaTa. vinc irwmunebs da moinaTleba<br />

_ gadarCeba, vinc ara _ daisjeba. me mivdivar mamasTan. nu<br />

datovebT ierusa<strong>li</strong>ms. Cems nacvlad, Tqvenda sanugeSod, gamovgzavni<br />

su<strong>li</strong> wmidas.~ amis Semdeg akurTxa isini, aRapyro<br />

xelni da eleonis mTidan zecad amaRlda (maTe. 28; markozi.<br />

16, 19-20; <strong>li</strong>ka. 24, 50-53). marTlac, amaRlebidan meaTe dRes,<br />

rodesac mociqulebi ierusa<strong>li</strong>mSi, sionis mTaze imyofebodnen,<br />

moulodnelad zecidan xmauri gaisma. TiTqos Z<strong>li</strong>erma<br />

qarma daubera da su<strong>li</strong>wmida cecxlovani enebis saxiT mociqulebs<br />

Tavze daadga. su<strong>li</strong>wmidiT aRvsi<strong>li</strong> mociqulebi sxvadasxva<br />

enaze alaparakdnen. im dRes, am saswau<strong>li</strong>s mxilve<strong>li</strong>,<br />

uamravi xalxi moinaTla (saqme, 1-2). su<strong>li</strong>wmidis gardamosvlas<br />

dedamiwaze sulTmofenoba ewodeba.<br />

,,qarT<strong>li</strong>s cxovreba~ mogviTxrobs, rom sulTmofenobis<br />

Semdeg yovladwmida RvTismSobelma mociqulebTan erTad<br />

wi<strong>li</strong> iyara _ Tu vis romel qveyanaSi unda eqadaga saxare-


a. RvTismSobels wilad xvda iverTa qveyana _ saqarTvelo.<br />

ai, amitom uwodeben saqarTvelos RvTismSob<strong>li</strong>s wilxvedr<br />

qveyanas. wmida mamebis ganmartebiT, yovel xalxs Tavisi<br />

mfarve<strong>li</strong> angelozi hyavs. saqarTvelos mfarve<strong>li</strong> angelozi<br />

TviT zeciuri dedofa<strong>li</strong> _ yovladwmida RvTismSobe<strong>li</strong><br />

mariamia. RvTismSobe<strong>li</strong> apirebda saqarTveloSi gamomgzavrebas,<br />

magram radganac misi miZinebis (gardacvalebis)<br />

dro moaxloebu<strong>li</strong> iyo, uf<strong>li</strong>s angelozi gamoecxada da<br />

auwya, rom igi ar unda ganSoreboda ierusa<strong>li</strong>ms. dedaRvTisas<br />

wilxvedri iverTqveyana momavalSi aucileblad ganaTldeboda<br />

da gabrwyindeboda _ aseTi iyo RvTis neba. Semdeg<br />

yovladwmida mariams gamoecxada Ze misi, ufa<strong>li</strong> <strong>Cveni</strong> <strong>ieso</strong><br />

<strong>qriste</strong> da uTxra, rom saqarTvelos mosaqcevad RvTismSobels<br />

Tavis nacvlad gaegzavna andria mociqu<strong>li</strong>. andrias<br />

Tan unda waebrZanebina xati, rome<strong>li</strong>c RvTismSob<strong>li</strong>s pirze<br />

dadebiT gamoisaxeboda. RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xati<br />

saqarTvelos mfarve<strong>li</strong> iqneboda ukunisamde. <strong>qriste</strong>m aRuTqva<br />

Tavis yovladwmida dedas, rom is ar miatovebda xalxTa<br />

Soris didebul qarTvel ers RvTismSob<strong>li</strong>s SemweobiT. maSin<br />

yovladwmida RvTismSobelma saxeze miido ficari, romelzec<br />

saswaulebrivad gamoisaxa misi saxe Cvi<strong>li</strong> <strong>ieso</strong>Ti. moixmo<br />

TavisTan andria mociqu<strong>li</strong>, xati gadasca, daavala saqarTveloSi<br />

gamgzavrebu<strong>li</strong>yo da gadaeca qarTve<strong>li</strong> xalxisaTvis,<br />

rom uf<strong>li</strong>s nebaa iverTa qveyana RvTismSob<strong>li</strong>s mfarvelobis<br />

qveS iyos ukunisamde (5. gv.44).<br />

Zvirfaso mkiTxvelo, mociqulTa Semosvlamde saqarTveloSi<br />

SemobrZanda udidesi siwminde _ <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>s<br />

kvarTi (perangi). gadmocemiT igi Tavad RvTismSobelma<br />

moqsova. kvarTi iyo mT<strong>li</strong>ani (ukerve<strong>li</strong>). qalwul mariams<br />

gu<strong>li</strong> ugrZnobda, rom momavalSi mis Zes wameba eloda;<br />

xSirad tiroda da crem<strong>li</strong>T asvelebda uf<strong>li</strong>s perangs. es<br />

perangi <strong>ieso</strong>s bavSvobidan jvarcmis dRemde ecva. <strong>qriste</strong>s<br />

kvarTis SemobrZaneba saqarTveloSi Semdegnairad moxda. mcxeTaSi<br />

ierusa<strong>li</strong>midan ebraelebi Camovidnen. isini mcxeTel<br />

uriebs sTxovdnen monawileoba mieRoT <strong>qriste</strong>s jvarcmaSi.<br />

mcxeTidan ierusa<strong>li</strong>mSi ebrae<strong>li</strong> Wabuki e<strong>li</strong>oz mcxeTe<strong>li</strong> * da<br />

longinoz karsne<strong>li</strong> gaemgzavrnen. e<strong>li</strong>ozis deda mRvd<strong>li</strong>s<br />

STamomava<strong>li</strong> iyo. man Svils sTxova, ar mieRo monawileoba<br />

<strong>ieso</strong>s sisx<strong>li</strong>s daRvraSi, radganac Rrmad swamda, rom igi<br />

iyo Ze RmrTisa. roca macxovari golgoTaze jvars acves,<br />

e<strong>li</strong>ozis dedam CaquCis dartymis xma mcxeTaSi gaigo. sasowarkveTilma<br />

Sehyvira, rom mokles kacobriobis mxsne<strong>li</strong>,<br />

RmerTi <strong>ieso</strong> da aResrula. romaelma mxedrebma <strong>qriste</strong>s<br />

Sesamose<strong>li</strong> erTmaneTSi gaiyves. xolo rac Seexeba kvarTs,<br />

masze wi<strong>li</strong> iyares, raTa is mT<strong>li</strong>anad rgeboda rome<strong>li</strong>me<br />

maTgans. e<strong>li</strong>ozma, RvTis gangebiT, kvarTi meomrebisagan<br />

Seisyida da mcxeTaSi Camoitana. e<strong>li</strong>ozs win Semoegeba misi<br />

da sidonia. man tiri<strong>li</strong>Ta da godebiT moismina Zmisgan<br />

<strong>qriste</strong>s jvarcmis ambavi, macxovris kvarTi gulSi Caikra da<br />

su<strong>li</strong> ganuteva. aderki mefem moisurva Tavad Caecva kvarTi,<br />

magram sidonias gaciebul sxeuls ver moaciles. e<strong>li</strong>ozma<br />

sayvare<strong>li</strong> da kvarTTan erTad samefo baRSi dakrZala. sidonias<br />

saflavze kviparosis xe amovida. am adgilas, IV<br />

saukuneSi, wmida ninos miTiTebiT, mirian mefem <strong>qriste</strong>s<br />

Tormeti mociqu<strong>li</strong>s saxelze xis patara eklesia aago. (12<br />

mociqu<strong>li</strong>s xsenebis dRes aRvniSnavT 13 iv<strong>li</strong>ss). taZris sa-<br />

* rogorc saqarTvelos eklesiis istoriis zogierTi mematiane aRniSnavs,<br />

ebrae<strong>li</strong> mRvde<strong>li</strong>, e<strong>li</strong>oz mcxeTe<strong>li</strong>, adrec yofila ierusa<strong>li</strong>mSi da<br />

igi fi<strong>li</strong>pe mociquls kargad icnobda. swored fi<strong>li</strong>pe mociqu<strong>li</strong>s meSveobiT<br />

gaucnia mas <strong>Cveni</strong> macxovari <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>. ( 29. gv. 137)<br />

− 38 − − 39 −


Sen masalad gamoiyenes wmida sidonias saflavze amosu<strong>li</strong><br />

kviparosis xe. igi mokveTes da misgan daamzades Svidi sveti.<br />

eqvsi sveti aRmarTes, meSvide ki, yvelaze didi, adgi<strong>li</strong>dan<br />

ver daZres. wmida nino mowafeebTan erTad mTe<strong>li</strong> Rame<br />

loculobda, gamTeniisas zecidan daeSva naT<strong>li</strong>T mosi<strong>li</strong><br />

Wabuki da sveti maRla aswia. sveti gabrwyinda da haerSi<br />

gaCerda, Semdeg TavisiT daeSva Zirs. mokveTi<strong>li</strong> xidan sicocx<strong>li</strong>s<br />

momniWebelma mironma daiwyo dena. mTe<strong>li</strong> mcxeTa<br />

daiZra saswaulmoqmedi svetis Tayvanissacemad. masTan misu<strong>li</strong><br />

avadmyofebi ikurnebodnen, brmebs Tvalebi exilebodaT,<br />

davrdomilebi siaruls iwyebdnen. am saswau<strong>li</strong>s Semdeg mas<br />

ewoda sveticxove<strong>li</strong>. Semdgom es saxe<strong>li</strong> gavrcelda TviT<br />

taZarzec (mironi svetidan saukuneebis ganmavlobaSi gadmodioda.<br />

XVI saukuneSi Sah Tamazs sveticxovelSi cxenebi<br />

Seuyvania da SeubRalavs taZari... swored amis Semdeg Semwydara<br />

wmida mironis dena). RamiT sveticxov<strong>li</strong>s taZars<br />

varskvlavebiT garSemortymu<strong>li</strong> cecxlovani jvari adgeboda<br />

Tavs. ganTiadisas ori varskvlavi gamoeyofoda, erTi<br />

aRmosavleTisaken midioda, meore ki _ dasavleTisaken.<br />

Tavad cecxlovani jvari ki aragvs gaRma, kldovani mTis<br />

wverze Cerdeboda da iqedan uCinardeboda zecaSi. am saswau<strong>li</strong>s<br />

gamo, wminda ninos rCeviT, mefem erTi jvari dasavleTiT,<br />

TxoTis mTaze aRamarTvina, meore-aRmosavleTiT,<br />

ujarmaSi, mesame ki aragvis gaRma, kldovani mTis wverze.<br />

roca mcxeTaSi patiosani jvari aRimarTa, qarTlSi yvela<br />

kerpi daimsxvra (11. w.2. gv. 281 _ 282) es saswau<strong>li</strong> 19<br />

agvistos, macxovris feriscvalebis dResaswaulze moxda.<br />

saswaulmomqmedi xis didi jvari uamrav mlocvels izidavda.<br />

Tavdapirvelad, V saukuneSi, am adgilas jvris mcire<br />

taZari aSenda, xolo VI s-Si erismTavar stefanoz I-is<br />

mier jvris didi taZari aRimarTa.<br />

V saukuneSi vaxtang mefem sveticxov<strong>li</strong>s xis taZari Secvala<br />

qvis taZriT. man aaSena qvis didi samnaviani bazi<strong>li</strong>ka.<br />

914 wels taZari gadawva arabma mxedarmTavarma ab ul-kasinma.<br />

is maleve aRadgines, magram XI saukunis das aw yisisaTvis<br />

igi kvlav daingra. XI saukunis dasawyisSi (1010-1029) ka-<br />

To<strong>li</strong>kos-patriarqis melqisedeq I-is TaosnobiT xuroTmoZ-<br />

Rvarma arsukiZem aago sveticxov<strong>li</strong>s axa<strong>li</strong> ta Zari (amJaminde<strong>li</strong><br />

saxiT). saukuneTa manZilze mtrebma sveticxove<strong>li</strong><br />

bevrjer daangries, magram igi mkvdreTiT aRdgeboda xolme,<br />

rogorc qveynis erTianobisa da ukvdavebis simbolo.<br />

sveticxove<strong>li</strong> iyo da aris sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqebis<br />

rezidencia. aq xdeboda saqarTvelos<br />

mefeebis mironcxeba da dRemde aResruleba saqarTvelos ka-<br />

To<strong>li</strong>kos-patriarqebis da mRvdelmTavrebis kurTxeva. sveticxove<strong>li</strong><br />

qarTvel mefeTa da kaTo<strong>li</strong>kosTa gansasvenebe<strong>li</strong><br />

adgi<strong>li</strong>a. sveticxovelSi dakrZalulni arian qarTvelTa mefeebi:<br />

revi, bakuri, vaxtang gorgasa<strong>li</strong>, daviT VI, giorgi<br />

VIII, luarsab I, erekle II, giorgi XIII; kaTo<strong>li</strong>kosebi:<br />

melqisedeq I, domenti II, besarion I, anton I da sxvani.<br />

sveticxove<strong>li</strong> mTel qristianul samyaroSi gamorCeu<strong>li</strong><br />

taZaria. igi wmida adgi<strong>li</strong>a, radganac aq dabrZanebu<strong>li</strong>a<br />

xaleni wmida e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>sa (wm. e<strong>li</strong>as saxelobis<br />

ekvderSi. taZris SuaSi aris Wa, romelsac wmida e<strong>li</strong>as<br />

Was uwodeben. am Wis wyals makurnebe<strong>li</strong> Zala aqvs.) da daflu<strong>li</strong>a<br />

kvarTi uf<strong>li</strong>sa <strong>Cveni</strong>sa <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>si.<br />

kvarTis dResaswauls, igive mcxeTobas, sveticxovlobas,<br />

aRvniSnavT 14 oqtombers. uf<strong>li</strong>s kvarTi saqarTvelos<br />

eklesiis yvelaze didi siwmindea. am saswau<strong>li</strong>s gamo<br />

mcxeTa iwodeba meore ierusa<strong>li</strong>mad, xolo sveticxov<strong>li</strong>s<br />

− 40 − − 41 −


taZari,sadac wminda sidonias mkerdze uf<strong>li</strong>s kvarTi ganisvenebs,<br />

saqarTvelos gu<strong>li</strong>a. sityva `sidonia~ finikiur<br />

enaze `Tevzs~ niSnavs. Tevzi simboloa qristianisa, radgan<br />

naTlobiT adamiani iRebs maradiul sicocxles. arsebobs<br />

gadmocema, rom <strong>qriste</strong>s meored mosv<strong>li</strong>s dros sidonia<br />

kvarTiT xelSi macxovris Sesaxvedrad gamova misi maradiu<strong>li</strong><br />

siyvaru<strong>li</strong>s dasturad (23. gv. 6).<br />

andria mociqu<strong>li</strong>s saqarTveloSi Semosv<strong>li</strong>s Sesaxeb<br />

saeklesio gadmocema mogviTxrobs. andria pirvelwodebu<strong>li</strong><br />

(pirvelwodebu<strong>li</strong> ewoda imitom, rom is pirve<strong>li</strong> daemowafa<br />

<strong>qriste</strong>s) 35-38 wlebSi, mefe aderkis mefobis dros Semovida<br />

qalaq trapizonSi. aqedan gadavida aWaraSi, sofel didaWara-<br />

Si, Sekriba xalxi da RvTismSob<strong>li</strong>s danabarebi gadasca. im<br />

adgilas, sadac yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xati daasvena, ankara wyaro gadmodinda, rome<strong>li</strong>c dResac<br />

moedineba. andream monaTla qarTve<strong>li</strong> xalxi. mRvdlebi da<br />

diakvnebi daudgina da RvTismSob<strong>li</strong>s saxelze eklesia aago.<br />

xalxi andria mociquls darCenas evedreboda. bolos sTxoves<br />

maTTvis imedad da mcvelad RvTismSob<strong>li</strong>s xati mainc<br />

daetovebina. maSin andriam aiRo ficari, miado xelTuqmnel<br />

xats da deda RvTisas saxe ficarze saswaulebrivad<br />

gamoisaxa. ficarze gadasu<strong>li</strong> xatis as<strong>li</strong> pativiT daabr-<br />

Zanes eklesiaSi. amrigad, qristianoba saqarTveloSi sofel<br />

didaWaridan Semovida. I saukunis 38 wels, e.i. <strong>qriste</strong>s aRdgomidan<br />

5 w<strong>li</strong>s Tavze, ierusa<strong>li</strong>mis Semdeg saqarTvelos am<br />

ulamazes maRalmTian sofelSi aigo pirve<strong>li</strong> qristianu<strong>li</strong><br />

taZari, RvTismSob<strong>li</strong>s saxelze. pirvelad andria mociqulma<br />

aq iqadaga RvTis sityva. aqedan moefina qristianobis na-<br />

Te<strong>li</strong> mTel saqarTvelos. didaWara ZirZve<strong>li</strong> qristianu<strong>li</strong><br />

sofe<strong>li</strong>a. misi mad<strong>li</strong> mTel saqarTvelos swvdeba mcxeTasTan<br />

erTad. didaWara wmida adgi<strong>li</strong>a. Semdgom andria mociqulma<br />

fersaTis mTa gadaiara, mTaze jvari aRmarTa, ris gamoc am<br />

mTas ,,rkinis jvari~ ewoda. gaiara oZraxis xevi. mivida samcxis<br />

sazRvarTan da erT sofelSi SeCerda, romelsac zadengora<br />

erqva. aq warmarTu<strong>li</strong> kerpebi iyo aRmarTu<strong>li</strong>. wmida<br />

andriam iloca RvTismSob<strong>li</strong>s xatTan da kerpebi daemxo.<br />

amis Semdeg Semovida borjomis xeobaSi, sofel awyurSi,<br />

romelsac maSin sosangeTi erqva. im mxares erTi qvrivi<br />

dedakaci, saxelad samZivari ganagebda. imJamad mas erTaderTi<br />

awyuris cixe.<br />

− 42 − − 43 −


Ze gardacvloda. RamiT cixidan gamomava<strong>li</strong> RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xatis didi naTe<strong>li</strong> ixiles. gamTeniisas, samZivarma ambis<br />

gasagebad xalxi gagzavna. qvrivs auwyes, rom cixeSi ucxo<br />

qveynidan Camosu<strong>li</strong> kacebi maTTvis ucnob RmerTs qadagebdnen,<br />

romelsac qveynis Semoqmedsa da dambadebels uwodebdnen.<br />

igi iyo kacTaTvis sicocx<strong>li</strong>s momniWebe<strong>li</strong> da mkvdarTa<br />

aRmdgene<strong>li</strong>. aseve moaxsenes, rom maT Tan hqondaT mSvenieri<br />

xati, romelsac Tayvans scemdnen. qvrivma yuri mokra ra<br />

sityvas mkvdarTa aRdgomis Sesaxeb, mciredi nugeSi mieca.<br />

mouxmo andria mociquls da vinaoba gamohkiTxa. ,,movedi<br />

wmida qalaq ierusa<strong>li</strong>midan, sadac ufals fexi daudgams. var<br />

mociqu<strong>li</strong> WeSmariti RmerTisa, uf<strong>li</strong>sa <strong>Cveni</strong>sa <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>si.<br />

vinc mas irwmunebs da moinaTleba saxe<strong>li</strong>Ta mamisaTa da<br />

ZisaTa da su<strong>li</strong>sa wmidisaTa, yove<strong>li</strong>ve rasac iTxovs, rwmeniT<br />

miecema da yove<strong>li</strong> senisagan ganikurneba,~ – upasuxa andria<br />

mociqulma. es rom dedakacma gaigo, crem<strong>li</strong>T Seevedra<br />

mociquls eloca <strong>qriste</strong>s mimarT da mkvdreTiT aRedgina<br />

misi erTaderTi Ze. qvrivma aRuTqva, rom irwmunebda <strong>qriste</strong>s<br />

RvTaebriobas. maSin wminda andriam aiRo RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xati, daasvena sawolze, sadac micvalebu<strong>li</strong> esvena.<br />

igi ufals xelapyrobiT Seevedra. locvis damTavrebis<br />

Semdeg yrmas xe<strong>li</strong> mohkida da wamoayena. qvrivma ixila ra<br />

gacocxlebu<strong>li</strong> vaJi, mociquls fexebSi Cauvarda da crem<strong>li</strong>T<br />

Tayvani sca, iwama ufa<strong>li</strong> <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong> da Tavis saxleulTan<br />

erTad moinaTla. am saswau<strong>li</strong>s mxilve<strong>li</strong> uamravi adamiani<br />

gaqristianda. warmarTebma da axladmoqceulma qristianebma<br />

gadawyvites warmarTul taZarSi, sadac artemidesa da apolonis<br />

qandakeba idga, RvTismSob<strong>li</strong>s xati SeebrZanebinaT da<br />

elocaT: qristianebs <strong>qriste</strong>s mimarT, warmarTebs - TavianTi<br />

RmerTebis mimarT. visi RmerTic gaimarjvebda, misTvis ecaT<br />

Tayvani. daketil karTan mcvelebi daayenes, di<strong>li</strong>T kerpebi<br />

damsxvreu<strong>li</strong> daxvdaT, RvTismSob<strong>li</strong>s xati ki mzesaviT brwyinavda.<br />

darcxvenilma warmarTebma Sendoba sTxoves andria<br />

mociquls da mTelma erma erTad adida WeSmariti RmerTi.<br />

wmida andriam awyurSic aago taZari, romelSic RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xelTuqmne<strong>li</strong> xati daabrZana. dRes es xati awyuris<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s xatis saxelwodebiTaa cnobi<strong>li</strong>. wmida andriam<br />

awyurSi pirve<strong>li</strong> saepiskoposo eklesia daaarsa. SemdegSi<br />

vaxtang gorgasalma aaSena saepiskoposo taZari. IX-Xss-Si<br />

aq sakmaod mozrdi<strong>li</strong> taZari aSenda, sadac mudam ijda maw-<br />

awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s taZris nangrevebi.<br />

xedi aRmosavleTis mxridan.<br />

− 44 − − 45 −


yvere<strong>li</strong> mRvdelmTavari. es taZari dRes dangreu<strong>li</strong>a (5. gv.<br />

44-47; 11. w. 2, gv. 464-466).<br />

meored andria mociqu<strong>li</strong> svimon kananelTan (svimoni iyo<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s naTesavi. pirve<strong>li</strong> saswau<strong>li</strong> <strong>ieso</strong>m svimonis<br />

qorwilSi moaxdina, wya<strong>li</strong> Rvinod gadaaqcia) da mataTasTan<br />

erTad dabrunda Cvens qveyanaSi. (mataTa iyo me-12 mociqu<strong>li</strong>,<br />

rome<strong>li</strong>c mociqulebma iuda iskariote<strong>li</strong>s nacvlad airCies<br />

<strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>s amaRlebis Semdeg). isini iyvnen samegrelosa<br />

da svaneTSi. mataTa iq darCa. svimoni da andria ki afxazeTSi<br />

wavidnen, sadac svimon kanane<strong>li</strong> aResrula kidec. andria<br />

pirvelwodebu<strong>li</strong>s saxelTanaa dakavSirebu<strong>li</strong> samegreloSi<br />

Wyondidis eparqiis daarseba. samegreloSi cnobi<strong>li</strong> iyo<br />

sakulto didi muxa, romelsac warmarTi qarTve<strong>li</strong> mosaxleoba<br />

Cvil bavSvebs swiravda. megrulad muxas hqvia ,,Wyoni~,<br />

aqedan momdinareobs saxe<strong>li</strong> didi Wyoni ese igi didi muxa.<br />

andria mociqulma iloca muxasTan da muxis xes mexi daeca.<br />

wminda andrias miTiTebiT muxa moWres da mis adgilas xis<br />

taZari aages. mogvianebiT ki (VIIs), xis taZari qvis taZriT<br />

Secvales. taZari RvTismSob<strong>li</strong>s miZinebis saxelzea agebu<strong>li</strong>.<br />

gadmocema mogviTxrobs, rom RvTismSob<strong>li</strong>s taZris trapezi<br />

dgas im sakerpo muxis Zirze, rome<strong>li</strong>c andria mociqulma<br />

moaWrevina. taZarTan iqve samxreT-dasavleTiT aRmarTu<strong>li</strong>a<br />

oTkuTxedi maRa<strong>li</strong> sveti, romelzec mesvete mamebi moRvaweobdnen.<br />

dibuas dros aq kidev cxovrobda mesvete mama da<br />

dacu<strong>li</strong> iyo kibe. am kibiT xalxi adioda mesvete mamasTan<br />

locva-kurTxevis misaRebad. muraviovis dros aq iyo mesvete<br />

mama iese, rome<strong>li</strong>c sanam mesvete gaxdeboda cxovrobda tyeSi<br />

ganmartoebiT. mesvete mamis, romanozis, gardacvalebis Semdeg<br />

man itvirTa mesveteobis Rvaw<strong>li</strong> (32. gv.39-44).<br />

mesveteobas saTave daudo kabadokiis mRvimeSi moRvawe<br />

berma svimeonma. igi svetze daeyuda da gaZ<strong>li</strong>erebul locvasa<br />

da marxvas Seudga. meudabnoe mamebma Seityves svimeonis<br />

jer ar gagoni<strong>li</strong> Rvaw<strong>li</strong>s Sesaxeb da gamocdis mizniT mas-<br />

Tan mociqulebi gagzavnes. Tu svimeoni maT ar mousmenda da<br />

svetidan ar Camovidoda, Za<strong>li</strong>T unda CamoeyvanaT, xolo Tu<br />

Camosvlaze daTanxmdeboda, maSin cxadi iqneboda, rom misi<br />

moRvaweobis axa<strong>li</strong> saxe RviTisgan iyo. berebma svimeons<br />

saZmos gadawyvetileba amcnes. man maSinve daiwyo svetidan<br />

Camosvla. es rom berebma ixiles SeaCeres igi da sTxoves<br />

svetze darCeni<strong>li</strong>yo, radgan svimeoni gaugonar Rvawlze<br />

RvTisagan iyo nakurTxi. svimeoni svetze 47 we<strong>li</strong> idga. mas<br />

Rirsi svimeon didi mesvete uwodes (11, w. II, gv. 191). VI<br />

saukuneSi, siriaSi, Sav mTaze moRvaweobda ganTqmu<strong>li</strong> mesvete<br />

mama svimeoni. mas Rirsi svimeon mcire mesvetis saxe<strong>li</strong>T<br />

moixsenieben. igi svetze 68 we<strong>li</strong> idga (11, w. I, gv. 405).<br />

svimeon mcire mesvetis kurTxeviT Camovida saqarTveloSi<br />

wm. ioane zedazne<strong>li</strong> mowafeebTan erTad. misma erT-erTma<br />

mowafem, anton martyofelma, daudo saTave mesveteobas<br />

saqarTveloSi. Rirsma antonma mTis wverze aaSena sveti da<br />

iq daeyuda. man svetze 18 we<strong>li</strong> gaatara, risTvisac anton<br />

mesvete uwodes (11, w. I, gv. 360).<br />

WiaTuris raionis sofel kacxSi dgas sveti, rom<strong>li</strong>s<br />

simaRle 40 metria da svetis Txemis farTobi ki 60 kv.m.<br />

ucnobia kacxis svetze moRvawe pirve<strong>li</strong> mesvete mamis vinaoba.<br />

RvTis SewevniT, dReisTvis aRdgeni<strong>li</strong>a svetis ZirSi da<br />

Tavze arsebu<strong>li</strong> samlocveloebi.<br />

xalxuri gadmocemis Tanaxmad, andria pirvelwodebulma<br />

aseve iqadaga guriaSi. gadmocemiT is SeCerebula miqael da<br />

gabriel mTavarangelozebis saxelobis sofelSi (ozurge-<br />

Tis raioni), kerZod oxojuris mTaze, sadac andria moci-<br />

− 46 − − 47 −


kacxis sveti<br />

qulma niSi aago. VI saukuneSi aq mis saxelze auSenebiaT<br />

sakmaod didi bazi<strong>li</strong>kis taZari, rome<strong>li</strong>c XX saukunis 50ian<br />

wlebSi komunistebma daangries. amJamad taZari aRdgeni<strong>li</strong>a.<br />

igi andria mociqu<strong>li</strong>s saxelobisaa.<br />

amrigad, uZveles wyaroebze dayrdnobiT, saqarTveloSi<br />

qristianoba uqadagia <strong>qriste</strong>s 12 mociqulTagan 6-s, kerZod:<br />

andria pirvelwodebuls, mataTas (misi wmida nawilebi ganisvenebs<br />

aWaraSi, gonios cixe-simagreSi, baTumTan axlos),<br />

svimon kananels (dakrZalu<strong>li</strong>a afxazeTSi, axal aTonSi),<br />

barTlomes, Tomas da Tadeozs.<br />

70 mociqulTagan saqarTveloSi uqadagia xrisos (9. gv.8).<br />

meore saukuneSi saqarTveloSi, kerZod kolxeTSi, saxareba<br />

iqadaga papma _ wmida k<strong>li</strong>mentim. igi im dros kolxeTSi<br />

iyo gadasaxlebu<strong>li</strong> (9. gv.9).<br />

mRvime, sadac moRvaweobda svimon kanane<strong>li</strong>. ax. w. Is. afxazeTi<br />

− 48 − − 49 −


awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xatis<br />

saswaulebi<br />

wmida demetre Tavdadebu<strong>li</strong>s mefobisas samcxes didi gansacde<strong>li</strong><br />

daatyda Tavs. aRdgoma dRes miwisZvra moxda. uricxvi<br />

xalxi daiRupa. swored im dRes awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s xati<br />

<strong>li</strong>taniobiT SeebrZanebinaT da Sua taZarSi daesvenebinaT.<br />

miwisZvram awyuris eklesiac daangria, magram RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xati uvnebe<strong>li</strong> darCa. miwisZvrisas Camovardni<strong>li</strong> gumbaTi<br />

wmida xats qudiviT gadaefara (5. t.III. gv. 133).<br />

awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xati udidesi siwmindea<br />

saqarTveloSi. mas, iseve, rogorc RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

sxva xatebs, uxvad amkobdnen Zvirfasi qvebiT, minanqriT,<br />

Tvalmarga<strong>li</strong>tiT. 1477 w. iranis mbrZanebe<strong>li</strong> uzun-hasani<br />

samcxeSi SemoiWra. man saqarTvelos mefe bagrats da mesxeTis<br />

aTabag yvaryvares 16 000 dukati mosTxova. sanacvlod<br />

Tbi<strong>li</strong>sis garda mTe<strong>li</strong> qveynis datovebas hpirdeboda. saqarTvelos<br />

mefem iranis mbrZanebels oTxi la<strong>li</strong>s qva gaugzavna.<br />

TiToeu<strong>li</strong> 4000 dukatad iyo Sefasebu<strong>li</strong>. magram dampyrobelma<br />

fu<strong>li</strong>s gadaxda moiTxova. Tumca, am Zvirfasi Tvlebis<br />

miRebis Semdeg, Cans, igi dainteresda saqarTveloSi Zvirfasi<br />

Tvlebis adgilsamyofe<strong>li</strong>T. savaraudoa, mas auxsnes, rom<br />

awyuris didebu<strong>li</strong> saswaulmomqmedi xatic aseTi qvebiT iyo<br />

Semkobi<strong>li</strong>. uzun-hasanma awyuris xati gaitaca da gaZarcva.<br />

im qveyanaSi, sadac xati miabrZanes, verc adamianma da<br />

verc cxovelma ver gaixara. araTu miwa, xec ki ar iZleoda<br />

nayofs. maSin moagondaT, rom saqarTvelodan wamoRebu<strong>li</strong><br />

hqondaT xati Semkobi<strong>li</strong> Zvirfasi TvlebiT, romelsac saswau<strong>li</strong><br />

gzaSive mouxdenia. xats TaTrebi udierad moqcevian.<br />

igi bargis qveS amoudiaT. di<strong>li</strong>T ras xedaven, xati bargis<br />

zemodan ido da mzesaviT brwyinavda. <strong>Cveni</strong> qveynis ubedureba<br />

aqedan modiso, ufiqriaT da xatis ukan dabruneba ganuzraxavT.<br />

magram mis waRebas SiSiT ver bedavdnen. bolos ase<br />

moiqcnen. xati gauxednav cxenze daabrZanes da SeSinebulebma<br />

TavianTi qveynis sazRvramde miaciles. RvTis gangebiT cxenma<br />

swrafad miaRwia samcxes. gaxarebulma mesxebma Tayvani<br />

sces wmida xats.<br />

1486 w. samcxes iayub yaeni Seesia. awyuris didebu<strong>li</strong><br />

xati eklesiidan cixesimagris ,,saWurWleSi~ gadaasvenes.<br />

mawyverelma episkoposma da mecixovneebma cixe mters ubr-<br />

Zolvelad Caabares im pirobiT, rom mteri awyuris taZars<br />

ar daangrevda, yaenma piroba gatexa. man awyuris RvTism-<br />

Sob<strong>li</strong>s taZari daangria da xati gaitaca. gaZarcvis Semdeg<br />

xati cecxlSi Seagdes. cecx<strong>li</strong> Caqra, xati ki uvnebe<strong>li</strong><br />

darCa. ixila ra es saswau<strong>li</strong> laSqarSi myofma erTma aramarTmadidebelma<br />

qristianma, xati Tavis qveyanaSi waabrZana.<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> am kacs gamoecxada da xatis saqarTveloSi<br />

dabruneba ubrZana. iayub yaeni ki, rome<strong>li</strong>c xats maxvi<strong>li</strong>T<br />

Seexo, Tavisi ojaxiT amowyda (5. t. III. gv. 188-192).<br />

1546w. imereTis mefe bagrat III-s RvTismSob<strong>li</strong>s xel-<br />

Tuqmne<strong>li</strong> wmida xati awyuridan cixisjvarSi daubrZanebia,<br />

xolo 1553w. imereTSi gadaubrZanebia. mravalgzis gaZarcu<strong>li</strong><br />

xati imereTis mefe giorgi II-m (1578-1583) oqroTi<br />

moaWedina da patiosani TvlebiT Seamkobina.<br />

jayelebis gvaris aTabagebma jer yvaryvarem, Semdeg ki<br />

mzeWabukma deda eklesias mowyvites mesxeTis eklesia da mesxeTis<br />

qarTveloba, riTac SemdgomSi osmalebs gauadviles<br />

mesxeTis dapyroba. samSoblosagan gamoyofil mesxeTSi <strong>qriste</strong>anoba<br />

Cakvda. samcxe-saaTabagos mosaxleoba ZiriTadad<br />

gamahmadianda da ,,qarTu<strong>li</strong> qristianobis akvani~ _ mesx-<br />

− 50 − − 51 −


eTi gadagvarda. samcxis miwa datova awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xatma, rome<strong>li</strong>c iq qristianobas da qarTvelobas icavda..<br />

1645w. mtris Semosevebisagan Seviwroebul awyuris RvTism-<br />

Sob<strong>li</strong>s eklesiis glexebs Tavi qarT<strong>li</strong>saTvis SeufarebiaT.<br />

mesxebma Tan waiRes wmida xatebi, jvrebi im imediT, rom<br />

rodesme mesxeTs qristiani mepatrone gauCndeboda da awyuris<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s xatis, aseve sxva siwmideebis mesxeTSi<br />

dabrunebis SesaZlebloba miecemodaT. 1764w. wmida xati imereTis<br />

mefis solomon I SekveTiT CausvenebiaT triptiqis<br />

saxis moWedil kuboSi. Aawyuris RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xati am saxiT dabrZanebu<strong>li</strong> iyo gelaTis monasterSi XX<br />

saukunis 20-ian wlebamde, vidre komunistebi taZars daxuravdnen.<br />

deda-RvTisas es uwmidesi xati samwuxarod, droTa<br />

ganmavlobaSi imdenjer ganaxlebul-gadawerila, rom mis<br />

Tavdapirvel ierze veras vambobT. is amJamad xelovnebis<br />

muzeumSia dacu<strong>li</strong> (5. t. III. gv.193; 24.).<br />

pirve<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> eklesia daaarses TviT <strong>qriste</strong>s mociqulebma,<br />

Tumca qristianoba I-II saukuneebSi ar iqca saqarTveloSi<br />

saxelmwifo re<strong>li</strong>giad, radgan warmarTu<strong>li</strong> sarwmuneoba<br />

kvlav Z<strong>li</strong>eri iyo. miuxedavad amisa, qristianu<strong>li</strong><br />

Temebi sakmao gavleniT sargeblobda saqarTveloSi, rasac<br />

arqeologiuri gaTxrebic adasturebs. I-II saukuneebSi<br />

saqarTveloSi ukve iyo saepiskoposoebi (awyuri, biWvinTa,<br />

fazisi da sxva). I msof<strong>li</strong>o saeklesio krebaze, 325 w. q.<br />

nikeaSi (mcire azia) monawileobda biWvinTis episkoposi<br />

stratofile. agaTangelozis Tanaxmad, episkoposebi iyvnen<br />

ara marto dasavleT saqarTveloSi, aramed aRmosavleT<br />

saqarTveloSic. nikeis krebis win sru<strong>li</strong>ad iberiis mitropo<strong>li</strong>ts<br />

ibr-z-xua rqmevia, dasavleT saqarTvelos episkoposs<br />

– sofroniusi, xolo samxreT saqarTvelos (basianis)<br />

episkoposs - evlaTiusi (5. tomi I, gv. 127-134).<br />

saqarTveloSi qristianoba saxelmwifo re<strong>li</strong>giad me-4<br />

saukunis dasawyisSi gamocxadda. v. goilaZis Tanaxmad, wmida<br />

nino saqarTveloSi Semovida 303 wels. samefo karisa da<br />

xalxis mier qristianobis aRiareba 317-318 wlebSi unda<br />

momxdariyo, xolo 324 wels xalxi masiurad moinaTla<br />

(5. gv. 136). yovladwmida RvTismSobelma Tavisi wilxvedri<br />

qveynis mosaqcevad gamoarCia da akurTxa wmida nino,<br />

romelmac Tavi RmerTs siyrmidanve miuZRvna. wmida nino<br />

warmoSobiT kabadokie<strong>li</strong> * , keTilSobi<strong>li</strong> da warCinebu<strong>li</strong><br />

ojaxis Svi<strong>li</strong> iyo. mamamisi zabuloni romis imperatoris,<br />

maqsimianes, mxedarTmTavari iyo. man ajanyebu<strong>li</strong> branjebis<br />

(frangebis) winaaRmdeg laSqrobaSi miiRo monawileoba da<br />

tyved Cavardni<strong>li</strong> frangebi WeSmarit sarwmunoebaze moaqcia,<br />

xolo Semdeg mTe<strong>li</strong> safrangeTi gaaqristiana. deda, sosana,<br />

ierusa<strong>li</strong>mis patriarqis, iubena<strong>li</strong>s da iyo. wmida nino,<br />

(qarTvelTa saTayvanebe<strong>li</strong> wmidanis, wmida giorgis naTesavi)<br />

12 w<strong>li</strong>s iyo, roca mSoblebma gadawyvites Tavi uf<strong>li</strong>sTvis<br />

SeewiraT. maT TavianTi qoneba Raribebs dauriges. zabuloni<br />

iordaniis gaRma udabnoSi ganmartovda samoRvaweod. sosana<br />

misma Zmam, patriarqma, uZlurTa momvlelad ganawesa. wmida<br />

* sparseTis mefem darios I kabadokia or satrapiat gayo: didi kabadokia,<br />

rom<strong>li</strong>s dedaqalaqi iyo mazaka (mogvianebiT mas ewoda kesaria),<br />

Zvel avtorTa Tanaxmad, didi kabadokiis mosaxleobas ZiriTadad mesxebi<br />

warmoadgendnen. mcire kabadokia Crdilo aRmosavleT nawils moicavda.<br />

mcire kabadokias straboni ~pontos kabadokias~ uwodebda. mosaxleoba<br />

ZiriTadad lazur-Wanuri iyo. ~vfiqrob, nino warmoSobiT pontos kabadokiidan<br />

iyo da Sesabamisad mSob<strong>li</strong>uri ena Wanur-lazuri unda yofi<strong>li</strong>yo...<br />

mcxeTaSi mosv<strong>li</strong>sas, rogorc Cans, ninom swrafad Seiswavla qarT<strong>li</strong>s<br />

dialeqti da swored qarTul enaze daiwyo man axa<strong>li</strong> sarwmunoebis<br />

qadageba (25. gv. 21-22).<br />

− 52 − − 53 −


nino ki aRsazrdelad RvTismosav qals, sara beTlemels<br />

miabara. ninos aRmzrde<strong>li</strong> mouTxrobda uf<strong>li</strong>s jvarcmis,<br />

aRdgomis da amaRlebis Sesaxeb. roca ninom Seityo, rom<br />

uf<strong>li</strong>s kvarTi daflu<strong>li</strong> iyo warmarTTa qalaq mcxeTaSi,<br />

gadawyvita qarTvelebi <strong>qriste</strong>s rjulze moeqcia. wmida nino<br />

gulmxurvaled evedreboda RvTismSobels saqarTvelos naxvisa<br />

da im perangis Tayvaniscemis Rirsi gaexada, rome<strong>li</strong>c<br />

Tavad RvTismSobelma mouqsova sayvarel Svils. yovladwmida<br />

qalwulma Seismina vedreba, sizmarSi gamoecxada 14 w<strong>li</strong>s<br />

ninos da uTxra: `wadi Cems wilxvedr saqarTveloSi, iqadage<br />

iq saxareba uf<strong>li</strong>sa <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>si, moipoveb misgan madls<br />

da me viqnebi Seni mfarve<strong>li</strong>~. amaze wmida ninom upasuxa:<br />

`rogor SemiZ<strong>li</strong>a me, sust qals, rom aseTi didi samsaxuri<br />

gavuwio <strong>qriste</strong>s da riT SemiZ<strong>li</strong>a verwmuno aseTi Cvenebis<br />

WeSmaritebas?~ RvTismSobelma vazis rtosgan gakeTebu<strong>li</strong><br />

jvari misca ( es jvari amJamad Tbi<strong>li</strong>sSi, sionis sakaTedro<br />

taZarSi, inaxeba) `miiRe jvari ese farad da mfarvelad xilu<strong>li</strong><br />

da uxilavi mtrebisgan~, gamoRviZebul ninos, mar-<br />

Tlac, jvari eWira xelSi. man vazis jvari sixaru<strong>li</strong>s cremlebiT<br />

daasvela, sakuTari TmebiT Sekra da saqarTvelosken<br />

wamovida. faravnis tbasTan sizmarSi TviT ufa<strong>li</strong> gamoecxada<br />

da ganamtkica im RvawlSi, rome<strong>li</strong>c saqarTveloSi mas<br />

eloda. faravnis tbasTan ninom gaicno mcxeTe<strong>li</strong> mwyemsebi,<br />

Tanamgzavrebic ipova da wvalebiT qalaq urbnisamde moaRwia,<br />

sadac uriaTubanSi dasaxlda da erTi Tve dahyo. Semdeg<br />

armazis kerpis Tayvanissacemad wasul qarTvelebs SeuerTda<br />

da mcxeTaSi Cavida. mcxeTaSi wminda ninos saSine<strong>li</strong> sanaxaoba<br />

daxvda, mefe da mTe<strong>li</strong> eri SiSiT Zrwoda kerpebis<br />

winaSe. ninom locva daiwyo, SesTxovda ufals gonze moeyvana<br />

qarTve<strong>li</strong> xalxi. ismina ninos vedreba ufalma. uceb<br />

Z<strong>li</strong>erma qarma daubera, wamovida setyva da kerpebi Semusra.<br />

wmida nino samefo baRSi dasaxlda. igi mayv<strong>li</strong>s buCqSi cxovrobda.<br />

aq man bevri saswau<strong>li</strong> moaxdina. misi locviT dedofa<strong>li</strong><br />

nana ukurnebe<strong>li</strong> senisagan ganikurna. mirian mefem<br />

nana dedofa<strong>li</strong> locviTa da jvris SexebiT saswaulebrivad<br />

gankurnebu<strong>li</strong> rom naxa, daiwyo <strong>qriste</strong>s rju<strong>li</strong>s gamoZieba.<br />

Mman gamohkiTxa uriayofil abiaTar mRvdels Zve<strong>li</strong><br />

da axa<strong>li</strong> rju<strong>li</strong>. gadaikiTxa `nebroTis wigni~, rome<strong>li</strong>c<br />

farulad dacu<strong>li</strong> hqondaT qarTvel mefeebs. kiTxvisas ipova<br />

adgi<strong>li</strong>, sadac qaldevelTa pirvel mefes, nebroTs, babilonis<br />

godo<strong>li</strong>s Senebisas zecidan xma moesma: ,,me var miqae<strong>li</strong>,<br />

RvTis mier dadgeni<strong>li</strong> aRmosavleTis mTavrad. datove<br />

es qalaqi, radgan RmerTi ifaravs mas. Uukanasknel Jams<br />

mova meufe cisa, rom<strong>li</strong>s xilvac Sen gnebavs... misi SiSi<br />

ganaqarvebs am sof<strong>li</strong>s sitkboebas. mefeni datoveben mefobas<br />

da siglaxakes dauwyeben Zebnas. is gixilavs Sen QWirSi<br />

myofs da gixsnis (26. gv.137). mirianma yuradReba miaqcia<br />

sityvebs `mova meufe cisa~ da `gixsnis~ Sen. maSin mixvda<br />

miriani, gankacebu<strong>li</strong> <strong>qriste</strong> rom iyo swored is mxsne<strong>li</strong><br />

kacobriobisa, rom<strong>li</strong>s Sesaxebac saubari iyo bib<strong>li</strong>asa da<br />

nebroTis wignebSi. mefes gauCnda survi<strong>li</strong> <strong>qriste</strong>s rju<strong>li</strong>s<br />

miRebisa, Tumca uCinari mteri abrkolebda (26. gv. 137).<br />

erTxel mefe miriani TxoTis mTaze sanadirod wavida.<br />

mas gadawyveti<strong>li</strong> hqonda mcxeTaSi dabrunebisTanave moekla<br />

yvela qristiani, wmida nino da Tavad nana dedofa<strong>li</strong>c, Tu<br />

is ar datovebda <strong>qriste</strong>s rjuls. nadirobisas, moulodnelad,<br />

RvTis gangebiT, mirian * mefes TvalT daubnelda. mis<br />

* mirian mefis SemTxvevaSi, (iseve rogorc damaskos gzaze mimaval savles,<br />

SemdegSi pavle mociqu<strong>li</strong>, SemTxvevaSi) mzis dabnelebas adgi<strong>li</strong> ar hqonia.<br />

mefe uf<strong>li</strong>s naTelma moicva da Tva<strong>li</strong>s Cini waerTva. masTan myofni mzis<br />

− 54 − − 55 −


irgv<strong>li</strong>v ukuni Rame Camowva. SeSinebulma mirianma kerpebs<br />

SesTxova daxmareba, magram amaod. maSin mefe ninos RmerTs<br />

Seevedra da moxda saswau<strong>li</strong>, mas Tva<strong>li</strong>s Cini daubrunda. gaxarebulma<br />

mirianma madloba Seswira ufals. niSandob<strong>li</strong>via,<br />

rom mirian mefis saswaulebrivi moqceva wmida e<strong>li</strong>a Tezbite<strong>li</strong>s<br />

dRes, 2agvistos (Zv. sti<strong>li</strong>T 20iv<strong>li</strong>si), e<strong>li</strong>aobas<br />

moxda. mcxeTaSi dabrunebulma mefem inaxula wmida nino<br />

da auwya, rom masac surda gaqristianeba. mirianma, ninos<br />

rCeviT, saberZneTSi konstantine mefesTan mociqulebi gagzavna.<br />

konstantine mefem mirian mefis TxovniT saqarTvelo-<br />

Si episkoposi ioane, mRvdlebi da diakvnebi gamogzavna. man<br />

qarTvel xalxs saCuqrad gamougzavna macxovris xati, ori<br />

lursmani da im cxovelmyofe<strong>li</strong> jvris nawi<strong>li</strong>, romelzec<br />

fexebiT mialursmnes <strong>qriste</strong>. mefe-dedofa<strong>li</strong>, samefo kari<br />

da mTe<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> eri mtkvris da aragvis SesarTavTan<br />

moinaTla. mirian mefem qristianoba saxelmwifo re<strong>li</strong>giad<br />

sinaTles kargad xedavdnen. `viTarca ganvida igi mTasa zeda TxoTisasa,<br />

daubnelda mas gangebulebiTa RvTisaiTa, viTarca igi pirvel pavles. da<br />

viTarca ver SemZlebel iyo igi svlad, xmobda monaTa mimarT da mTavarTa,<br />

viTarmed `dabneldes Tvalni Cemni, xolo Tqven xedavTa naTelsa?~ xolo<br />

igini ityodes: `brwyinvaled vxedavT Cven naTelsa mzisasa....~ (Zve<strong>li</strong><br />

qarTu<strong>li</strong> <strong>li</strong>teraturis qrestomaTia, ~cxorebai da moqalaqeobai Rirsisa<br />

da mociqulTa sworisa netarisa ninoisi,1, gv.224-225, 1946. Semdgene<strong>li</strong><br />

solomon yubaneiSvi<strong>li</strong>); `wmida eklesia sru<strong>li</strong>ad saqarTvelosi<br />

da Zve<strong>li</strong> matianenni erTobiT mogviTxroben mirianis TvalTdabrmavebas<br />

da ara mzis dabnelebas. viTar ucodinobiT zraxaven awindelni urwmunoni<br />

da ugononi mweralni, baZuelni usjuloebisani~. (mixeil sabinini,<br />

saqarTvelos samoTxe, gv. 140); (nikoloz I kaTo<strong>li</strong>kosi `sakiTxavi suetis<br />

cxove<strong>li</strong>sai kuarTisa saufloisa da kaTo<strong>li</strong>ke eklesiisa~, gv.63-64<br />

1908); (qarTu<strong>li</strong> wyaroebis msgavsad, mirianTan dakavSirebul movlenas,<br />

analogiurad aSuqebs IV-V saukunis istorikosi Teodorite kvire<strong>li</strong>,<br />

`saeklesio istoria, gv. 70-71, 2008).<br />

gamoacxada. (t.I, gv.144-168).<br />

konstantine keisris mier saqarTveloSi gamogzavni<strong>li</strong><br />

pirve<strong>li</strong> samRvdelo pirni warmoSobiT iyvnen kabadokie<strong>li</strong><br />

qarTvelebi, rogorc TviT wminda nino. konstantine mefem<br />

didad gaixara qarTvelTa moqceviT da kabadokiel episkoposs<br />

ioanes (warmoSobiT qarTvels) ubrZana samRvdelo dasiTa da<br />

wmida nivTebiT mcxeTaSi wamosu<strong>li</strong>yo. (27. gv.11, 1900).<br />

arsebobs mosazreba, rom qarTu<strong>li</strong> eklesia eqvemdebareboda<br />

konstantinopo<strong>li</strong>s an antioqiis eklesiebs, rac simarTles<br />

ar Seesabameba. qarTu<strong>li</strong> eklesia andria mociqulma daaarsa.<br />

amitom is, mociqulTa 34-e kanonis Tanaxmad, pirve<strong>li</strong> saukunidanve<br />

damoukidebe<strong>li</strong> iyo. isedac sainteresoa, vis unda<br />

damorCileboda qarTu<strong>li</strong> eklesia maSin, rodesac ierusa<strong>li</strong>mi<br />

70 w<strong>li</strong>sTvis tite kesarie<strong>li</strong>s mier dangreu<strong>li</strong> iyo da<br />

iq qristianu<strong>li</strong> Temic ki aRar arsebobda. romsa da antioqiaSic<br />

qristianoba idevneboda (5. t.I, gv.42). saqarTvelo<br />

I-II saukuneebSi mTel amierkavkasiaSi uZ<strong>li</strong>eresi saxelmwifo<br />

iyo. romi mas angariSs uwevda da saqarTvelos metismeti<br />

gaZ<strong>li</strong>erebisac ki eSinoda (5. t.I, gv.20).<br />

rac Seexeba konstantinopo<strong>li</strong>s eklesias, saqarTvelos<br />

eklesia Tundac im ubralo mizezis gamo ver iqneboda<br />

masze daqvemdebarebu<strong>li</strong>, rom I-II-III saukuneebSi aseTi eklesia<br />

saerTod ar arsebobda. konstantinopo<strong>li</strong> bizantiis<br />

dedaqalaqi xdeba 330w. maSinac misi eparqia iseTi mcire<br />

iyo, rom dedaqalaqis sazRvrebs ar scildeboda. konstantine<br />

mefe mRvdlebis gamogzavniT qarTul eklesias saorganizacio<br />

sakiTxebis mogvarebaSi daexmara. verc antioqiis<br />

eklesiaze iqneboda damokidebu<strong>li</strong> imis gamo, rom antioqiasa<br />

da saqarTvelos Soris pontos Z<strong>li</strong>eri eklesia iyo<br />

gadaWimu<strong>li</strong>. igi, faqtiurad, mTel mcire azias moicavda.<br />

− 56 − − 57 −


ponto ki yvelasaTvis cnobi<strong>li</strong>a, rom qarTu<strong>li</strong> samyaro<br />

iyo, dasaxlebu<strong>li</strong> qarTulad mosaubre tomebiT. qarTu<strong>li</strong><br />

eklesia kabadokiuri warmoSobisaa. saqarTvelo da somxeTi<br />

kabadokielma misionerebma moaqcies. wmida ninom _<br />

saqarTvelo, wmida grigolma ki _ somxeTi. grigol ganmanaTlebe<strong>li</strong><br />

kabadokiaSi gaizarda. somexTa episkopoposad<br />

kabadokiis kesariis episkoposis, leontis mier iqna xeldasxmu<strong>li</strong>.<br />

miswrafeba imperiis dedaqalaqebisa, rom TavianT<br />

daqvemdebarebaSi moeqciaT mcire eklesiebi, V saukunidan<br />

gaCnda. amjeradac, qarTu<strong>li</strong> eklesia berZnu<strong>li</strong> eklesiisagan<br />

damoukidebe<strong>li</strong> darCa imitom, rom IV saukunis damdegs<br />

da V saukunis 60-ian wlebamde saqarTvelo iranma daipyro.<br />

isini ki ar dauSvebdnen, rom berZnebs Tavisi Zalaufleba<br />

saqarTveloSi gaevrcelebinaT (5. t.I, gv.185-255). V saukunis<br />

60-ian wlebSi vaxtang mefe gamefda. am dros qarT<strong>li</strong><br />

sparseTs hqonda dapyrobi<strong>li</strong>, meores mxriv ki, osTa Semosevebisagan<br />

iyo gamwarebu<strong>li</strong>. arc berZnebi aklebdnen xels.<br />

bizantiam V saukunis pirvel naxevarSi dasavleT saqarTvelos<br />

mniSvnelovani nawi<strong>li</strong> miitaca, kerZod, egriswy<strong>li</strong>dan<br />

cixegojamde. yvelaze cudi ki is iyo, rom bizantia mitacebul<br />

miwebze mcxovreb qarTvel mosaxleobas ,,aberZnebda~<br />

(5. t.I, gv.206). qarTve<strong>li</strong> mefeebi orive dampyrobels,<br />

sparseTsa da saberZneTs erTdroulad ebrZodnen. xSirad<br />

ki brZnulad iyenebdnen winaaRmdegobas am saxelmwifoTa<br />

Soris da xan berZnebs ebrZodnen sparselTa Za<strong>li</strong>T, xan ki<br />

sparselebs berZenTa Za<strong>li</strong>T (9. gv.5).<br />

saberZneTSi qristianoba did gansacdelSi iyo IX saukunemde.<br />

konstantinopo<strong>li</strong> mravalgvari mwvaleblobis<br />

bude iyo. mwvaleblebs ara marto imperatorebi mfarvelobdnen,<br />

aramed saukuneebis ganmavlobaSi saberZneTis ekle-<br />

siebs mwvalebe<strong>li</strong> patriarqebi ganagebdnen. rac Seexeba maT<br />

saukeTeso mRvTelmTavrebs tanjvaSi gaatares Tavisi sicocxle.<br />

saberZneTis samefodan devni<strong>li</strong> qristianebi da<br />

maTi mRvdelmTavrebi (da maTi siwmindeebi) siyvaruls da<br />

TavSesafars saqarTveloSi poulobdnen. TviT imperator<br />

konstantine didis naT<strong>li</strong>a konstantinopo<strong>li</strong>s patriarqi<br />

evsevi nikomidie<strong>li</strong>, yofi<strong>li</strong> episkoposi beruTisa da nikomidiisa<br />

mwvalebe<strong>li</strong> iyo da mis TanamoazreebTan erTad istoria<br />

`evsevianelebs~ uwodebs. aba rome<strong>li</strong> eklesiuri wesi<br />

da rigi unda mieRo saqarTvelos eklesias saberZneTisgan,<br />

rodesac TviT igi burbuSelasaviT iryeoda... IX saukunemde<br />

moundnen wmida mamani da msof<strong>li</strong>os 7 saeklesio kreba<br />

(325-718) saberZneTSi qristianobis damkvidrebas. im dros,<br />

rodesac saberZneTis, mcire aziisa da afrikis eklesiebs<br />

mwvaleblebi aryevdnen. saqarTvelos eklesiis samRvdeloeba<br />

mSvidobianad moZRvravda qarTvel ers. mwvalebelni da<br />

urwmunoni ver bedavdnen qarTvelebTan xmis amoRebas da<br />

Suris Tva<strong>li</strong>T Sehyurebdnen qarTvelTa su<strong>li</strong>er-zneobriv<br />

amaRlebasa da warmatebas. saqarTveloSi IV saukuneSive saberZneTisagan<br />

gansxvavebiT aRorZinda da ganmtkicda qristianoba.<br />

mcxeTis episkoposebad kabadokie<strong>li</strong> qarTvelebi<br />

iniSnebodnen da maT sasaxelod unda iTqvas, rom saqarTveloSi<br />

arcerT mwvalebels fexi ar Semoadgmevines. mirian<br />

mefis droidan moyolebu<strong>li</strong> qarTul enaze iswavleboda da<br />

imoZRvreboda qarTve<strong>li</strong> eri. qarTu<strong>li</strong> enis kargad mcodne<br />

kabadokie<strong>li</strong> mTavarepiskoposebisa da mRvdlebis daniSvniT<br />

saberZneTis imperatorebi ierTgulebdnen saqarTve<strong>li</strong>s<br />

samefos sparseTis sawinaamRdegod. saberZneTsa da sparseTs<br />

uZvelesi droidan didi mtroba hqondaT erTmaneTSi. maT<br />

Soris xSirad gamarjvebu<strong>li</strong> rCeboda is, visac qarTvelTa<br />

− 58 − − 59 −


gu<strong>li</strong> hqonda mogebu<strong>li</strong>. (27. gv. 25-27).<br />

rac Seexeba mironis kurTxevas, 451 wels Catarebu<strong>li</strong><br />

qalkedonis meoTxe msof<strong>li</strong>o saeklesio krebis dadgenilebiT,<br />

mironis Sezaveba-kurTxeva da damzadeba mcxeTaSi<br />

ukve V saukuneSive xdeboda (5. t.II, gv.97).<br />

vaxtang gorgas<strong>li</strong>s Rvaw<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> eris winaSe udidesia.<br />

pirve<strong>li</strong> sityvebi, romlebic man taxtze asv<strong>li</strong>sTanave<br />

warmosTqva, iyo, rom gansacde<strong>li</strong> maT ufalma codvebis gamo<br />

mouv<strong>li</strong>na. man aramarto gaaerTiana saqarTvelo, aramed<br />

Zalze didi reforma Caatara eklesiaSi. vaxtangma moaxerxa<br />

eklesiis saxelmwifoze daqvemdebareba. qarTul eklesias<br />

misca is saxe, rome<strong>li</strong>c mas amJamad aqvs _ kaTo<strong>li</strong>ko soba<br />

(5. t.I, gv.322). pirve<strong>li</strong> kaTo<strong>li</strong>kosebi: petre I, grigol<br />

nazianze<strong>li</strong>s mowafe da samoe<strong>li</strong> kabadokie<strong>li</strong> qarTvelebi<br />

iyvnen (27. gv.33). man saqarTveloSi uamravi eklesia-monasteri<br />

aaSena. vaxtang mefem Seasrula wmida mirian mefis<br />

survi<strong>li</strong> da ierusa<strong>li</strong>mSi qarTvelTa jvris monasteri<br />

aago. sikvdi<strong>li</strong>s win vaxtang mefis ukanaskne<strong>li</strong> sityvebi<br />

iyo: ,,ise icxovreT, rom eZiebdeT sikvdils <strong>qriste</strong>sTvis,<br />

raTa waruva<strong>li</strong> dideba moipovoT~. misi sikvdi<strong>li</strong>s Semdeg<br />

VI saukuneSi saqarTvelo sparseTma kvlav daipyro da<br />

qarTu<strong>li</strong> saxelmwifo gaauqma. marTa<strong>li</strong>a igi VI saukunis<br />

bolos aRsdga, magram didxans ar uarsebia (5. t.I, gv.338).<br />

bizantiis imperatoris herakle keisris laSqrobam axlad<br />

aRorZinebul saqarTvelos fexze dadgomis saSualeba ar<br />

misca. arabebis Semosevis dros qarTu<strong>li</strong> saxelmwifo, faqtobrivad<br />

ganadgurebu<strong>li</strong> iyo herakle keisris mier, ramac<br />

arabebs gauadvila daS<strong>li</strong><strong>li</strong> qarT<strong>li</strong>s damorCileba. herakle<br />

keisari saqarTvelos ase sastikad imitom moeqca, rom<br />

mas afrTxobda qarT<strong>li</strong>s saxelmwifos aRorZineba zRvidan<br />

konstantinopo<strong>li</strong>s didi mRvdelmTavari, usamarTlod devni<strong>li</strong><br />

ioane oqropiri saqarTveloSi, komanSi gadaasaxles (sofe<strong>li</strong><br />

komani soxumidan 15 km. daSorebu<strong>li</strong>). wmidani aResrula komanSi 407<br />

w<strong>li</strong>s 14 seqtembers. misi ukanaskne<strong>li</strong> sityvebi iyo: `dideba ufals<br />

yvelafrisaTvis~. wmida ioane oqropiris neStis gadasasveneblad<br />

konstantinopo<strong>li</strong>dan Camosulma delegaciam luskumidan (kubo)<br />

wmidanis uxrwne<strong>li</strong> nawilebi ver amoabrZana. saswau<strong>li</strong>T gaocebulebma<br />

imperators auwyes momxdaris Sesaxeb. imperatori mixvda<br />

Tavis Secdomas da dawera epistole (weri<strong>li</strong>), romelSic wmidans<br />

codvebis mitevebas sTxovda. rogorc ki epistole waikiTxes ioane<br />

oqropiris kubosTan, is Semsubuqda. wmidanis uxrwne<strong>li</strong> nawilebi<br />

kubodan advilad amoabrZanes da komanidan konstantinopolSi<br />

gadaabrZanes. es moxda 438 wels. qvis sarkofagi, romelSic netari<br />

mama esvena axlac komanSia. misive saxelobis taZarSi.<br />

− 60 − − 61 −


albaneTamde. I-IV saukuneebSi da adrec qarT<strong>li</strong>s saxelmwifo<br />

erTaderTi tradiciu<strong>li</strong> metoqe iyo kavkasiaSi jer<br />

romis, Semdeg ki rom-berZenTa imperiisa (5. t.II, gv.26).<br />

heraklem saqarTvelos waarTva mTe<strong>li</strong> SavizRvispireTi da<br />

Tavis imperias miuerTa, konstantinopo<strong>li</strong>s sapatriarqos<br />

dauqvemdebara da mis mier dapyrobil teritoriaze ber-<br />

Znu<strong>li</strong> saepiskosoebi daaarsa. riTac qarTve<strong>li</strong> mosaxleoba<br />

gaaberZna (5.t.II, gv. 27).<br />

VI-VII saukuneebSi saqarTvelo kidev erTi Zalzed sa-<br />

SiSi safrTxis winaSe aRmoCnda. safrTxe daemuqra Cvens sarwmunoebas.<br />

sparselebma ver moaxerxes cecxlTayvanismcemlobis<br />

gavrceleba, amitom qarTvelebs aiZulebdnen mieRoT<br />

monofizitoba. monofizitebi aRiareben RmerTis mxolod<br />

erT bunebas _ mis RvTaebriobas. ,,mono~ niSnavs erTs, ma-<br />

Sin roca Cven, marTlmadideblebi, vaRiarebT <strong>qriste</strong>s or<br />

bunebas: RvTaebrivs da kacobrivs. monofizitoba _ mwvaleblobaa.<br />

mas somxur sarwmunoebasac eZaxian. sparseTis mefe<br />

xosro I somxebs daemuqra gadasaxlebiT, Tu ar Seicv<strong>li</strong>dnen<br />

sarwmunoebas. somxebma bevri ifiqres da bolos somex-<br />

Ta kaTa<strong>li</strong>kosma nerse II-m qveynidan gadasaxlebas su<strong>li</strong>s<br />

sikvdi<strong>li</strong> amjobina da mwuxarebiT amcno sparsTa mefes, rom<br />

miiRebdnen monofizitobas. sparselebma somxebs mosTxoves<br />

SeeqmnaT sakuTari anbani, winaaRmdeg SemTxvevaSi, esargeblaT<br />

siriul-sparsu<strong>li</strong>T. maSin somxebma gamoiyenes <strong>Cveni</strong> anbani<br />

da Tqves, rom qarTu<strong>li</strong>c da somxuric maTi Seqmni<strong>li</strong> iyo.<br />

ismis kiTxva Tu rogor moaxerxes somxebma CvenTvis SeeqmnaT<br />

srulyofi<strong>li</strong> anbani (baron uslaris azriT, qarTu<strong>li</strong><br />

anbani msof<strong>li</strong>oSi erT-erTi yvelaze srulyofi<strong>li</strong> anbania),<br />

roca maTi arasrulyofi<strong>li</strong> iyo. somxur anbans aso-niSani<br />

~o~ aklda, rome<strong>li</strong>c XII saukuneSi Seitanes. qarTul an-<br />

banSi es aso-niSani Tavidanve iyo. (3. gv.470).<br />

VI saukuneSi saqarTvelo monofizitobisagan Cvenma<br />

zeciurma mfarvelma _ yovladwmida RvTismSobelma ixsna.<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> gamoecxada kabadokiis erT-erT mRvimeSi<br />

moRvawe wmida ber ioanes, ubrZana Tavis mowafeTa Soris<br />

12 beri amoerCia da maTTan erTad saqarTveloSi wamosu<strong>li</strong>yo,<br />

raTa qarTve<strong>li</strong> xalxi monofizituri mwvaleblobisagan<br />

exsna da wmida ninos mier moqceul saqarTveloSi<br />

qristianoba ganemtkicebina (57. gv.3). wmida ioanem am<br />

gamocxadebis Sesaxeb uambo Tavis mowafeebs, Semdeg wmida<br />

trapezze moaTavsa furclebze daweri<strong>li</strong> maTi saxelebi da<br />

SesTxova RmerTs, raTa wirvis dasasruls mas Tavad gamoerCia<br />

12 maTgani. moxda saswau<strong>li</strong>, RvTis angelozma yvelas<br />

dasanaxad mama ioanes xelSi Caudo furclebi saxelebiT<br />

(57. gv.4). wmida mamam RvTis miniSnebiT, 12 mowafe airCia<br />

da saqarTveloSi wamovida.<br />

q. edesis (siria) mosaxleobis ZiriTadi nawi<strong>li</strong> asirielebi<br />

iyvnen. Tumca, saqarTvelodan da kapadokiidan savaWrod,<br />

saswavleblad Tu re<strong>li</strong>giur niadagze Casulma qarTvelobam<br />

q. edesaSi (IV-VI ss.) qarTu<strong>li</strong> koloniebi daaarsa. aq<br />

qarTvelebs hqondaT sakuTari salocavebi da wmida adgilebi.<br />

magram, qarTu<strong>li</strong> koloniis birTvi ZiriTadad mainc<br />

qarTveluri (karduxTa) tomis mier iyo Seqmni<strong>li</strong>. isini<br />

saukuneTa ganmavlobaSi cxovrobdnen asurul garemocvaSi.<br />

zog maTgans qarTu<strong>li</strong> daviwyebu<strong>li</strong> hqonda, magram SegnebiT<br />

qarTve<strong>li</strong> iyo. aRniSnu<strong>li</strong>T unda aixsnas is, rom qarTlSi<br />

mosv<strong>li</strong>s pirve<strong>li</strong> dRidanve asurel mamebad wodebu<strong>li</strong> sasu<strong>li</strong>ero<br />

pirebi ioane zedazne<strong>li</strong> da misi Tormeti mowafe<br />

ise dauaxlovdnen adgilobriv mkvidrT, ise SeiWren maT<br />

sulsa da gulSi, rom Zne<strong>li</strong> dasajerebe<strong>li</strong>a es moexerx-<br />

− 62 − − 63 −


ioane zedazne<strong>li</strong> da misi 12 mowafe. wina rigSi: daviT gareje<strong>li</strong>,<br />

Sio mRvime<strong>li</strong>, abibos nekrese<strong>li</strong>, ioane zedazne<strong>li</strong>, ise wilkne<strong>li</strong>, ioseb<br />

alaverde<strong>li</strong> da anton martyofe<strong>li</strong> uf<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xatiT xelSi.<br />

ukana rigSi: piros breTe<strong>li</strong>, zenon iyalToe<strong>li</strong>, stefane xirse<strong>li</strong>, isidore<br />

samTavne<strong>li</strong>, Tadeoz stefanwminde<strong>li</strong> da miqael ulumboe<strong>li</strong>.<br />

ebinaT Soreu<strong>li</strong> ucxoeTidan mosul adamianebs, romelTac<br />

adgilobriv mkvidrTa arc ena icodnen da arc zne-Cveuleba.<br />

amrigad, asurel mamebad miCneu<strong>li</strong> ioane zedazne<strong>li</strong> da<br />

misi Tormeti mowafe warmoSobiT karduxTa qveynidan, kapadokiidan<br />

da saqarTvelodan q. edesaSi saswavleblad Casu<strong>li</strong><br />

qarTvelebi unda yofi<strong>li</strong>yvnen. asurel mamebs qarTvelebad<br />

miiCneven d. baqraZe, k. keke<strong>li</strong>Ze, S. nucubiZe, s. kakabaZe da<br />

sxvani. CrdiloeT SuamdinareTis q. edesa, ierusa<strong>li</strong>mTan da<br />

sxva aRmosavlur qristianul centrebTan erTad, miCneu<strong>li</strong><br />

iyo sazRvargareT qarTvelTa moRvaweobis erT-erT uZveles<br />

adgilad. q. edesaSi unda yofi<strong>li</strong>yo mZlavri mTargmnelobiTi<br />

kera, sadac siriu<strong>li</strong>dan qarTulad iTargmneboda sasu<strong>li</strong>ero<br />

xasiaTis <strong>li</strong>teratura (26. gv.125-158).<br />

`saqarTveloSi kabadokiidan movida 13 mama. maTi<br />

saxelebia: ioane, daviTi, stefane, iosebi, zenoni, antoni,<br />

ise, TaTe, Sio, isidore, abibosi, miqae<strong>li</strong>, pirosi, meToTxmete<br />

diakoni i<strong>li</strong>a. es mamebi, mowafeni svimeon mesvetisa,<br />

iyvnen qarTvelebi~ (13. gv.44).<br />

mcxeTaSi mamebs miegebnen mefe farsmani da kaTo<strong>li</strong>kosi<br />

evlaviosi, radganac kaTo<strong>li</strong>koss uf<strong>li</strong>s angelozisgan<br />

hqonda gamocxdeba wmida mamebis Semosv<strong>li</strong>s Taobaze saqarTveloSi.<br />

misagebeblad gamosul kaTo<strong>li</strong>koss maT qarTulad<br />

upasuxes. wmida mamebma sveticxovelSi Tayvani sces uf<strong>li</strong>s<br />

kvarTs, moiloces yvela is adgi<strong>li</strong>, sadac wmida ninom<br />

iqadaga. maisis erT dRes mama ioanem zedaznis mTaze, sadac<br />

uwin zadenis kerpi iyo da eSmakebi budobdnen, nis<strong>li</strong>s msgavsi<br />

ram SeamCnia. Rirsma mamam isurva uwmindurTa gandevna<br />

im adgi<strong>li</strong>dan da iTxova kaTo<strong>li</strong>kosisagan is uRrani adgi<strong>li</strong><br />

samoRvaweod, razec miiRo locva-kurTxeva. zedazenze<br />

misasvlelad saWiro iyo adidebul aragvze gadasvla. Mmama<br />

ioane mimarTavs mama Sios: `iloce mamao, rom RmerTma mSvidobiT<br />

gadagviyvanos~. wmida Sio usityvod daemorCila<br />

moZRvars, aRmosavleTiT samjer moidrika mux<strong>li</strong>, wyals<br />

jvari gadasaxa da warmosTqva: `<strong>Cveni</strong> mama ioane gibrZanebs,<br />

wyalo, raTa dineba SeaCero~. mdinaresTan gasacileblad<br />

− 64 − − 65 −


mosul kaTo<strong>li</strong>kosis, episkoposebisa da xalxis Tvalwin<br />

moxda saswau<strong>li</strong>: mdinare SeCerda manamade, sanam mamebi meore<br />

napirze ar gadavidnen (57. gv.5).<br />

zedazeni uwylo adgi<strong>li</strong> iyo. mamebi wyals Sori manZi<strong>li</strong>dan<br />

ezidebodnen. ioane zedazne<strong>li</strong>s locviT mTis mwvervalze<br />

makurnebelma wyalma amoxeTqa, rome<strong>li</strong>c dResac kurnavs<br />

avadmyofebs. wyaros daTvi SeeCvia. wmida ioanes locviT<br />

mxecic ki moTvinierda. wmida mama uamrav saswauls axdenda.<br />

bevrma datova sof<strong>li</strong>s amao, SfoTiani cxovreba da zedazens<br />

daemkvidra samoRvaweod. erT Rames wmida ioanes isev<br />

gamoecxada deda RvTisa da ubrZana Tavisi mowafeebi saqarTvelos<br />

sxvadasxva mxares gaegzavna saqadageblad. wmida mamebs<br />

im mxareebis saxelebiT movixseniebT, sadac moRvaweobdnen:<br />

abibos nekrese<strong>li</strong>, anton martyofe<strong>li</strong>, zenon iyalToe<strong>li</strong>,<br />

Tadeoz stefanwminde<strong>li</strong>, ise wilkne<strong>li</strong>, ioseb alaverde<strong>li</strong>,<br />

isidore samTavne<strong>li</strong>, miqael ulumboe<strong>li</strong>, piros breTe<strong>li</strong>,<br />

stefane xirse<strong>li</strong>, Sio mRvime<strong>li</strong> da daviT gareje<strong>li</strong>. wmida<br />

mamebi gansakuTrebul yuradRebas aqcevdnen qarTul saubars<br />

da wirva-locvis qrTul enaze Catarebas. maT Tavdauzogavi<br />

Rvaw<strong>li</strong>T qarTul eklesias Tavidan aaciles didi safrTxe _<br />

monofizitoba, anu, somxuri sarwmunoebis miReba.<br />

wmida daviT gareje<strong>li</strong> Tavis su<strong>li</strong>er SvilTan, lukianesTan,<br />

erTad Tbi<strong>li</strong>sis maxloblad mdebare mTaze, mcire<br />

gamoqvabulSi dasaxlda. erTxel, cecxlTayvaniscemelma<br />

sparselma qurumebma fexmZime meZavi qa<strong>li</strong> moisyides da saqadageblad<br />

qalaqSi Casul mama daviTs masTan mruSoba daswames.<br />

wmidanma kverTxi Seaxo dedakacis mucels da hkiTxa: `Cvilo,<br />

saxe<strong>li</strong>Ta uf<strong>li</strong>sa <strong>Cveni</strong>sa <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>si, mipasuxe var Tu<br />

ara me Seni mama~. Cvilma dedis muc<strong>li</strong>dan upasuxa, rom<br />

misi mama sxva iyo. xalxma dedakaci qvebiT Caqola. miuxe-<br />

davad xalxis vedrebisa, mama daviTma qalaqi datova. igi<br />

lukianesTan erTad garejis udabnoSi patara gamoqvabulSi<br />

daeyuda. mamebi mTel dros locvasa da marxvaSi atarebdnen,<br />

balaxiTa da xis qerqiT ikvebebodnen. zafxulSi balaxic<br />

gaxma. RmerTma mamebs irmebi gamougzavna. lukiane wve<strong>li</strong>da,<br />

mama daviTi rZes jvars gadasaxavda da yvelad gadaiqceoda.<br />

erTxel, rodesac irmebi mama daviTisken midiodnen, mxecma<br />

maT nukri mostaca. rodesac wmida mamam SeSinebu<strong>li</strong> irmebi<br />

ixila, aiRo kverTxi, romelzec <strong>qriste</strong>s jvari iyo gamosaxu<strong>li</strong><br />

da kvals gahyva. kvalma erT gamoqvabulamde miiyvana,<br />

sadac uzarmazari gveleSapi cxovrobda. mis danaxvaze lukianes<br />

gu<strong>li</strong> wauvida. mama daviTma mxecs <strong>qriste</strong>s saxe<strong>li</strong>T<br />

gamoqvabu<strong>li</strong>s datoveba ubrZana. rodesac gveleSapi gamovida,<br />

mas mexi daeca da rogorc Tiva, ise dawva. erTxel mama<br />

daviTi ierusa<strong>li</strong>mis mosalocad wavida. berma wmida qalaqSi<br />

Sesv<strong>li</strong>s Rirsad ar CaTvala Tavi da qalaqis karTan mxurvaled<br />

iloca. aiRo 3 qva da saqarTvelosken gamoemarTa.<br />

im Rames, ierusa<strong>li</strong>mis patriarqs, e<strong>li</strong>as, uf<strong>li</strong>s angelozi<br />

gamoecxada da auwya, rom mama daviTs ierusa<strong>li</strong>mis mTe<strong>li</strong><br />

mad<strong>li</strong> mihqonda. patriarqis gagzavni<strong>li</strong> kacebi mama daviTs<br />

daedevnen da ori qva gamoarTves, mesame qva ki saqarTveloSi<br />

Camoitana. es qva dResac daviT garejSia. mas mad<strong>li</strong>s qvas<br />

uwodeben. am qvasTan SexebiT xalxi dResac saswaulebrivad<br />

ikurneba. mravalmTaSi mama daviTis brZanebiT wmida ioane<br />

naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>s mamaTa monasteri aSenda. mama daviTi<br />

garejis udabnoSia dakrZalu<strong>li</strong>. mis saflavze mTxvevisas<br />

dabadebidan brma ganikurna. sakvirvelmoqmedi mamis saflavis<br />

Tayvanismcemelni dResac aseve ikurnebian su<strong>li</strong>eri da<br />

xorcie<strong>li</strong> tkivilebisagan.<br />

wmida Sio mRvime<strong>li</strong> mcxeTis maxloblad, sarkine-<br />

− 66 − − 67 −


Tis mTebis erT-erT mRvimeSi daeyuda. erTxel, mTe<strong>li</strong><br />

Ramis mxurvale locvis Semdeg, ganTiadisas, mTel xevs<br />

sakvirve<strong>li</strong> naTe<strong>li</strong> moefina. wmida Sios RvTismSobe<strong>li</strong><br />

gamoecxada wmida ioane naT<strong>li</strong>smcemelTan erTad. RvTism-<br />

Sobelma Tov<strong>li</strong>s msgavsi ram misca. am gamocxadebis Semdeg<br />

mama Siom, martodmartom, xevSi Tavisi Rvaw<strong>li</strong> ufro<br />

gaaZ<strong>li</strong>era. erTxel monastris saxedrebs mge<strong>li</strong> SeeCvia.<br />

mama Sios locviT mge<strong>li</strong> saxedrebs mwyemsavda da balaxiT<br />

daiwyo kveba. wmida Siom aiRo kurTxeva Tavisi su<strong>li</strong>eri<br />

mamis, wmida ioane zedazne<strong>li</strong>sagan da mRvimeSi ganmartovda.<br />

<strong>qriste</strong>s siyvaru<strong>li</strong>saTvis cocxlad damarxu<strong>li</strong><br />

Rirsi Sio 15 we<strong>li</strong>wadi cxovrobda mRvimeSi marxviTa da<br />

locviT. amitomac uwodes mas Sio mRvime<strong>li</strong>. sparselebis<br />

erT-erTi Semosevis dros, Sah-abasis mxedrebma wmida Sios<br />

Zvlebi iranSi waiRes. im wels sparseTSi Wiri gaCnda<br />

da uamravi adamiani imsxverpla. SeSinebulma sparselebma<br />

wmida Zvlebi ukanve daabrunes monasterSi.<br />

wmida abibos nekrese<strong>li</strong> nekresis episkoposad akurTxes.<br />

igi dauRalavad dadioda Tavis eparqiis soflebsa da<br />

dabebSi. WeSmaritebas uqadagebda qarTvelebs da simtkicisaken<br />

mouwodebda. erTxel man dainaxa, rogor aiZulebdnen<br />

sparselebi qarTvelebs cecx<strong>li</strong>sTvis Tayvani ecaT. wmida mamam<br />

wya<strong>li</strong> daasxa cecxls da Caaqro. sparselebma igi Seipyres,<br />

sastikad scemes da sapyrobileSi Caagdes. qarTvelebma mas<br />

cixidan gaqceva SesTavazes, magram ar daTanxmda. wmida abibosi<br />

sparselebma qvebiT Caqoles. misi wmida nawilebi mcxe-<br />

Tis samTavros monasterSi, wmida trapezis qveS ganisvenebs.<br />

wmida anton mesvete martyofe<strong>li</strong> samoRvaweod kaxeTSi<br />

daemkvidra. igi dRedaRam loculobda macxovris xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xatis win da saqarTvelos avedrebda ufals. masTan<br />

yovel saRamos modiodnen irmebi da TavianTi rZiT kvebavdnen.<br />

erT saRamos irmebi adre movidnen. ukan daWri<strong>li</strong> nukri<br />

mosdevdaT. antoni irmebis kvals gahyva da naxa, rom mTis<br />

Ziras, velze, viRac nadirobda. monadirem dainaxa beri,<br />

romelsac gulze macxovris xati ekida da irmebs Soris<br />

idga. monadire iyo sof<strong>li</strong>s mamasax<strong>li</strong>si. man beri saSiS kacad<br />

CaTvala da xe<strong>li</strong>s mosaWrelad mWedelTan waiyvana. mWedelma,<br />

rogorc ki gaxurebu<strong>li</strong> SanTi aRmarTa, xe<strong>li</strong> gauSeSda.<br />

gaognebul mWedels SiSisagan ena Cauvarda. wmida antonma<br />

jvari gadasaxa da gankurna. wmida mamis saxe<strong>li</strong> maxlobel<br />

soflebs moefina. masTan uamravma xalxma iwyo siaru<strong>li</strong>.<br />

mama antonma maTTvis monasteri aaSena, TviTon ki mTis<br />

mwvervalze sveti aago da 18 we<strong>li</strong>wadi maszed loculobda.<br />

amitom Searqves mas anton mesvete. Rirs mamas uf<strong>li</strong>sgan<br />

winaswar euwya xorcTagan gasv<strong>li</strong>s dRe. igi xatis win da-<br />

Coqi<strong>li</strong> aResrula. misi cxedari mowafeebma svetidan Camoasvenes<br />

da mis mier daarsebul monasterSi, RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xatis win dakrZales.<br />

wmida ise wilkne<strong>li</strong> mama ioanes rCeviT wilknis episkoposad<br />

akurTxes. erTxel ioane zedaznelma gadawyvita mowafeebi<br />

saTnoebasa da su<strong>li</strong>erebaSi gamoecada, raTa xalxi<br />

<strong>qriste</strong>s rwmenaSi ganemtkicebina. wmida Siom gavarvarebu<strong>li</strong><br />

nakverCxa<strong>li</strong> xe<strong>li</strong>s gulze daido, zed sakmeve<strong>li</strong> daado da<br />

ise akmevda, rom xe<strong>li</strong> ar dawvia. mama ise mdinare qsnis napiras<br />

Cavida, jvari gadasaxa, Semdeg kverTxi Seaxo da uf<strong>li</strong>s<br />

saxe<strong>li</strong>T wyals ubrZana gahyoloda. mdinares wy<strong>li</strong>s erTi<br />

toti gamoeyo da wmida ises kverTxs Seudga. saiTac wmida ise<br />

midioda, wya<strong>li</strong>c iqiT mihyveboda, sanam wilknis eklesiamde<br />

ar miaRwia. am sawau<strong>li</strong>s mxilve<strong>li</strong> xalxi adidebda RmerTs,<br />

romelmac Tavis rCeulebze aseTi mad<strong>li</strong> gardamoav<strong>li</strong>na. gar-<br />

− 68 − − 69 −


dacvalebis win daloca mowafeebi, eziara uf<strong>li</strong>s wmida sisxlsa<br />

da xorcs da su<strong>li</strong> ufals Seavedra. wmida ise wilkne<strong>li</strong><br />

dakrZales wilknis RvTismSob<strong>li</strong>s saxelobis taZarSi.<br />

wmida ioseb alaverde<strong>li</strong> kaxeTSi moRvaweobda, im adgilas,<br />

sadac dRes alaverdis taZaria. igi ganuSoreblad<br />

atarebda jvars, rome<strong>li</strong>c im jvris xisgan iyo gamoT<strong>li</strong><strong>li</strong>,<br />

romelzec <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong> awames. alaverdi udaburi, kacTagan<br />

miuva<strong>li</strong> da unayofo adgi<strong>li</strong> iyo. erTxel mama iosebi Sexvda<br />

erT didebul monadires. monadirem, rogorc ki ixila<br />

wmida mama, mixvda rom mis win RmerTSemosi<strong>li</strong> kaci idga.<br />

cxenidan Camoxta, Tayvani sca da iq yofnis mizezi hkiTxa.<br />

monadire mama iosebs alaverdis udabnoSi taZris agebas<br />

dahpirda. misi Rvaw<strong>li</strong>T am mxareSi aRmoifxvra urwmunoeba.<br />

rodesac wmindanma aRsasru<strong>li</strong>s moaxloeba igrZno, mowafeebi<br />

akurTxa, winamZRvari daudgina, eziara <strong>qriste</strong>s wmida<br />

sisxlsa da xorcs da mSvidad miicvala. igi dakrZalu<strong>li</strong>a<br />

mis mier daarsebul alaverdis taZarSi. mis saflavze mrava<strong>li</strong><br />

saswau<strong>li</strong> aResruleba.<br />

wmida isidore samTavne<strong>li</strong> moRvaweobda qarTlSi. misi<br />

daarsebu<strong>li</strong>a samTavisis monasteri, rome<strong>li</strong>c macxovris xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xatis saxelobisaa. mama isidore mowafeebma mis<br />

mier daarsebul monasterSi dakrZales.<br />

wmida Tadeoz stefanwminde<strong>li</strong> Tavdapirvelad mcxeTaSi<br />

moRvaweobda. man qarTlSi mrava<strong>li</strong> eklesia aago. maT Soris<br />

wmida pirvelmowame stefanes saxelobis taZari urbnisSi.<br />

Semdeg igi wlevis mTis mRvimeSi (kaspTan) daeyuda da iqvea<br />

dakrZalu<strong>li</strong>.<br />

wmida stefan xirse<strong>li</strong> moRvaweobda kaxeTSi. dakrZalu<strong>li</strong>a<br />

wmida stefane pirvelmowamis saxelobis taZarSi.<br />

wmida zenon iyalToe<strong>li</strong> qadagebda kaxeTis mTianeT-<br />

Si. iyalToSi monasteri daaarsa. didi moRvaweobis Semdeg<br />

locviT Sehvedra su<strong>li</strong> ufals. dakrZalu<strong>li</strong>a mis mier<br />

daarsebul monasterSi.<br />

wmida piros breTe<strong>li</strong> jvariswy<strong>li</strong>s marcxena sanapiroze<br />

breTaSi monasteri daaarsa. misi wminda nawilebi am monasterSi<br />

ganisvenebs.<br />

wmida miqael ulumboe<strong>li</strong> qadagebda zemo qarTlSi.<br />

ulumbos axlos didi savane daaarsa, romelSic 500 beri<br />

moRvaweobda. aqve ganisvenebs misi saswaulmoqmedi wmida<br />

nawilebi (11. w.I, gv.357-362).<br />

wmida ioane zedazne<strong>li</strong>sa da misi 12 mowafis mier ganmtkicebul<br />

marTlmadidebul sarwmuneobas VII saukunis dasawyisSi<br />

kvlav safrTxe daemuqra. sparseTis mefe xosro II-m,<br />

613-614 wlebSi, moiwvia e. w. `sparsu<strong>li</strong> kreba~, romelsac<br />

somexTa kaTa<strong>li</strong>kosi smbatT bagratuni Tavmjdomareobda. am<br />

krebam gamosca umkacresi brZaneba, rom<strong>li</strong>s mixedviTac imperiaSi<br />

mcxovreb yvela qristian ers unda mieRo somxuri<br />

sarwmunoeba, e.i. monofizitoba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, gadasaxlebiT<br />

emuqreboda. am dros saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kosi<br />

kirion I iyo. misi moRvaweobis dros saqarTvelo orad iyo<br />

gayofi<strong>li</strong>. aRmosavleT saqarTvelo sparseTs epyra, dasavle-<br />

Tis miwebi ki bizantias hqonda mitacebu<strong>li</strong>. amitom, kirionis<br />

mrev<strong>li</strong>s erTi nawi<strong>li</strong> bizantielTa xelSi iyo, meore ki<br />

- sparselebis (5. t.I, gv.433). kirion kaTo<strong>li</strong>kosi, miuxedavad<br />

warmoudgene<strong>li</strong> sirTuleebisa, krebas arc ki daswrebia,<br />

rac misi mxridan gmirobis tolfasi iyo. man somexTa ka-<br />

To<strong>li</strong>koss SeuTvala, rom qarTvelebma, ise rogorc somxebma,<br />

sarwmuneoba ierusa<strong>li</strong>midan miiRes, rome<strong>li</strong>c ucvlelad<br />

aqvT dacu<strong>li</strong> qarTvelebs, maSin rodesac somxebma uRalates<br />

somexTa ganmanaTlebels, wmida grigols, da WeSmarit mar-<br />

− 70 − − 71 −


Tmadideblur sarwmunoebas gadauxvies. kirion I-is Sorsm-<br />

Wvretelobam da brwyinvale diplomatiam qarTu<strong>li</strong> eklesia<br />

gasomxebisagan ixsna (5. t.I, gv.412-418). sparseTi monofizitur<br />

somxur eklesias mTel imperiaSi upiratesobas ani-<br />

Webda (5. t.I, gv.420). amiT waqezebulma somxebma midgnen da<br />

<strong>Cveni</strong> wignebi Tavis Wkuaze aswores. ~qarT<strong>li</strong>s cxovrebis~<br />

<strong>Cveni</strong> gmirebi laCrebad gamoiyvanes, TavianTi - devgmirebad.<br />

somxebis mier wabilwu<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> wignebis xelaxa<strong>li</strong><br />

Sesworeba mxolod IX-X saukuneebSi, <strong>Cveni</strong> wmida mamebis,<br />

eqvTime da giorgi mTawmindelebis mier moxerxda.<br />

me-7 saukunis I naxevarSi herakle keisris dapyrobiTma<br />

omebma saqarTvelo Za<strong>li</strong>an daasusta, ramac arabebs gauadvila<br />

saqarTvelos damorCileba. rodesac murvan-yru saqarTveloSi<br />

SemoiWra, qarTlSi arCi<strong>li</strong>s ufrosi Zma miri mefobda.<br />

erT Rames arCil mefes RvTismSobe<strong>li</strong> gamoecxada da<br />

brZolaSi gamarjveba uwinaswarmetyvela. miri da arCi<strong>li</strong><br />

mcire laSqriT mtris banaks Tavs daesxnen. Setakeba qarTvelTa<br />

gamarjvebiT damTavrda. gaqceul urjuloebs RmerTma<br />

sastiki qari da wvima mouv<strong>li</strong>na. mdinareebi adidda da arabTa<br />

laSqari wyalSi CaixrCo. mefe miri omSi daiRupa. ar-<br />

Cil mefe qarTlSi gadavida da arabebis mier VII saukuneSi<br />

aoxrebu<strong>li</strong> am ulamazesi kuTxis aRdgena daiwyo. SemoierTa<br />

kaxeTi, mTianeTi, egrisi, afxazeTi da samcxe-javaxeTi. arabebis<br />

batonoba, faqtiurad, Tbi<strong>li</strong>ssa da mcxeTis Semogarens<br />

ver scildeboda. murvan-yrusgan darbeu<strong>li</strong> qveyana jer kidev<br />

gons ar iyo mosu<strong>li</strong>, rom arabTa laSqarma WiWum-asinis me-<br />

TaurobiT kvlav aaoxra qarT<strong>li</strong> da gezi kaxeTisaken aiRo.<br />

winaaRmdegobis gawevas azri ar hqonda da arCil mefem<br />

gadawyvita mSvidobis saTxovnelad WiWum-asims xleboda.<br />

mefem icoda, rom mas sikvdi<strong>li</strong> ar ascdeboda, magram man<br />

Tavisi sikvdi<strong>li</strong>T saqarTvelo kidev erTi aoxrebisagan ixsna.<br />

mefes mahmadianobis miReba mosTxoves. man <strong>qriste</strong>sTvis<br />

sikvdi<strong>li</strong> amjobina. RamiT qarTvelebma farulad wamoasvenes<br />

wminda arCil mefis cxedari da notkoraSi mis mier agebul<br />

taZarSi dakrZales. es moxda 744 wels. aseve daiRupnen<br />

wminda mowameni argveTis mTavarni daviTi da konstantine<br />

cru- mociqu<strong>li</strong> muhamedis diswul, murvan-yrusTan uTanaswaro<br />

brZolaSi. maT <strong>qriste</strong>s uaryofas sikvdi<strong>li</strong> amjobines.<br />

mowameTa wmida nawilebi wyalwiTelas napirze mdebare<br />

murvan-yrus mier dangreul taZarSi dakrZales. am adgilas<br />

bagrat mefis (1072-1117) brZanebiT monasteri aSenda. sadac<br />

wmindanTa uxrwne<strong>li</strong> nawilebi daasvenes.<br />

sayovelTao SiSis dros, roca monofiziti berebi<br />

arabebs, viTarca uf<strong>li</strong>s nebis aRmsrubleblebs imediT Sehyurebdnen,<br />

qarTu<strong>li</strong> eklesia da misi ber monazvnoba qarTvel<br />

ers sityviT da saqmiT mahmadianebTan brZo<strong>li</strong>s saocar<br />

maga<strong>li</strong>Tebs aZlevdnen (5. t.II, gv.116).<br />

VIII-X saukuneebSi, roca arabTa batonobis gamo qarTl-<br />

Si cxovreba Camkvdari iyo, rwmena Seryeu<strong>li</strong>, erovnu<strong>li</strong><br />

<strong>TviTSegne</strong>ba-daqveiTebu<strong>li</strong>, arabTa Semosevebisagan da qoleris<br />

epidemiisagan gaukacrielebul tao-klarjeTSi qarT<strong>li</strong>dan<br />

Camodis arabebis mier devni<strong>li</strong> mefe aSot kurapalati. man<br />

wminda mefe vaxtang gorgas<strong>li</strong>s mier aSenebu<strong>li</strong> artanuji<br />

sataxto qalaqad gamoacxada da tao-klarjeTidan daiwyo<br />

mTe<strong>li</strong> saqarTvelos gaerTianeba. igi iyo qarTvelTa pirve<strong>li</strong><br />

bagrationi mefe. bagrationTa dinastia erT-erTi uZvelesi<br />

dinastiaa mTel msof<strong>li</strong>oSi. saistorio wyaroebis Seswav<strong>li</strong>s<br />

Sedegad irkveva, rom bagrationebi bib<strong>li</strong>uri mefis daviT<br />

winaswarmetyve<strong>li</strong>s (israe<strong>li</strong>s mefe) pirdapiri STamomavalni<br />

arian. kerZod, solomon mefisa, rome<strong>li</strong>c daviT mefes hyavda<br />

− 72 − − 73 −


xeTe<strong>li</strong> urias co<strong>li</strong> bersabia xeTe<strong>li</strong>sagan (13. gv.9).<br />

yovladwmida RvTismSobe<strong>li</strong> daviT mefis STamomava<strong>li</strong><br />

iyo, amitom bagrationebi RvTismSob<strong>li</strong>sa da, Sesabamisad,<br />

<strong>qriste</strong>s xorciel naTesavadac miiCnevian, rac didad saamayoa<br />

qarTvelTaTvis, radgan ufalma arcerTi qristianu<strong>li</strong><br />

dinastia ar gaxada Rirsi RvTaebrivi warmomavlobisa.<br />

opizis cnobil bare<strong>li</strong>efze gamosaxulni arian: centrSi<br />

<strong>qriste</strong>, marcxniv - aSot kurapalati (bagrationi), marjvniv<br />

ki daviT mefe winaswarmetyve<strong>li</strong>. aSot mefe aq warmodgeni<strong>li</strong>a,<br />

rogorc STamomava<strong>li</strong> bib<strong>li</strong>uri daviT mefisa da naTesavi<br />

<strong>qriste</strong>si. sumbat bagrationis nawarmoebis ,,cxovrebai da<br />

uwyebai bagratonianTa~-s mixedviT, solomoni Svid ZesTan<br />

erTad movida kavkasiaSi. igi iyo wmida mefe daviT winaswarmetyve<strong>li</strong>s<br />

Camomav<strong>li</strong>s, marTa<strong>li</strong> iosebis (iosebi iyo<br />

yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s damwindve<strong>li</strong>) Zmis, kleopas,<br />

STamomava<strong>li</strong>. ,,moqcevai qarT<strong>li</strong>sai~-is mixedviT, solomonis<br />

Zeebidan erT-erTi, guarami, xdeba qarT<strong>li</strong>s erismTavari<br />

(575-590). sumbat bagrationis mixedviT (Xs) solomonis<br />

Zeebi arian qaldeve<strong>li</strong> abraamis 70-e STamomavlebi, wmida<br />

mefe daviT aRmaSenebe<strong>li</strong> ki, rogorc ,,cxovrebai mefeT-mefisa<br />

daviTisa~ mogviTxrobs, 78-e STamomava<strong>li</strong>.<br />

guaram bagrationi (kurapalati) dedis mxridan iyo<br />

farnavazian-xosroiani, mamis mxridan ki bagrationi. guaram<br />

bagrationis Ze, stefanoz I, iyo maSenebe<strong>li</strong> mcxeTis jvris<br />

didebu<strong>li</strong> taZrisa. qristiani imperatori herakle keisari<br />

(VIIs) SemoiWra saqarTveloSi, mokla stefanoz I, riTac<br />

daamxo bagrationebis dinastia da xosroianebi gaamefa.<br />

VIII saukuneSi arabTa batonobis Semdeg qarT<strong>li</strong>s erisTavi<br />

iyo nerse bagrationi, xolo VIII saukunis bolos ki aSot<br />

didi (kurapalati) bagrationi. wmida grigol xanZTe<strong>li</strong><br />

aSot bagrations uwodebs `daviT winaswarmetyve<strong>li</strong>sa da<br />

uf<strong>li</strong>sa mier cxebu<strong>li</strong>sa Svilad wodebul xelmwifes~, rom<strong>li</strong>s<br />

mefoba TviT ufalma daadgina da locavs Semdegi sityvebiT:<br />

,,ara moakldes mTavroba SvilTa SenTa da naTesavTa<br />

maTTa qveyanaTa amaT ukunisamde... `bagrationTa dinastiam<br />

Secvala xosroian-farnavazian-gorgas<strong>li</strong>anTa dinastia. jer<br />

herakle keisaris Semosevam da Semdeg arabobam bolo mouRo<br />

qarT<strong>li</strong>s samefos, rome<strong>li</strong>c TiTqmis uwyvetad arsebobda farnavaz<br />

mefis Semdeg 1000 w<strong>li</strong>s ganmavlobaSi VIII saukunemde.<br />

826 w<strong>li</strong>s 29 ianvars arabebma aSot kurapalati eklesiaSi,<br />

sakurTxevelSi, mokles. mamis sikvdi<strong>li</strong>s Semdeg Svilebma taxtisaTvis<br />

ki ar daiwyes brZola, aramed ufrosma Zmam adarnasem<br />

da umcrosma Zmam guaramma maTze RirsebiT aRmatebu<strong>li</strong><br />

SuaTana Zma bagrati gaamefes da erTad gaagrZeles saxelovani<br />

mamis dawyebu<strong>li</strong> saqme, saqarTvelos gaerTianeba da arabTagan<br />

mitacebu<strong>li</strong> miwebis Semomtkiceba. maTi daxmarebiT<br />

aago grigol xanZTelma monasteri SatberdSi. sainteresoa,<br />

rogor uxsnis wminda saba iSxne<strong>li</strong> bagrat mefes eklesiis<br />

upiratesobasa da damoukideblobas saxelmwifosagan: `didebulo<br />

mefeo, Sen qveynis xelmwife xar, xolo <strong>qriste</strong> zecisa,<br />

qveynisa da qveskne<strong>li</strong>sa. Sen naTesavTa amaT mefe xar, xolo<br />

<strong>qriste</strong> yovelTa dabadebulTa, Sen warmavalTa amaT JamTa<br />

mefe xar, xolo <strong>qriste</strong> saukuno meufea~.<br />

Cvens ber-monazvnobas da samRvdeloebas ar aviwydeboda<br />

is didi su<strong>li</strong>eri misia, rasac maT deda eklesia avalebda.<br />

ai amitom, rodesac arabebma qarT<strong>li</strong> daipyres da Tbi<strong>li</strong>sis<br />

saamiro daaarses, saWiro Seiqmna centris qarT<strong>li</strong>dan<br />

saqarTvelos sxva mxareSi gadatana, raTa iqedan daewyoT<br />

saqarTvelos gaerTianebaze zrunva da imeddakargu<strong>li</strong> qarTvelobis<br />

<strong>qriste</strong>s rwmenaSi ganmtkiceba-gaZ<strong>li</strong>ereba. Tanac es<br />

− 74 − − 75 −


ise unda gakeTebu<strong>li</strong>yo, rom arabebi amas ver mimxvdariyvnen.<br />

am udidesi erovnu<strong>li</strong> misiis ganxorcieleba uf<strong>li</strong>dan<br />

grigol xanZTels daevala. tao-klarjeTi marTlac iqca<br />

meore qarTlad (54. gv.50). diadi misia, saqarTvelos gaer-<br />

Tianeba, rome<strong>li</strong>c tao-klarjeTidan daiwyo, sabolood daviT<br />

aRmaSenebelma daasrula.<br />

wmida grigol xanZTe<strong>li</strong>s wyalobiT tao-klarjeTi<br />

eklesia-monastrebiT gadaifara. yovel monasterSi iyo skola,<br />

sadac wera-kiTxvas aswav<strong>li</strong>dnen, saRvTo sjuls, filosofias,<br />

berZnuls da sxva enebs, galobas, ka<strong>li</strong>grafias,<br />

mxatvrobas, oqromWedlobas da sxvas. aqedan gamodiodnen<br />

mRvdlebi, mTargmnelebi da wignebis gadamwerni... varskvlavebiviT<br />

momravlebul ber-monazonTa locva sakmeve<strong>li</strong>viT<br />

adioda zecaSi. Cum senakebSi <strong>li</strong>teraturu<strong>li</strong> saqmianoba<br />

iyo gaCaRebu<strong>li</strong>. iwereboda da iTargmneboda saRvTo wignebi.<br />

am xanas Rirseulad ewoda <strong>Cveni</strong> mwerlobis erovnu<strong>li</strong><br />

xana. yove<strong>li</strong>ve am saqmianobis su<strong>li</strong>s Camdgme<strong>li</strong> iyo udabnos<br />

varskvlavad wodebu<strong>li</strong> wmida grigol xanZTe<strong>li</strong>. igi<br />

didgvarovanTa Svi<strong>li</strong> iyo, nerse erisTavis karze izrdeboda.<br />

is bavSvobidanve uf<strong>li</strong>saTvis iyo Sewiru<strong>li</strong>. grigolma<br />

brwyinvale ganaTleba miiRo. roca episkoposad kurTxeva<br />

daupires, amqveyniur didebas gaeqca da qarT<strong>li</strong>dan mesxeTSi<br />

Cavida. man Tan waiyvana Tavisi deidaSvi<strong>li</strong> saba _ iSxnis<br />

ganmaaxlebe<strong>li</strong>, Teodore _ neZvis maSenebe<strong>li</strong> da <strong>qriste</strong>fore<br />

_ kvirikeTis maSenebe<strong>li</strong>. maT moRvaweoba klarjeTSi,<br />

opizas wmida ioane naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>s monasterSi daiwyes,<br />

sadac 2 we<strong>li</strong> mama giorgisTan dahyves. grigo<strong>li</strong> klarje-<br />

Tis udabnoSi mcxovrebi gandegi<strong>li</strong> berebisgan swavlobda<br />

locvas, marxvas, simdables, siyvaruls, simSvides da mdumarebas.<br />

opizaSi orw<strong>li</strong>ani moRvaweobis Semdeg grigo<strong>li</strong><br />

meudabnoes, marTal da wminda bers, xuedioss ewvia. xuedioss<br />

adreve gamoucxada ufalma, rom grigo<strong>li</strong>s xe<strong>li</strong>T<br />

am adgilas monasteri aSendeboda. xanZTis maxloblad cxovrobda<br />

mdidari aznauri gabriel dafanCu<strong>li</strong>. misi daxmarebiT<br />

da grigo<strong>li</strong>s Za<strong>li</strong>sxmeviT, arabTa batonobisagan<br />

sisxldawretil da sasomixdil saqarTveloSi, klarje-<br />

Tis udabno sicocx<strong>li</strong>s momniWebel oazisad iqca. ufa<strong>li</strong><br />

mraval saswauls axdenda grigo<strong>li</strong>s xe<strong>li</strong>T. erT zamTars<br />

Zmebi tyeSi iyvnen gasu<strong>li</strong> SeSisTvis. uceb didi xe wamoiqca,<br />

Seiqna saSiSroeba moxucebul bers Tavze dascemoda.<br />

grigolma jvari gadasaxa da xes <strong>qriste</strong>s saxe<strong>li</strong>T ubrZana<br />

SeCerebu<strong>li</strong>yo. xe haerSi gamoekida manam, sanam berma ar gaiara.<br />

bevrjer unaxavT wmida grigo<strong>li</strong> xelapyrobiT locvad<br />

damdgari mzesaviT rogor brwyinavda da sinaT<strong>li</strong>s isrebi<br />

misi sxeu<strong>li</strong>dan jvris saxiT rogor gamodioda. Rirs mamas<br />

uf<strong>li</strong>sagan winaswar euwya misi xorcisagan gansv<strong>li</strong>s dRe.<br />

akurTxa mamebi, ukanasknelad daariga da locviT Sehvedra<br />

su<strong>li</strong> ufals. wmida grigol xanZTe<strong>li</strong> gardaicvala 102<br />

w<strong>li</strong>s asakSi, 861 w<strong>li</strong>s 5 oqtombers. dakrZales sakuTari<br />

anderZisamebr, xanZTis minasterSi (11. w.II, gv.295-299).<br />

978 wels mefe bagrat III bagrationis dros aRsdga<br />

erTiani saqarTvelos samefo. erTiani qarTu<strong>li</strong> eklesiis<br />

kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi ki xdeba bagrat mefis naTesavi da<br />

misi gazrdi<strong>li</strong> melqisedek I (5. t.II, gv.167-170).<br />

bizantiis samefo kari SeaSfoTa saqarTvelos didi<br />

saxelmwifos warmoqmnam. Bbagrat III-is gardacvalebis<br />

Semdeg, bizantiis imperiam saqarTvelos omi gamoucxada,<br />

rome<strong>li</strong>c 33 we<strong>li</strong> gagrZelda (1021-1054). erTxel, brZo<strong>li</strong>sas,<br />

bizantiis keisari basi<strong>li</strong> II mzad yofila RmerTi daegmo,<br />

Tu omSi qarTvelebi gaimarjvebdnen. maSin, rodesac<br />

− 76 − − 77 −


qarTvel mefeebs brZo<strong>li</strong>s wageba RvTis risxvad miaCndaT<br />

da ambobdnen, rom codvebis gamo damarcxdnen. mefe bagrat<br />

IV-m, rome<strong>li</strong>c maSin bavSvi iyo, berZnebs winaaRmdegoba<br />

ver gauwia. zogi aznauri mefes ganudga da cixeebi ber-<br />

Znebs gadasca. maSin mtrebis winaaRmdeg brZolas saTaveSi<br />

Caudgnen episkoposebi: zaza mtbevari da ezra anCe<strong>li</strong>. male<br />

mtris winaaRmdeg mebrZol episkoposebs qarTve<strong>li</strong> xalxic<br />

amoudga gverdSi. eklesiis aqtiurma poziciam am omSi bizantiis<br />

samefo karisa da konstantinepo<strong>li</strong>s sapatriarqos<br />

risxva gamoiwvia qarTu<strong>li</strong> eklesiis mimarT. daiwyo qarTu<strong>li</strong><br />

monastrebisa da qarTve<strong>li</strong> berebis devna-Seviwroeba bizantiis<br />

imperiaSi. arc iverTa monasters adga kargi dRe<br />

aTonis mTaze. XI saukunis 50-ian wlebSi bizantiis imperiam<br />

Secvala Tavisi damokidebuleba saqarTvelos mimarT.<br />

Tu XI saukunis dasawyisSi eomeboda da asustebda mas, 50ian<br />

wlebidan momxrea saqarTvelos gaZ<strong>li</strong>erebis. axla mas<br />

mezoblad sWirdeboda Z<strong>li</strong>eri, qristianu<strong>li</strong> saxelmwifo,<br />

rome<strong>li</strong>c imperias CrdiloeTisa da aRmosavleTis mxridan<br />

Turq-seljukebisagan daicavda. samw<strong>li</strong>ani molaparakeba<br />

(1054-1057) samSvidobo zaviT damTavrda. Sewyda qarTve<strong>li</strong><br />

berebis usamarTlo devna (5. t.II, gv.117-198).<br />

berZnu<strong>li</strong> samRvdeloeba yovelTvis cdilobda qarTu<strong>li</strong><br />

eklesiis Seviwroebas. erTxel svimonwmindelma berebma<br />

antioqiis patriarqs, Teodosis, moaxsenes, rom TiTqos<br />

saqarTveloSi mociqulebs ar uqadagiaT, mcirericxovani<br />

arian da Tqven unda gemorCilebodneno. patriarqma icoda,<br />

rom giorgi mTawminde<strong>li</strong> antioqiaSi qarTu<strong>li</strong> eklesiisa<br />

da mefis wargzavni<strong>li</strong> diplomati iyo. man igi TavisTan<br />

ixmo da ubrZana SeeTvala mefisaTvis, rom saqarTvelos<br />

eklesia antioqiis eklesiisaTvis daeqvemdebarebina. maSin<br />

giorgi mTawmindelma moiTxova wigni-“mimosvla andria<br />

mociqu<strong>li</strong>sa~ da moaxsena, rom patriarqi berZenma berebma<br />

SecdomaSi Seiyvanes. saqarTveloSi iqadaga ara erTma, aramed<br />

ramdenime mociqulma: andriam, mataTam, svimon kananelma,<br />

barTlomem, Tomam da Tadeozma. aqedan ori mociqu<strong>li</strong> svimoni<br />

da mataTa saqarTveloSi ganisvenebs. `Tqven ambobT,<br />

rom petre mociqu<strong>li</strong>s taxtze zixarT, Cven ki _ andria<br />

mociqu<strong>li</strong>sa. andria petres ufrosi Zmaa da amitom Cven ki<br />

ar unda gemorCilebodeT Tqven, piriqiT, keTi<strong>li</strong> inebeT da<br />

Tqven dagvemorCileT Cven, rogorc umcrosi Zma ufross.<br />

rac erTxel sarwmunoeba migviRia, misTvis aRarasodes gvi-<br />

Ralatia, arc marjvniv gagvixedavs da arc marcxniv. maSin,<br />

rodesac mTel bizantiis imperiaSi xatmebrZoloba mZvinvarebda<br />

da marTa<strong>li</strong> sarwmunoeba aRarsad moipoveboda (igu<strong>li</strong>sxmeba<br />

VIII-IX saukuneebi, rom<strong>li</strong>s drosac mTel imperiaSi<br />

xatebs anadgurebdnen, patriarqebic, episkoposebic da<br />

imperatorebic xatmebrZolebi iyvnen), saqarTveloSi msgavsi<br />

ram arasodes yofila. guTe<strong>li</strong> ioane mcxeTaSi ikurTxa<br />

episkoposad (guTebi-axlandel yirimSi cxovrobdnen da iqve<br />

iyo maT eparqia). antioqiis patriarqi mixvda, rom Rv-<br />

Tis mad<strong>li</strong> sufevda berTan. berZen berebs gaocebiT Sexeda<br />

da uTxra `xom xedavT ramdeni varT, erTi ki gvamarcxebs,<br />

imitom, rom WeSmariteba mis mxares aris~ (5. t.II, gv.207-<br />

211). patriarqma Teodosim dasaja berZeni berebi, giorgi<br />

mTawminde<strong>li</strong> ki im dRidan gverdidan ar moucilebia. ase ixsna<br />

saqarTvelos eklesiis avtokefa<strong>li</strong>a (damoukidebloba)<br />

giorgi mTawmindelma realuri safrTxisagan.<br />

erTxel, bizantiis imperatorma dukam giorgi mTawmindels<br />

hkiTxa, Tu rome<strong>li</strong> sarwmunoeba iyo WeSmaritad marTlmadidebluri:<br />

berZnu<strong>li</strong>, romau<strong>li</strong>, qarTu<strong>li</strong> Tu somxuri.<br />

− 78 − − 79 −


giorgi mTawminde<strong>li</strong> zedmiwevniT kargad icnobda ra msof<strong>li</strong>o<br />

qristianobis yvela mimarTulebas, mefes ar daumala<br />

simarTle da ganucxada, rom msof<strong>li</strong>o eklesiaTa Soris<br />

qarTu<strong>li</strong> eklesia iyo yvelaze marTlmadidebluri, radganac<br />

man ubiwod daicva mociqulTa swavleba, arasodes SeubRalavs<br />

winaT da icavs amJamadac. berZnu<strong>li</strong> eklesia exla kia mar-<br />

Tlmadidebluri, magram winaT masSi mrava<strong>li</strong> mwvalebloba<br />

arsebobda. romis eklesiaSi winaT arasodes mwvalebloba<br />

ar yofila, magram axla nak<strong>li</strong> aqvs. imperators gaukvirda,<br />

roca gaigo, rom qarTul eklesiaSi arasodes mwvalebloba<br />

ar yofila. radganac man Za<strong>li</strong>an kargad icoda, rom saberZneTSi<br />

aramarto mefeebi, patriarqebic da episkoposebic<br />

xSirad mwvaleblobisken ixrebodnen. Semdeg imperatori<br />

SeekiTxa somxuri sarwmunoebis Sesaxeb, razedac giorgi<br />

mTawmindelma upasuxa: `borot sarwmunoebas, dae, saxe<strong>li</strong>c<br />

nu eqneba~. im dros iq myofi somexTa mefe da didebulebi<br />

sircxvi<strong>li</strong>T aRivsnen (5. t.I, gv.16-17; 42. gv.57).<br />

wminda giorgi mTawminde<strong>li</strong> warmoSobiT samcxedan iyo.<br />

daibada 1009 wels, TrialeTSi, RvTismoSiSi qristianebis<br />

iakobisa da mariamis ojaxSi. giorgi bavSvobidanve RvTisTvis<br />

iyo Sewiru<strong>li</strong>. igi 7 w<strong>li</strong>s asakSi taZrisis, samcxis<br />

dedaTa monasterSi miiyvanes, sadac man 3 we<strong>li</strong>wadi dahyo.<br />

10 w<strong>li</strong>s giorgi mamam xaxu<strong>li</strong>s monasterSi (tao-klarjeTi)<br />

aRsazrdelad iq moRvawe Tavis or Zmas Caabara. man, mogvianebiT,<br />

konstantinepolSi miiRo brwyinvale ganaTleba,<br />

sadac zedmiwevniT kargad Seiswavla berZnu<strong>li</strong> ena. 1036<br />

wels giorgi siriaSi miemgzavreba, Sav mTaze, kldis erTerT<br />

napralSi qarTve<strong>li</strong> beri giorgi dayudebu<strong>li</strong> gaicno<br />

da mas daemowafa. man gorgi mTawmindels aTonis mTaze,<br />

iverTa monasterSi wasvla da eqvTime mTawminde<strong>li</strong>s saqmis<br />

gagrZeleba daavala, radganac saqarTvelo saRvTo wignebis<br />

naklebobas ganicdida. giorgi mTawminde<strong>li</strong> Targmnida ber-<br />

Znu<strong>li</strong>dan qarTulad da piriqiT. man uamravi wigni Targmna.<br />

fsalmunebi da axa<strong>li</strong> aRTqma giorgi mTawminde<strong>li</strong>s naTargmnia.<br />

bagrat mefis mowveviT 5 we<strong>li</strong> dahyo samSobloSi,<br />

Tavi mouyara 80 obol bavSvs da aTonis mTaze waiyvana<br />

aRsazrdelad. konstantinepolSi Casulma winaswar igrZno<br />

aRsasru<strong>li</strong>s moaxloeba. giorgi mTawmindelma oblebis<br />

bedi imperators Seavedra. igi meore dRes, petre-pavlobis<br />

dResaswaulze gardaicvala. dakrZalu<strong>li</strong>a aTonis mTaze,<br />

iverTa monasterSi (42. gv.39).<br />

qarTu<strong>li</strong> eklesia yovelTvis iyo saqarTvelos gamaer-<br />

Tianebe<strong>li</strong> da gadamrCeni. Tbi<strong>li</strong>si TiTqmis oTxi saukunis<br />

ganmavlobaSi arabTa xelSi iyo. miuxedavad amisa, mosaxleobis<br />

umravlesobas qristiani qarTvelebi Seadgenden. es<br />

imitom, rom qarTvelebs hyavdaT Z<strong>li</strong>eri patroni – mdidari<br />

da gavleniani qarTu<strong>li</strong> eklesia. 1045 wels Tbi<strong>li</strong>sis<br />

mmarTveloba xelSi aiRes Tbi<strong>li</strong>selma berebma. maT musulmani<br />

dampyroblebi sastikad daumarcxebiaT da maTTvis sasaxlec<br />

ki waurTmeviaT. cnobi<strong>li</strong>a, rom Tbi<strong>li</strong>selma berebma<br />

mefe bagrat IV-s orjer (1045 da 1085 wlebSi) gadasces<br />

Tbi<strong>li</strong>si (5. t.III, gv.55).<br />

daviT mefis dros saqarTvelo imitom iyo diadi da<br />

Z<strong>li</strong>eri, rom daviTi iyo RmerTTan da RmerTi iyo daviT-<br />

Tan. mefe daviTi mudam berebis wreSi trialebda, qveyanas<br />

4 beris xe<strong>li</strong>T marTavda. eseni iyvnen: sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos<br />

kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi ioane, afxazeTis kaTo<strong>li</strong>kosi<br />

evstaTi, misi aRmzrde<strong>li</strong> giorgi Wyondidel - mwignobar-<br />

Tuxucesi da arsen iyalToe<strong>li</strong> - moZRvarTa moZRvari (5.<br />

t.III, gv.29). giorgi Wyondide<strong>li</strong> (Wyoni megrulad `muxas~<br />

− 80 − − 81 −


niSnavs) mefis mere pirve<strong>li</strong> piri iyo saqarTveloSi. mas<br />

mefis `mamas~ uwodebdnen. igi mefesTan erTad wyvetda omis<br />

dawyeba- ardawyebis sakiTxs. Tu saWiroeba moiTxovda, Tvi-<br />

Tonac ibrZoda. samefo jari Wyondidels emorCileboda.<br />

TiTqmis yvela did eklesiasa da monasters sakuTari kargad<br />

gawvrTni<strong>li</strong> jari hyavda. mefes saqarTvelos mtrebis winaaRmdeg<br />

jariTac exmarebodnen da fu<strong>li</strong>Tac. 1121 w<strong>li</strong>s 12<br />

agvistos, didgoris omSi, rome<strong>li</strong>c qarTvelTa gamarjvebiT<br />

damTavrda, miuxedavad zRvis qviSasaviT uricxvi mtrisa,<br />

wmida mowame giorgi cxadad da yvelas saxilvelad win miuZRoda<br />

qarTvelTa laSqars. TviT usjuloebi mogviTxrobdnen,<br />

Tu rogor mosra wminda giorgim arabeTis saxelovani<br />

mebrZolebi. daviT mefem brZolaSi uvneblad daicva Tavisi<br />

jari, rameTu RvTis xe<strong>li</strong> Seeweoda da zegardamo Zala<br />

faravda mas (5. t.III, gv.16). daviT aRmaSeneb<strong>li</strong>s spilen-<br />

Zis monetaze arabulad iyo amokveTi<strong>li</strong> `mesiis maxvi<strong>li</strong>~.<br />

Mmefe _ bagrtioni qarTve<strong>li</strong> da sxva qristiani xalxebisaTvis<br />

mesiis maxvi<strong>li</strong> xdeba mahmadianTa winaaRmdeg brZolaSi<br />

da es im dros, roca bizantia Turq-selCukTa gamo<br />

TandaTan ukan ixevs, xolo saqarTvelo mwvave brZolebis<br />

Sedegad amierkavkasias maTgan aTavisuflebs. aRmosavleTis<br />

qristianul samyaroSi bagrationTa samefo taxti qristianTa<br />

mcve<strong>li</strong> da qomagia, amitomac daviT aRmaSenebe<strong>li</strong><br />

mis jvarze dacu<strong>li</strong> titu<strong>li</strong>T aris ~mze qristianobisa~.<br />

Mmus<strong>li</strong>muri samyaroc ver faravs: saqarTvelo ~birTvia<br />

jvris re<strong>li</strong>giisa~ ( 24. w.I, gv.198 ). RvTismadidebel mefes<br />

TviT ufa<strong>li</strong> Seeweoda. erTxel, qarTlSi, erTi cixis aRebisas,<br />

mefe karvis karTan perangis amara idga. viRacam cixidan<br />

mas isari esrola. isari patara oqros xats moxvda,<br />

rome<strong>li</strong>c mefes yelze ekida. mefe saswaulebrivad gadarCa.<br />

es iyo mTavarangelozi miqae<strong>li</strong>s xati (5. t.III, gv.24).<br />

Tavisufal dros daviT mefes wmida weri<strong>li</strong>s kiTxva uyvarda.<br />

misi cxovrebis aRmweri mogviTxrobs: `daviT mefe<br />

samociqulos kiTxvas roca daamTavrebda, wignis bolos<br />

niSans svamda. w<strong>li</strong>s bolos ki aRmoCnda, rom samociqulo<br />

ocdaoTxjer waekiTxa~. mis kalams ekuTvnis `galobani sinanu<strong>li</strong>sani~,<br />

rome<strong>li</strong>c Tavisi Rrma su<strong>li</strong>erebiT utoldeba eklesiis<br />

udidesi himnografebis nawarmoebebs (11. w.I, gv.100).<br />

Tamari iyo RmerTTan da RmerTi iyo TamarTan. basianis<br />

omi qarTvelebs mTavarangelozma miqaelma moagebina.<br />

sulTani ruqnadini 400 000 meomriT saqarTvelosken gamoemarTa.<br />

Tamarma varZiis RvTismSobels Seavedra qarTvelTa<br />

jari, fexSiSve<strong>li</strong> waruZRva win, qalaqis karamde miacila<br />

da daloca isini. maT basianTan mteri sastikad daamarcxes.<br />

Tamar dedofals erTi tyvedCavardni<strong>li</strong> Turqi mxedarTmTavari<br />

mihgvares. uceb tyves gu<strong>li</strong> wauvida. roca moasu<strong>li</strong>eres<br />

da gu<strong>li</strong>s wasv<strong>li</strong>s mizezi hkiTxes, SeSinebulma Tamaris Tavis<br />

zemoT dakidebul xatze mianiSna. `vin aris igi? ai,<br />

aman SegvaSina. igi win miuZRoda Tqvens laSqars~. xatze<br />

gamosaxu<strong>li</strong> iyo mTavarangelozi miqae<strong>li</strong> (55. gv.19).<br />

saukuneebis manZilze berZnebi, romaelebi, monRolebi,<br />

arabebi, osmal-Turqebi, sparselebi, somxebi, rusebi, rju<strong>li</strong>ani<br />

Tu urjulo ,,ekueTnes saxlsa amas da ara daeca,<br />

rameTu dafuZnebul iyo kldesa zeda~ (maTe 7:25).<br />

,,amas kldesa zeda aRvaSeno eklesiai Cemi da bWeni jojoxeTisani<br />

ver ereodian mas~ (maTe 16:18). msof<strong>li</strong>os yvela<br />

qveyanas, erTad aRebuls, ar hyavs imdeni mowame, ramdenic<br />

marto erT dRes, Tbi<strong>li</strong>sSi, jalaledinis dros ewamnen.<br />

− 82 − − 83 −


Tbi<strong>li</strong>sSi xvarazmelTagan wamebu<strong>li</strong> 100 000 mowame (1227)<br />

1225 wels, rusudanis mefobis dros, saqarTvelos xvarazmis<br />

sulTani, jalaledini, Semoesia. qarTvelTa laSqris sardalma ivane<br />

aTabagma uRalata saqarTvelos, Salva da ivane axalcixelebs jari<br />

ar miaSvela. qarTvelebi ganZasTan gamarTul omSi damarcxdnen.<br />

ivane mokles, Salva ki tyved Caigdes da erTi w<strong>li</strong>s mere wamebiT<br />

amoxades su<strong>li</strong>. saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi ioane samefo<br />

karze monofiziti Zmebis ioane da zaqaria mxargZelebis dawinaurebis<br />

winaaRmdegi iyo. patriarqis SiSi gamarTlda. aTabagebma<br />

saqarTvelosTvis Wyondideloba ver SeZles (5. t.III, gv.95). giorgi<br />

Wyondide<strong>li</strong>s dros (daviT aRmaSeneb<strong>li</strong>s epoqa) saqarTvelo gaizarda<br />

da kavkasiaSi zesaxelmwifod iqca. maSin rodesac aTabagebis<br />

dros (rusudanis mefobis xana) saqarTvelos erTiani saxelmwifo<br />

damarcxda da daiSala (5. t.III, gv.82). gamoxda xani. jalaledini<br />

Tbi<strong>li</strong>sisaken daiZra. qarTvelebma mteri sastikad daamarcxes, magram<br />

RamiT Tbi<strong>li</strong>selma sparselebma qalaqis kari gaaRes da mteri<br />

SemouSves. es iyo qarT<strong>li</strong>s cxovrebis erT-erTi usaSinlesi, sisx<strong>li</strong>ani<br />

dRe. jalaledinma sionis taZris gumbaTi moarRvevina. mis<br />

adgilas Tavisi ~bilwi sajdome<strong>li</strong>s~ dadgma brZana. Semdgom borotebam<br />

yovelgvar zRvars gadaabija. misi brZanebiT sionis taZridan<br />

macxovrisa da RvTismSob<strong>li</strong>s xatebi gamoitanes da mtkvarze<br />

gadebul xidze daasvenes. Tbi<strong>li</strong>selebs patiosani xatebis fexiT<br />

gaTelva da qristianobis uaryofa ubrZanes. vinc winaaRmdegobas<br />

gauwevda, Tavebs aWridnen da mtkvarSi isrodnen. im dRes mtkvari<br />

wiTlad SeiReba. mdinare gvamebiT aivso. 100 000 qarTve<strong>li</strong> Seewira<br />

<strong>qriste</strong>s rjuls. am dRidan 100 000 zeciuri mfarve<strong>li</strong> Seemata Cvens<br />

samSoblos. saqarTvelos samociqulo eklesia maT 13 noembers<br />

moixseniebs (11. w.II, gv.371).<br />

monRolebma Cingiz xanis meTaurobiT daimorCiles<br />

msof<strong>li</strong>os mniSvnelovani nawi<strong>li</strong> aziasa da evropaSi. aseTma<br />

uZ<strong>li</strong>eresma saxelmwifom ver SeZlo saqarTvelos sru<strong>li</strong>ad<br />

dapyroba, ufro metic, ver SeZlo qarTu<strong>li</strong> saxelmwifos<br />

gauqmebac ki (5. t.III, gv.110).<br />

1272 wels, taxtze ulu-daviTis vaJi demetre II avida,<br />

rome<strong>li</strong>c istoriaSi demetre Tavdadebu<strong>li</strong>s saxe<strong>li</strong>T Sevida.<br />

mefe garegnulad TiTqos monRolebs emorCileboda,<br />

monawileobas Rebulobda monRolTa laSqrobebSi, saqarTveloSi<br />

ki eklesiebs aSenebda. RamRamobiT quCaSi gamodioda<br />

da Rarib-Ratakebs sakuTari xe<strong>li</strong>T mowyalebas urigebda.<br />

abaRa yaenis gardacvalebis Semdeg demetre mefes SeTqmulebaSi<br />

monawileoba daabrales, risTvisac yaenis karze daibares.<br />

man moiwvia kaTo<strong>li</strong>kosi, episkoposni, didebulebi<br />

da ganacxada: `yaeni ganrisxebu<strong>li</strong>a, mixmobs, Tu mTiuleTSi<br />

waval, Tavs gadavirCen, magram vai, rom mTe<strong>li</strong> <strong>Cveni</strong> saxelmwifo<br />

maT xelSi Cavardeba, ramdeni su<strong>li</strong> qristiani gawydeba,<br />

eklesiebi waibilweba da mooxrdeba, xolo Tu yaenTan<br />

waval, momklavs. axla sibrZniT ganixileT es saqme. me ase<br />

vfiqrob. warmava<strong>li</strong>a es wuTisofe<strong>li</strong>. <strong>Cveni</strong> dReebi aCrdilebiviT<br />

Caiv<strong>li</strong>s, Cvenc swrafad gavalT am wuTisof<strong>li</strong>dan,<br />

ra sargeblobis momtani iqneba Cemi cxovreba, Tu Cemi gu<strong>li</strong>sTvis<br />

mrava<strong>li</strong> adamiani mokvdeba, da codvebiT damZimebu<strong>li</strong><br />

gaval am sof<strong>li</strong>dan. mnebavs wavide yaenTan, iyos neba<br />

RvTisa, Tu momklaven, vfiqrob, qveyana gadarCeba~. darbazi<br />

gakvirvebu<strong>li</strong> misCereboda sicocx<strong>li</strong>T savse, Sesaxedavad warmosadeg<br />

mefes, rome<strong>li</strong>c eris gadasarCenad aSkara sikvdilze<br />

midioda. yvelam erTbaSad sTxova mefes, Seefarebina Tavi<br />

mTiuleTisaTvis, magram mefem mSvidad miugo: `mebraleba<br />

ubralo xalxi. isini cxvrebiviT uRono arian sikvdi<strong>li</strong>s<br />

winaSe. arsaidan e<strong>li</strong>an nugeSiscemas. ar daviS<strong>li</strong> urdoSi<br />

− 84 − − 85 −


wasvlas, davdeb suls Cemi erisTvis.~ maSin yvelani wamodgnen<br />

gakvirvebulni. abram kaTa<strong>li</strong>kosma uTxra: `Tu Sen<br />

suls dadeb Seni erisTvis, Cven, episkoposebi Sens codvebs<br />

vitvirTavT, magram RvTis winaSe vambobT, rom mowameTa Soris<br />

iqnebi Seracxu<strong>li</strong>, rogorc ufa<strong>li</strong> saxarebaSi brZanebs:<br />

`amaze ufro meti siyvaru<strong>li</strong> ar arsebobs, raTa kacma dados<br />

su<strong>li</strong> Tavisi moyvasisaTvis. Tu erTi moyvasisTvis su<strong>li</strong>s<br />

dadeba sikeTea, raoden ufro sasargebloa mrava<strong>li</strong> su<strong>li</strong>s<br />

sicocxle~.<br />

urdoSi Casu<strong>li</strong> mefe daapatimres. 1289 w<strong>li</strong>s 12 marts,<br />

sikvdi<strong>li</strong>s win mefem iloca, wminda ziareba miiRo da su<strong>li</strong><br />

ufals Seavedra. moulodnelad RvTivmovlenilma saswaulma<br />

SeZra yove<strong>li</strong> – mze dabnelda. di<strong>li</strong>s 10 saaTidan saRamomde<br />

sibnele Camowva (5. t.III, gv.116-118). am saswaulma Sea-<br />

Sina warmarTebi. kaTo<strong>li</strong>kosma da mose mRvdelma farulad<br />

gamoixsnes cxedari da Tbi<strong>li</strong>se<strong>li</strong> meTevzeebis daxmarebiT<br />

saqarTveloSi Camoasvenes. wminda mowame mefe demetre sveticxovelSi<br />

dakrZales. qarTvelma erma mas `Tavdadebu<strong>li</strong>~<br />

uwoda. wminda mefe demetres xsenebis dRea Zv. sti<strong>li</strong>T 12,<br />

ax<strong>li</strong>T _ 25 marti (11. w.I. gv.219).<br />

yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s didi gamocxadeba<br />

erT dRes monRolTa noini CaRata mokles. mkvleloba<br />

monRolTa laSqarSi mebrZol qarTvelebs daabrales. simarTles<br />

aravin ijerebda. qarTvelebs gardauva<strong>li</strong> sikvdi<strong>li</strong><br />

elodaT. qarTvelma Tavadebma gadawyvites danaSau<strong>li</strong> Tavis<br />

Tavze aeRoT, raTa ubralo xalxi exsnaT sikvdi<strong>li</strong>sagan.<br />

qarTvelma meomrebma samjer moidrikes mux<strong>li</strong> da RvTism-<br />

Sobels locviT Seevedrnen: `mowyalebisa kari gangviRe<br />

kurTxeulo RvTismSobelo, raTa romelni ese Sen gesavT,<br />

ara davecneT, aramed ganverneT winaaRdgomTa mterTagan,<br />

rameTu Sen xar cxovreba naTesavisa qristianeTasa~. daasrules<br />

Tu ara locva, kaci gamovida lerwmovanebidan. mas<br />

xelSi sisx<strong>li</strong>ani laxvari eWira da daiyvira: `me movka<strong>li</strong><br />

CaRata~. TaTrebma daiWires da gakvirvebulebma hkiTxes. Tu<br />

ratom aRiara danaSau<strong>li</strong>. man moyva, Tu rogor gamoecxada<br />

ulamazesi, TeTrebSi Cacmu<strong>li</strong> qalbatoni da ubrZana eRiarebina<br />

danaSau<strong>li</strong>, raTa mis gamo udanaSaulo qarTvelebi ar<br />

moeklaT. `me swrafad avdeqi da gavyevi. rogorc ki daviZaxe<br />

da daminaxeT, maSinve gauCinarda. ar vici, sad wavida~.-Tqva<br />

mkvlelma (5. t.III, gv.132).<br />

Temur-lengis Semosevamde saqarTveloSi SedarebiT simSvide<br />

iyo. igi saqarTvelos Semoesia giorgi brwyinvales<br />

memkvidris, bagrat V-s (1360-1393), dros. man saqarTvelo<br />

8-jer dalaSqra (1386-1403 wlebSi). miuxedavad imisa, rom<br />

Temur-lengma Seqmna uzarmazari saxelmwifo, mas saqarTvelos<br />

winaaRmdeg brZola gauWirda da ver SeZlo misi<br />

dapyroba. Temur-lengma kargad icoda, rom qarTvelTa<br />

Zala qrisrtianobaSi iyo, amitomac cdilobda qristianobis<br />

aRmofxvrasa da mahmadianobis gavrcelebas. sxva taZrebTan<br />

erTad, Temur-lengma daangria qvaTaxevis didebu<strong>li</strong><br />

taZari, sadac cocxlad dawves mosaxleoba, samRvdeloeba<br />

da ber-monazvnebi. qvabTaxevis monastris kedlebsa da iataks<br />

dRemde amCnevia damwvar wmindanTa anabeWdi. saqarTvelos<br />

vercerTi kuTxe ver gadaurCa mis risxvas. miuxedavad<br />

yove<strong>li</strong>ve amisa, Temur-lengma aRiara saqarTvelo,<br />

rogorc qristianu<strong>li</strong> saxelmwifo da zavi dado. es iyo<br />

− 86 − − 87 −


qarTve<strong>li</strong> xalxis udidesi gamarjveba, mopovebu<strong>li</strong> auracxe<strong>li</strong><br />

msxverp<strong>li</strong>s fasad (5. t.III, gv.143-144).<br />

Temur-lengis sikvdi<strong>li</strong>s Semdeg, SedarebiTi mSvidobis<br />

mokle periodSi, aleqsandre didma (1412-1442 ww.) moaxerxa<br />

omiT gapartaxebu<strong>li</strong> da daS<strong>li</strong>s piras misu<strong>li</strong> saqarTvelos<br />

saxelmwifos kidev erTxel gaerTianeba da amierkavkasiis<br />

qveynebze Zve<strong>li</strong> gavlenis aRdgena (56. gv.19).<br />

qarTu<strong>li</strong> saxelmwifo yovelTvis uars ambobda sxvaTa<br />

dapyrobaze, radgan qarTvel mefeTa po<strong>li</strong>tika dafuZnebu<strong>li</strong><br />

iyo qristianul mcnebebze – maSin, rodesac msof<strong>li</strong>os nebismieri<br />

sxva qristianu<strong>li</strong> Tu araqristianu<strong>li</strong> saxelmwifo<br />

uZvelesi droidan dRemde amayobs imiT, Tu ramdeni qveyana<br />

daipyro, daangria da mospo. (9. gv.33).<br />

saqarTvelosTvis mtris Semosevaze metad damangreve<strong>li</strong><br />

aRmoCnda qarTve<strong>li</strong> xalxis erovnu<strong>li</strong> <strong>TviTSegne</strong>bis gasaocari<br />

daknineba. swored erovnu<strong>li</strong> <strong>TviTSegne</strong>bis Sesusteba<br />

iyo mizezi imisa, rom 1490 wels saqarTvelos mefis karze<br />

mowveulma krebam iuridiulad aRiara erTiani qarTu<strong>li</strong><br />

saxelmwifos daS<strong>li</strong>s faqti, ris Sedegadac warmoiSva qar-<br />

T<strong>li</strong>s, kaxeTis, imereTis samefoebi. guriis, samegrelos,<br />

samcxis da svaneTis samTavroebi (5. t.III, gv.211).<br />

saocaria, magram faqtia erTianobis su<strong>li</strong> qarTvelTa<br />

Soris farnavazis dros gacilebiT ufro Z<strong>li</strong>eri iyo. rom<br />

ara dasavleT saqarTvelos _ egrisis vrce<strong>li</strong> qveynis mflobe<strong>li</strong>s<br />

qujis Tavmdabloba da morCileba, farnavazs gau-<br />

Wirdeboda azonis damarcxeba. es erTsulovneba qarTvelebs<br />

rom bolomde SeenarCunebinaT rogori diadi da Z<strong>li</strong>eri<br />

iqneboda <strong>Cveni</strong> qveyana.<br />

XVII saukune umZimesi iyo qarTve<strong>li</strong> eris istoriaSi.<br />

igi <strong>qriste</strong>sTvis wamebulTa simrav<strong>li</strong>Taa gamorCeu<strong>li</strong>. 1616<br />

wels daviT-garejis udabnoSi Sah-abasis mier amowyveti<strong>li</strong><br />

6000 beri, mefe luarsabi (1622), didmowame, saqarTvelos<br />

mnaTobi, kaxeTis dedofa<strong>li</strong> qeTevani (1624), cxra Zma xerxeu<strong>li</strong>Ze<br />

dediTa da diT, maTTan erTad marabdis velze<br />

amowyveti<strong>li</strong> 9000 qarTve<strong>li</strong> (1625 w.) wminda mama evdemoz<br />

kaTo<strong>li</strong>kosi (1624), biZina, Salva da e<strong>li</strong>zbari wamebiT aRsrulebulni<br />

(1661w), garejis monasterSi lekTagan amowyveti<strong>li</strong><br />

Rirsi mamebi (1696 _ 1700w), Sio axa<strong>li</strong>, daviTi<br />

da gabrie<strong>li</strong>, wminda mama – mRvde<strong>li</strong> Tevdore 1609 wels<br />

wamebu<strong>li</strong> da sxvebi.<br />

6000 wmida mama, daviT garejis udabnoSi<br />

mowameobrivad aRsrulebu<strong>li</strong>(1626)<br />

daviT garejis lavra dasabams VI saukunidan iRebs. igi<br />

saqarTvelos su<strong>li</strong>erebisa da kulturis erT-erTi brwyinvale<br />

kera iyo. lavras aq moRvawe ber-monazonTa simrav<strong>li</strong>s<br />

gamo berTa qalaqs uwodebdnen. igi mravaljer iqna<br />

darbeu<strong>li</strong> mterTa mier. mrava<strong>li</strong> gareje<strong>li</strong> mama aResrula<br />

mowameobrivad. 1615 wels Sah-abasi didZa<strong>li</strong> laSqriT Tavs<br />

daesxa saqarTvelos. qveynis dapyrobis Semdeg igi sanadirod<br />

gare kaxeTis velebSi gaemarTa. garejis mTebSi mas<br />

SemoaRamda da iqve dabanakda. SuaRamisas misi yuradReba<br />

miipyro Sors, mTaze moZravma cecxlovanma mwkrivma. urjulos<br />

Tavidan moCveneba egona, magram auxsnes, rom am<br />

adgilebSi berebi cxovrobdnen., romlebic <strong>qriste</strong>s aRdgomas<br />

aRniSnavdnen. isini anTebu<strong>li</strong> sanTlebiT eklesias gars<br />

uv<strong>li</strong>dnen. Sahma berebis amoxocva brZana. imave Rames daviT<br />

garejis winamZRvars, arsens, RvTis angelozi gamoecxada.<br />

− 88 − − 89 −


angelozma mas auwya, rom isini im RamiT mtris maxvi<strong>li</strong>T<br />

aResrulebodnen, risTvisac zecaSi uf<strong>li</strong>s mier gvirgvinebiT<br />

Seimkobodnen. monastris winamZRvarma sparselebs<br />

sTxova wirvis dasruleba da ziarebis neba daerToT. mamebi<br />

eziarnen <strong>qriste</strong>s wmida sisxlsa da xorcs. maT sikvdi<strong>li</strong>s<br />

win erTmaneTi gaamxneves. sparselebma berebi nakuwebad aCexes.<br />

Semdgom am uwylo da qvian adgilas vardis buCqi amovida.<br />

wmida Zvlebidan keTilsurnelovanma mironma iwyo dena.<br />

6000 wm. beris pativsacemad da mosaxsenebelad brwyinvale<br />

Svideu<strong>li</strong>s samSabaTi dadginda (59. gv.361).<br />

cbierebiT cnobi<strong>li</strong> Sahi intrigas awyobda saqarTvelos<br />

winaaRmdeg. luarsabi TavisTan daibara. luarsabma kargad<br />

icoda, rac iyo Sahis ,,megobroba~, magram mainc wasvla<br />

gadawyvita, raTa Tavisi xalxi kidev erTi awiokebisagan<br />

exsna. Sah-abasma luarsabi pativiT miiRo. didmarxvis dros<br />

Sahis nadimze luarsabma Tevzi ar SeWama. ,,dRes TevziT<br />

ginda gavtexo marxva, xval xorcs SemomTavazeb, Semdeg ki<br />

<strong>qriste</strong>s uaryofasac momTxov~ ganacxada luarsabma. sibrazisagan<br />

gacofebulma Sahma <strong>qriste</strong>s uaryofa da alahis<br />

aRiareba ubrZana mefes. ,,mTe<strong>li</strong> qveyana rom miboZo, mainc<br />

ver Sevasruleb Sens brZanebas, radgan <strong>qriste</strong>s saxe<strong>li</strong>T na-<br />

Te<strong>li</strong> mimiRia da mxolod is mwams~ _ mxned upasuxa luarsabma.<br />

qarTve<strong>li</strong> mefe Sirazs waiyvanes da dilegSi Caagdes.<br />

Svidi we<strong>li</strong> luarsabma cixeSi marxvasa da locvaSi gaatara.<br />

Sahma jalaTebs misi mokvla ubrZana. wmida mefe luarsabma<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s xatis win daiCoqa da locva daiwyo.<br />

locvis damTavrebis Semdeg jalaTebma RvTismosavi mefe sab<strong>li</strong>T<br />

moaSTves. RamiT luarsabis cxedars sakvirve<strong>li</strong> na-<br />

Te<strong>li</strong> daadga. es moxda 1622 w<strong>li</strong>s 21 ivniss. wmida mefe<br />

luarsabi 35 w<strong>li</strong>s iyo. meore dRes wmida mowamis sxeu<strong>li</strong><br />

cixis ezoSi dafles. wminda arCilsa da luarsabs aTasi<br />

we<strong>li</strong> aSorebs erTmaneTisagan, magram saqarTvelos eklesiam<br />

maTi xseneba Rvaw<strong>li</strong>sa da wamebis msgavsebis gamo erT dRes<br />

ganawesa. kaTolokos- patriarqi leonide (1921) wuxs, rom<br />

`luarsabis wminda Zvlebi dResac sparseTSia, arCi<strong>li</strong>s saflavi<br />

ki erwoel fSavelsa da xevsurs Tu unaxavs, Torem<br />

sxvas aravis~ (11. w.II, gv.478-480).<br />

sparseTsa da osmaleTSi arc erTi qarTu<strong>li</strong> eklesia ar<br />

arsebobda, maSin roca bevri somxuri, frangu<strong>li</strong> da ber-<br />

Znu<strong>li</strong> eklesia iyo (5. t.III, gv.236). es xdeboda imitom,<br />

rom mahmadianebma mospes berZnu<strong>li</strong> da somxuri saxelmwifoebi,<br />

ris gamoc berZnu<strong>li</strong> da somxuri eklesiebi maTTvis<br />

saSiSi aRar iyo. magram ver SeZles qarTu<strong>li</strong> saxelmwifos<br />

mospoba, radganac saqarTvelos sulsa da guls qarTu<strong>li</strong><br />

eklesia warmoadgenda (5. t.III, gv.252). usjuloebma kargad<br />

icodnen, rom erTaderTi WeSmariti qristianu<strong>li</strong> sarwmunoeba<br />

marTlmadidebloba iyo. misi aRmofxvriT maT qristianobis<br />

dasamareba surdaT. monofizitoba da kaTo<strong>li</strong>koba<br />

maTTvis safrTxes ar warmoadgenda. kaTo<strong>li</strong>ke misionerebma<br />

mTel msof<strong>li</strong>oSi xma dayares, TiTqos qeTevan dedofa<strong>li</strong><br />

kaTo<strong>li</strong>ked aResrula. isini romis paps qeTevanis wmidanad<br />

Seracxvas sTxovdnen. es arc iyo gasakviri. romel qveyanas<br />

ar endomeboda <strong>qriste</strong>sTvis wamebu<strong>li</strong> dedofa<strong>li</strong> hyoloda.<br />

magram romis papma qeTevani wmidanad ar Seracxa, radganac<br />

man kargad icoda, rom qarTve<strong>li</strong> dedofa<strong>li</strong> kaTo<strong>li</strong>ked ar<br />

aRsrulebula. mas rom marTlmadidebloba kaTo<strong>li</strong>kobaze<br />

gaecvala, Sahi aRar awamebda, radganac evropa osmalebTan<br />

omSi Sahis mokavSire iyo (5. t.III, gv.240).<br />

wmida qeTevan dedof<strong>li</strong>s mowameobrivma aRsasrulma<br />

wmida misia Seasrula, marTlmadidebe<strong>li</strong> saqarTvelo<br />

− 90 − − 91 −


gamahmadianebisagan ixsna<br />

usjuloebma kargad icodnen, rom saqarTvelos Z<strong>li</strong>ereba<br />

deda eklesiasa da marTlmadidebel mefeTa erTobaSi iyo.<br />

amitomac iyo, rom Sah-abasma qarTl-kaxeTis mefed Sahis<br />

karze aRzrdi<strong>li</strong> gamahmadianebu<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> rostom-xani<br />

(XVIIs.) dasva. igi Sahis po<strong>li</strong>tikis gamtarebe<strong>li</strong> iyo. man<br />

SemoiRo tyveTa syidva saqarTveloSi, razec gangaSi atexa<br />

deda-eklesiam. evdemoz kaTo<strong>li</strong>kosi rostom-xans uSiSrad<br />

amxelda. man mefis winaaRmdeg SeTqmuleba moawyo, raTa<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> Teimurazi gaemefebina. rostom-xanma<br />

saqarTvelos da <strong>qriste</strong>s siyvaru<strong>li</strong>T gulanTebu<strong>li</strong> patriarqi<br />

cixeSi moakvlevina, Semdeg ki cixidan gadaagdebina.<br />

mowame patriarqi anCisxatis taZarSi dakrZales. misi xsenebis<br />

dRea 4 oqtomberi (11. w.II, gv.292).<br />

msof<strong>li</strong>os arc erT qveyanaSi ar yofila mefesa da<br />

xalxs Soris iseTi su<strong>li</strong>erad amaRlebu<strong>li</strong> damokidebuleba,<br />

rogoric saqarTveloSi iyo. mefes uyvarda Tavisi xalxi,<br />

misi satkivariT cxovrobda da Tavs wiravda misTvis. xalxic<br />

siyvaru<strong>li</strong>Ta da TavganwirviT pasuxobda. <strong>qriste</strong>s mcnebebze<br />

aRzrdi<strong>li</strong> mefe-didebulebi Tavis xalxs Tavmdablobis<br />

saocar maga<strong>li</strong>Ts uCvenebdnen. amis dasturia is, rom Tavadaznaurebi<br />

Svilebs glexebs azrdevinebdnen. glexis ojax-<br />

Si gazrdil TavadiSvils mTe<strong>li</strong> cxovreba miyveboda ubralo<br />

xalxis siyvaru<strong>li</strong>.<br />

marTlmadidebloba – WeSmariti sarwmunoeba<br />

Tamar mefis dros qarTvelTa da somexTa Soris erTi<br />

friad mniSvnelovani sarwmunoebrivi kamaTi moxda. Zmebi<br />

zaqaria da ivane mxargrZelebi erovnebiT qurTi, sarwmunoebiT<br />

ki somexi monofizitebi iyvnen. maT samefo karze<br />

didi Tanamdeboba ekavaT. amirspasalari ivane aTabagi iyo.<br />

erTxel, wirvis damTavrebis Semdeg, zaqariam sefiskveris<br />

miReba isurva, magram kaTo<strong>li</strong>kosma ioanem neba ar dar-<br />

To. maSin man Za<strong>li</strong>T moindoma aReba. ioanem miugo, rom<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> mRvdelTmTavari Tavisi nebiT uf<strong>li</strong>sgan<br />

Svidgzis dawyev<strong>li</strong>l somxebs sefiskvers ar miscems, mitaceba<br />

ki mxolod ZaR<strong>li</strong>sTvis aris sakadrisi (22. t.II, gv.<br />

82). gabrazebulma zaqariam somexTa kaTo<strong>li</strong>kosi moiyvana<br />

da dasZina: `me mebrZo<strong>li</strong> kaci var, sarwmunoebis araferi<br />

gamegeba da amas ekamaTe~. kamaTi saRamomde gagrZelda. bolos<br />

ioane kaTo<strong>li</strong>kosma brZana saqmiT eCvenebinaT, Tu vin<br />

iyo marTa<strong>li</strong>: `sami dRe vaSimSiloT ZaRlebi. mesame dRes<br />

CavataroT wirva. wirvis Semdeg ki ZaRlebs davudoT sefiskveri<br />

SesaWmelad. rom<strong>li</strong>s sefiskversac ZaR<strong>li</strong> SeWams,<br />

misi sarwmunoeba mcdari iqneba~. amis gamgone mefes da ers<br />

Tavzari daeca. patriarqs usayvedures: `es ra Tqvi, vis Seu-<br />

Z<strong>li</strong>a amis qmna?~ patriarqma mSvidad miugo, rom sakuTari<br />

Tavis imedad ar akeTebda amas, aramed <strong>qriste</strong>sa da RvTism-<br />

Sobelze iyo mindobi<strong>li</strong>.<br />

<strong>qriste</strong>m dagvidgina veziaroT mis wmida sisxlsa da<br />

xorcs. ziareba <strong>qriste</strong>sTan SeerTebaa. ziarebis saidumlo<br />

<strong>Cveni</strong> gonebisaTvis miuwvdome<strong>li</strong>a. am dros adamians yvela<br />

codva mieteveba da gza exsneba caTa sasufeve<strong>li</strong>saken. wirvisas,<br />

sakurTxevelSi mRvde<strong>li</strong> xelapyrobiT loculobs da<br />

− 92 − − 93 −


SesTxovs ufals, raTa su<strong>li</strong>wmida gadmovides wmida ZRvenze,<br />

puri da Rvino gardaqmnas macxovris WeSmarit sisxlad da<br />

xorcad. es aris udidesi saidumloeba, rome<strong>li</strong>c wirvisas<br />

aResruleba. Tu sarwmunoeba WeSmaritia, RmerTi ismens mar-<br />

Ta<strong>li</strong> mRvd<strong>li</strong>s locvas. Rvino da puri gadaiqceva <strong>qriste</strong>s<br />

sisxlad da xorcad. Tu arada, Cveulebriv purad da Rvinod<br />

rCeba. somxebi daTanxmdnen. orive mxare Sewevnas sTxovda<br />

ufals. kviras, di<strong>li</strong>T, wirvis Semdeg, qarTvelma ka-<br />

To<strong>li</strong>kosma brZana, moeyvanaT somexTa naSimSilari ZaR<strong>li</strong>.<br />

man <strong>qriste</strong>s wmida xorcad gardaqmni<strong>li</strong> sefiskveri daudo<br />

ZaRls. ZaR<strong>li</strong> gaeqana SesaWmelad, magram rodesac miuaxlovda<br />

wkavwkaviT gaSorda. xolo somexTa sefiskveri (e.i.<br />

puri) ZaRlma Tva<strong>li</strong>s daxamxamebaSi gadasansla. am saswau<strong>li</strong>s<br />

xilvis Semdeg ivane mxargrZelma, iseve rogorc sxva<br />

mravalma somexma, marTlmadidebloba aRiara da moinaTla.<br />

Sercxvenilma zaqaria mxargrZelma ganacxada, rom qarTvel-<br />

Ta sarwmunoeba WeSmaritia, magram codva masze iyos, vinc<br />

pirvelad ganudga marTlmadideblobas da isev monofizitad<br />

darCa. ase daamtkica RmerTsa da marTlmadideblobas<br />

mindobilma ioane kaTo<strong>li</strong>kosma qarTu<strong>li</strong> sarwmunoebis WeSmariteba<br />

(11. w.I, gv.340).<br />

xSirad gaigonebT aseT naTqvams: `ratom ggoniaT, rom<br />

mxolod marTlmadidebluri sarwmunoebaa WeSmariti?~ imitom,<br />

rom marTlmadidebluri qristianu<strong>li</strong> sarwmunoeba<br />

TviT ufalma misca Tavis mociqulebs. es sarwmunoeba wmidad<br />

da ucvlelad dacu<strong>li</strong>a mxolod marTlmadidebel eklesiaSi.<br />

amis dasturia RvTaebrivi cecx<strong>li</strong>s gardamosvla<br />

yovelw<strong>li</strong>urad uf<strong>li</strong>s saflavze aRdgomis wina dRes, did<br />

SabaTs, RvTaebrivi cecx<strong>li</strong> mxolod maSin gadmodis, roca<br />

macxovris saflavze aRmarTul salocavSi marTlmadidebe<strong>li</strong><br />

patriarqi imyofeba. uf<strong>li</strong>s es udidesi, msof<strong>li</strong>o saswau<strong>li</strong><br />

meoTxe saukunidan aResruleba. erTxel, somxebma gadawyvites<br />

TviTon mieRoT RvTaebrivi cecx<strong>li</strong>. maT moisyides<br />

musulmani arabi, rom<strong>li</strong>s mflobelobaSic iyo macxovris<br />

saflavis taZari; Seaswres marTlmadidebel patriarqs, karebi<br />

gadarazes da daiwyes locva. somxebi didxans elodnen<br />

saswauls, magram RvTaebrivi cecx<strong>li</strong> arada ar gadmodioda.<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> patriarqi mrev<strong>li</strong>TurT gareT loculobda.<br />

uceb mowmendil caze daiquxa. taZris marmarilos sveti<br />

gaibzara, masze gaCeni<strong>li</strong> napra<strong>li</strong>dan RvTaebrivi cecx<strong>li</strong><br />

gadmovida da marTmadidebe<strong>li</strong> patriarqis sanTe<strong>li</strong> ainTo.<br />

es sveti dResac dgas gabzaru<strong>li</strong>, marTlmadideblobis Zlevamosilobis<br />

niSnad.<br />

wmida efemiam saswaulebrivad daamtkica<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> sarwmunoebis WeSmariteba<br />

451 wels bosforis sanapiroze mdebare qalaq qalkedonSi<br />

(azia) monofizitTa eresis (mwvaleblobis) gansaxilvelad<br />

moiwvies meoTxe msof<strong>li</strong>o saeklesio kreba. kreba<br />

mimdinareobda didmowame efemias saxelze aSenebul taZarSi.<br />

xangrZ<strong>li</strong>vi kamaTis miuxedavad mowinaaRmdege mxareebi<br />

ver SeTanxmdnen. maSin marTlmadidebelma da monofizitma<br />

mRvdelmTavrebma daweres TavianTi sarwmunoebis mrwamsi da<br />

sakuTari beWdiT daluqes. imperator markianes TandaswrebiT<br />

wminda efemias luskuma (kubo) gaxsnes da orive gragni<strong>li</strong><br />

mkerdze daades. Semdeg kubo imperatoris beWdiT daluqes<br />

da irgv<strong>li</strong>v mcvelebi daayenes. orive mxare gaZ<strong>li</strong>erebul<br />

locvasa da marxvas mieca. sami dRis Semdeg luskuma gaxsnes.<br />

marTlmadidebelTa gragni<strong>li</strong> wmida efemias marjvena xelSi<br />

− 94 − − 95 −


eWira, monofizitTa ki mis fexebTan egdo. wmida efemiam<br />

cocxa<strong>li</strong>viT aswia xe<strong>li</strong> da gragni<strong>li</strong> marTlmadidebel patriarqs<br />

miawoda. am saswau<strong>li</strong>s Semdeg mrava<strong>li</strong> gzaabneu<strong>li</strong><br />

daubrunda marTlmadideblobas (11. w.II, gv.35).<br />

<strong>Cveni</strong> gadamrCeni marTlmadidebe<strong>li</strong> eklesiaa. vataroT<br />

jvari. viaroT taZarSi, daveswroT wirva-locvas, vikiTxoT<br />

locvebi, xSirad gamovisaxoT pirjvari, viyo<strong>li</strong>oT su<strong>li</strong>eri<br />

moZRvari, xSirad CavabaroT aRsareba, movinanioT codvebi,<br />

rac SeiZleba xSirad veziaroT <strong>qriste</strong>s wmida sisxls da<br />

xorcs. ufa<strong>li</strong> ambobs: `vinc Cems sisxls da xorcs miiRebs,<br />

is daimkvidrebs caTa sasufevels~(ioanes saxareba 6:54). vikiTxoT<br />

bib<strong>li</strong>a, gansakuTrebiT axa<strong>li</strong> aRTqma (saxareba), ioane<br />

mociqu<strong>li</strong>s gamocxadeba da wmindanTa cxovreba. madloba<br />

vuTxraT ufals yvelafrisaTvis. da Tuki Cven axlos viqnebiT<br />

<strong>qriste</strong>sTan, ratom unda gveSinodes anti<strong>qriste</strong>si?<br />

`bolo Jamis adamianebs simdable, sikeTe da siyvaru<strong>li</strong><br />

gadaarCens. sikeTe samoTxis kars gagiRebs, simdable<br />

Sig Segiyvans, siyvaru<strong>li</strong> ki RmerTs ganaxvebs. giyvardeT<br />

erTmaneTi. saqarTvelo siyvarulma unda gadaarCinos. anti<strong>qriste</strong><br />

yvelgan gamefebdeba, mxolod saqarTveloSi ver<br />

daidgams is taxts. saqarTvelo RvTismSob<strong>li</strong>s wilxvedria,<br />

rac dRes saqarTveloSi xdeba, Cvens sasikeTodaa. ar miatovoT<br />

saqarTvelo. ar ganarisxoT RvTismSobe<strong>li</strong>, adamiani<br />

sadac daibadeba, iq gadmodis masze kurTxeva. saqarTvelo<br />

unda gabrwyindes, magram didi tanjva unda gamoiaros.<br />

roca ityvian-ai, morCa, maSin gabrwyindeba. es gabrwyineba<br />

iqneba su<strong>li</strong>eri aRmavloba da ara dolarebis fria<strong>li</strong>. wmidaTa<br />

jaWvi saqarTveloSi uwyvetia. qarTul eklesias su<strong>li</strong>wmidis<br />

mad<strong>li</strong> arasodes moklebia da arc moakldeba. iloceT<br />

yvelasaTvis. amas gitovebT anderZad. iloceT, locva<br />

mTebs daZravs.~ beri gabrie<strong>li</strong> (urgebaZe)<br />

nebismieri qristiani qveyana ubednieresi iqneboda da<br />

iamayebda Tundac marto <strong>qriste</strong>s kvarTi (perangi) rom<br />

hqonoda, magram Seucnobe<strong>li</strong> gangebulebiT, ufalma ineba,<br />

rom saqarTveloSi aramarto Tavisi perangi, aramed<br />

yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s kvarTi (perangi) yofi<strong>li</strong>yo.<br />

saqarTveloSia aseve <strong>Cveni</strong> qveynisaTvis udidesi mad<strong>li</strong>s<br />

momniWebe<strong>li</strong> siwmideebi: macxovris xelTuqmne<strong>li</strong> xati (an-<br />

Cisxatad cnobi<strong>li</strong>), RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xati (awyuris<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s xatad cnobi<strong>li</strong>) da e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s<br />

mosasxami, rom aRaraferi vTqvaT wmida ninos<br />

jvarze, samsWvalze (lursmanze), rom<strong>li</strong>Tac <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong><br />

jvarze gaakres, mociqu<strong>li</strong> Tomas wmida Tavis qalaze Tu<br />

sxva siwmideebze, romlebic caze mokiafe varskvlavebivi-<br />

Taa mofeni<strong>li</strong> saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. maTi mad<strong>li</strong><br />

aZ<strong>li</strong>erebs da aerTianebs sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos. yazbegSi,<br />

myinvarwveris kalTaze, msof<strong>li</strong>oSi arsebul marTlmadidebel<br />

taZarTa Soris yvelaze maRal adgilas, zRvis donidan<br />

4100 metris simaRleze, kacTagan miuval adgilas arsebobs<br />

beTlemis saxelwodebiT cnobi<strong>li</strong> gamoqvabu<strong>li</strong>, sadac berebi<br />

VI saukunidan moRvaweobdnen. gamoqvabulSi Sesvla mxolod<br />

iqidan CamoSvebu<strong>li</strong> jaWvis saSualebiTaa SesaZlebe<strong>li</strong>. `qar-<br />

T<strong>li</strong>s cxovrebis~ mixedviT, iq mrava<strong>li</strong> sakvirveleba inaxeboda,<br />

maT Soris uf<strong>li</strong>s akvani da abraamis karvis nawi<strong>li</strong>.<br />

<strong>Cveni</strong> qveynisaTvis udidesi mad<strong>li</strong>s momniWebe<strong>li</strong> siwmidis<br />

macxovris xelTuqmne<strong>li</strong> xatis Sesaxeb saeklesio gadmocema<br />

Semdegs mogviTxrobs. siriaSi, saqarTvelos mosazRvre q.<br />

edesis mTavari avgarozi ukurnebe<strong>li</strong> seniT iyo daavadebu<strong>li</strong>.<br />

avgarozma weri<strong>li</strong> miswera <strong>ieso</strong>s. igi mas gankurnebas sTxovda<br />

da ebraelebisagan devnil <strong>ieso</strong>s sacxovreblad Tavis<br />

− 96 − − 97 −


qalaqs sTavazobda. weri<strong>li</strong> ierusa<strong>li</strong>mSi cnobil mxatvars,<br />

ananias gaatana, Tan <strong>qriste</strong>s saxis daxatvac daavala. mxatvari<br />

bevrs ecada, magram <strong>qriste</strong>s araCveulebrivi mad<strong>li</strong>T<br />

aRsavse saxis daxatva ver SeZlo. macxovarma mxatvars<br />

tilo gamoarTva da saxeze miido. tiloze saswaulebrivad<br />

gamoisaxa macxovris saxe. gaxarebu<strong>li</strong> mxatvari mociqul<br />

TadeozTan erTad edesaSi gaemgzavra. qalaq ierapolTan<br />

SemoaRamdaT. Ramis gasaTevad erT meqoTnesTan SeCerdnen.<br />

xati ki, imis SiSiT, rom ar dazianebu<strong>li</strong>yo, or gamomwvar<br />

kecs Soris moaTavses. SuaRamisas xats cecxlovani<br />

sveti daadga. roca tilo kecebidan amoiRes, naxes, rom<br />

macxovris saxe zemo kecze gadasu<strong>li</strong>yo. am ambavma qalaqis<br />

Tavis yuradRebac miiqcia. mas xatis Seqmnis istoria<br />

uambes. gamgebelma keci Tavis saxlSi waabrZana. tiloze<br />

gamosaxu<strong>li</strong> xelTuqmne<strong>li</strong> xati avgarozs Cautanes. q. edesis<br />

maxloblad, gzaze erTi kuti Wabuki maTxovrobda. Tadeoz<br />

mociqulma xati Wabuks Seaxo. igi maSinve ganikurna.<br />

es saswau<strong>li</strong> elvasaviT moedo mTel qalaqs. avgarozi 6<br />

we<strong>li</strong> iyo sawolze mijaWvu<strong>li</strong>. rogorc ki xats emTxvia,<br />

maSinve ganikurna. avgarozma xelTuqmne<strong>li</strong> xati ficarze<br />

daakvrevina da qalaqis karibWis zemoT gamokveTil niSSi<br />

daabrZana, iq, sadac uwin kerpi idga, raTa yvelas Tayvani<br />

eca am didi siwmidisaTvis. magram Semdgom avgarozis erTerTma<br />

SvilTaSvilma xatis Camoxsna da mis nacvlad kvlav<br />

kerpis dadgma gadawyvita. amis Sesaxeb ufalma winaswar<br />

ganucxada edesis episkoposs, romelmac xatis win kande<strong>li</strong><br />

daanTo da niSi Tixis firfitiTa da aguriT amoaSena. gadmocemiT,<br />

macxovris xelTuqmne<strong>li</strong> xatis Tayvansacemad, edesaSi<br />

mociqulTaswori wmida ninoc misula.<br />

gavida mrava<strong>li</strong> we<strong>li</strong>. 545 wels sparsTa mefe xosro<br />

Tavisi mravalricxovani laSqriT edesas moadga. swored am<br />

dros yovladwmida RvTismSobe<strong>li</strong> gamoecxada episkoposs evlavios<br />

da ubrZana, amoqo<strong>li</strong><strong>li</strong> niSidan xati gamoesvenebina.<br />

mRvdelmTavarma kede<strong>li</strong> gamoangria. xatis win kvlav enTo<br />

kande<strong>li</strong>, Tixis firfitaze ki macxovris saxe gadasu<strong>li</strong>yo.<br />

locvisa da <strong>li</strong>taniobis Semdeg mtris banakSi areuloba<br />

daiwyo da sparselebi iZulebulni gaxdnen ukan daexiaT.<br />

630 wels edesa arabebma daipyres. isini xels ar uS<strong>li</strong>dnen<br />

xelTuqmne<strong>li</strong> xatis Tayvaniscemas, rom<strong>li</strong>s dideba ukve mTel<br />

aRmosavleTs moedo.<br />

944wels xati didi pativiT konstantinopolSi gadaabr-<br />

Zanes. 1204 wels konstantinopo<strong>li</strong> jvarosnebma aiRes. xati,<br />

dacvis mizniT, saqarTveloSi, kerZod, mTian klarjeTSi gadaitanes.<br />

igi anCis saydarSi daabrZanes. amitom ewoda macxovris<br />

xelTuqmnel xats anCisxati. Tamar mefis dros xati<br />

didi xelovnebiT moWeda beqa opizarma. mTavarepiskoposma<br />

ioane anCelma kacobriobis am udides siwmides sagalobe<strong>li</strong><br />

miuZRvna. roca osmaloebma saqarTvelos Semouties,<br />

anCisxati, usafrTxoebis mizniT, sofel WalaSi, ioaTam<br />

amilaxvris ojaxSi moxvda. Semdeg Tbi<strong>li</strong>sSi, VII saukuneSi<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s saxelze agebul taZarSi, daabrZanes. taZars<br />

mis pativsacemad anCisxati uwodes. saqarTveloSi sabWoTa<br />

xe<strong>li</strong>suflebis damyarebis Semdeg anCisxati taZridan muzeumSi<br />

gadaabrZanes. igi dResac saxelmwifo muzeumis oqros<br />

sacavSia dacu<strong>li</strong>. macxovris xelTuqmne<strong>li</strong> xatidan kecze<br />

gadasu<strong>li</strong> as<strong>li</strong>c saqarTveloSia. igi anton martyofelma<br />

erT-erT monofizitur taZarSi naxa. es udidesi siwminde<br />

mwvalebelTa xelSi rom ar darCeni<strong>li</strong>yo, farulad wamoiRo<br />

da saqarTveloSi Camoitana. kecze gadasu<strong>li</strong> as<strong>li</strong> wmidanis<br />

gardacvalebis Semdeg martyofSi inaxeboda. masTan SexebiT<br />

− 98 − − 99 −


saswaulebrivad ganikurna saqarTve<strong>li</strong>s dasneulebu<strong>li</strong> mefe<br />

daviT VII ulu (1241-1270). saqarTvelos mefis giorgi VIIis<br />

(1393-1407) mefobisas, Temur lengis Semosevebis dros,<br />

giorgi martyofelma keci macxovris gamosaxulebiT, urjuloebs<br />

rom ar CavardnodaT, yvelasaTvis ucnob adgilas<br />

gadamala. arsebobs gadmocema, rom meored mosv<strong>li</strong>s win<br />

gacxaddeba misi adgilsamyofe<strong>li</strong> (11. w.II, gv.144-147).<br />

15 iv<strong>li</strong>ss mTe<strong>li</strong> saqarTvelo zeimobs RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

kvarTis dResaswauls zugdidis vlaqernis RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

saxelobis taZarSi. Tu rogor moxda es didi siwmide<br />

saqarTveloSi, arsebobs gadmocema:Bbizantiis imperatoris<br />

Zmebi, cnobi<strong>li</strong> saeklesio ierarqebi _ galvius da kandidi<br />

wminda adgilebis mosalocad palestinaSi gaemgzavrnen.<br />

isini Ramis gasaTevad sofel nazareTSi, erT moxucebul<br />

qalTan SeCerdnen. stumrebis yurdReba anTebulma sanTelma<br />

da sakmev<strong>li</strong>s surnelma miipyro. ebraelma qalma maT gaumxila,<br />

rom masTan kidobanSi inaxeboda Zvirfasi siwminde _<br />

ERvTismSob<strong>li</strong>s perangi, rom<strong>li</strong>sganac mrava<strong>li</strong> saswau<strong>li</strong> da<br />

kurneba aResruleboda. RvTismSobelma gardacvalebis win<br />

Tavisi perangi erT keTilmsaxur ebrael qalwuls aCuqa da<br />

sTxova, misi sikvdi<strong>li</strong>s Semdeg igi sxva qalwu<strong>li</strong>sTvis gadaeca.Aamrigad,<br />

am ojaxSi siwminde Taobidan Taobas gadaecemoda.<br />

Zmebma gza ganagrZes ierusa<strong>li</strong>misaken im imediT,<br />

rom rogorme daepatronebodnen am siwmindes. amisaTvis maT<br />

daamzades swored iseTive kidobani, rogoric nazareTSi ixiles.<br />

ierusa<strong>li</strong>midan dabrunebisas igi Secvales. namdvi<strong>li</strong><br />

kidobani ki kvarTTan erTad kostantinopolSi waiRes. imperatori<br />

didad gaaxara am wminda ganZis Catanam da misi<br />

brZanebiT igi 474 wels vlaqernis RvTismSob<strong>li</strong>s saxelobis<br />

taZarSi daabrZanes. erT-erTi gadmocemis Tanaxmad, kvarTi<br />

saqarTveloSi me-12 saukuneSi, sxva gadmocemiT ki me-8 saukuneSi,<br />

bizantiaSi xatmebrZolobis dros Camoitanes. RvTism-<br />

Sob<strong>li</strong>s kvarTi saukuneebis ganmavlobaSi xobis monasterSi<br />

inaxeboda (11. w.II, gv.11).<br />

yovladwminda RvTismSob<strong>li</strong>s kvarTTan dakavSirebul erT<br />

saswauls aRwers mRvdel-monazoni ka<strong>li</strong>strate. 1891 wels<br />

xobis monasteri gatexes. avazakma gaitaca RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

kvarTi Tavis kidobniT. mwuxarebiT aRvsi<strong>li</strong> xobelebi ambobdnen:<br />

,,sad iyvnen berebi!Nnurca beri, nurca eri nuRar viqnebiT<br />

cocxalni, Tu es siwminde dagvekargao.~ ar gauv<strong>li</strong>a sam dRes<br />

da siwminde gamtaceblebma monastris maxloblad, buCqebSi,<br />

xeluxleblad daasvenes. iqaurebma im Rames saocreba ixiles.<br />

wyvdiadSi monastris Tavze zecidan TiTqos cecx<strong>li</strong>s naperwka<strong>li</strong><br />

gadmodioda. sof<strong>li</strong>s macxovreblebi zegardamo miniSnebul<br />

adgilas mividnen da gatacebu<strong>li</strong> siwminde ipoves. am<br />

saswaulma xalxs kidev ufro gauZ<strong>li</strong>era imedi da siyvaru<strong>li</strong><br />

yovladwminda qalwul mariamisadmi. samadlobe<strong>li</strong> parak<strong>li</strong>sis<br />

Semdeg xobelebma daadgines taZarSi mudam yofi<strong>li</strong>yo sam-sami<br />

kaci Ramis yaraulad. (ka<strong>li</strong>strate, `xopis monasteri da misi<br />

istoriu<strong>li</strong> wyaro~ axal-senaki, 1894w.) gadmocemiT, yofila<br />

mcdeloba misi ruseTSi gatanisa, magram, RvTis gangebiT<br />

kvarTi saqarTveloSi darCa (24. w. 2 gv. 336).<br />

yovladwminda RvTismSob<strong>li</strong>s kvarTma kidev erTi saswau<strong>li</strong><br />

aRasrula. 2000 wels wminda kvarTze macxovris xelTuqmne<strong>li</strong><br />

xati gamoisaxa. XX saukuneSi, 90-iani wlebis<br />

bolodan, saqarTveloSi yovladwminda RvTismSob<strong>li</strong>s kvar-<br />

Tis dResaswau<strong>li</strong> Zve<strong>li</strong> sti<strong>li</strong>T 2 iv<strong>li</strong>ss, ax<strong>li</strong>T _ 15<br />

iv<strong>li</strong>ss aRiniSneba. es dRe sayovelTao dResaswau<strong>li</strong>a marTmadidebel<br />

samyaroSi.<br />

− 100 − − 101 −


saqarTvelo _ wmida miwisa da aRmosavleTSi<br />

qristianobis damcve<strong>li</strong><br />

odiTganve, musulmanebisagan qristianu<strong>li</strong> aRmosavleTis<br />

da misi siwmideebis damcve<strong>li</strong> erTaderTi qveyana<br />

saqarTvelo iyo. qarTvelebi cnobilni arian, rogorc<br />

eklesia- monastrebis damaarsebelni, aRmSeneblebi da aRmdgenni.<br />

saqarTvelos gareT 50 meti qarTu<strong>li</strong> monasteri<br />

iyo. qarTvelTa samonastro cxovreba palestinaSi IV-V<br />

saukuneebidan iwyeba. wm. jvris monasteri ierusa<strong>li</strong>mTan<br />

axlos (IVs.); mdinare iordanes napiras (sofe<strong>li</strong> abu<br />

alasi) faranis lavris axlos (IV s.); ioane RvTismetyve<strong>li</strong>s<br />

ierusa<strong>li</strong>mSi (Vs.); tavriis naxevarkunZulze (VIs.);<br />

aTosi (VIIIs.); ioane naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>s konstantinopol-<br />

Si (VIIIs.); (3. gv. 248). egvipteSi IVs-Si moRvaweobda<br />

evagre pontoe<strong>li</strong>, xolo Vs-Si egviptis udabnoSi qarTu<strong>li</strong><br />

taZari aSenda. Vs-Si egviptesa da palestinaSi taZrebis<br />

maSenebe<strong>li</strong> iyo petre iberi. palestinaSi petre iberma<br />

aaSena jvris, iberTa da lazTa monastrebi. qarTvelTa<br />

samonastro centrebi arsebobda aTonis mTaze iverTa monasteri<br />

(Xs.), ulumbos mTaze (mcire aziaSi-VIs.), bulgareTSi<br />

petriwonis monasteri, kviprosze, sinas mTaze<br />

wmida didmowame ekaterines monasteri, wm. svimeon sakvirvelTmoqmedis<br />

savane Sav mTaze, antioqiis axlos, sadac<br />

wminda svimon mesvetis monasterSi daaxloebiT samoci<br />

qarTve<strong>li</strong> beri moRvaweobda, maT Soris iyvnen mesvete mamebic.<br />

Sav mTaze moRvaweobdnen giorgi dayudebu<strong>li</strong>, giorgi<br />

mTawminde<strong>li</strong>, efrem mcire, anton tbe<strong>li</strong>, saba Tuxare<strong>li</strong><br />

da sxvebi. sinas mTis wm. ekaterines saxelobis monasterSi<br />

qarTve<strong>li</strong> berebi VIs-dan moRvaweobdnen. sabawmidas<br />

lavraSi, rome<strong>li</strong>c wmida saba ganwmendilma daaarsa (483w.)<br />

moRvaweobdnen makari leTeTe<strong>li</strong>, giorgi Tbile<strong>li</strong>, ioane<br />

zosime da sxvebi.<br />

bulgareTSi petriwonis qarTvelTa monastris maSenebe<strong>li</strong><br />

iyo grigol bakurianisZe (1083). grigol bakurianisZe<br />

(taoe<strong>li</strong> erisTavTerisTavis bakurianis Svi<strong>li</strong>,<br />

bagrationTa gvaridan) iyo bizantiis jaris mTavarsarda<strong>li</strong>.<br />

imperatorma grigols didZa<strong>li</strong> simdidre uboZa.<br />

swored am naboZeb mamulSi, bulgareTSi, sof. petriwonSi<br />

man aago monasteri yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s saxelze<br />

da ori patara eklesia wm. ioane naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>sa da wm.<br />

giorgis saxelze (58).<br />

qarTvelebi marto eklesia-monastrebis maSeneblebi ar<br />

iyvnen. maT aseve daaarses qarTu<strong>li</strong> koloniebi, Seqmnes sakuTari<br />

savaneebi da mwignobrul-SemoqmedebiTi saqmianobac<br />

hqondaT gaCaRebu<strong>li</strong>. esenia: ierusa<strong>li</strong>mSi sabawmidis lavra,<br />

jvris monasteri, palavra (ierusa<strong>li</strong>midan 10-12 kilometris<br />

daSorebiT), aTonis mTaze iverTa monasteri, bulgareTSi<br />

petriwonis monasteri da sxvebi. sinas mTa SedarebiT<br />

mosvenebu<strong>li</strong> iyo mtrebis Semosevebisgan. amitom aq<br />

ufro dacu<strong>li</strong> da Semonaxu<strong>li</strong>a Zve<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> xelnawerebi,<br />

romlebic gaocebas iwvevs Tavisi mravalferovnebiT. Xs-Si<br />

sinel qarTvel berebs ara marto mdidari bib<strong>li</strong>oTeka hqondaT,<br />

aramed specialuri samkiTxvelo darbazi da guldasmiT<br />

Sedgeni<strong>li</strong> wignebis nusxa.<br />

marto ierusa<strong>li</strong>mSi qarTvelebs sxvadasxva dros 30-mde<br />

eklesia-monasteri da samlocvelo ekuTvnodaT (aqedan 7<br />

dedaTa monasteri iyo). wmida Tevdores minasteri, mas be-<br />

Tlemisas uwodebdnen. agebu<strong>li</strong> unda yofi<strong>li</strong>yo IVs-Si qar-<br />

T<strong>li</strong>s mefis bakuris dros. igi Vs-Si (daaxloebiT 440w.)<br />

− 102 − − 103 −


ganuaxlebia petre ibers da ioane lazs. petre iberma monasterSi<br />

Seqmna skola, rom<strong>li</strong>s birTvs siriaSi myofi qarTveloba<br />

Seadgenda. XXs-is Sua xanebSi ita<strong>li</strong>e<strong>li</strong> virji<strong>li</strong>o<br />

korbos mier Catarebu<strong>li</strong> arqeologiuri gaTxrebis Sedegad<br />

ierusa<strong>li</strong>mSi, beTlemis maxloblad aRmoCenil iqna swored am<br />

monastris nangrevebi qarTu<strong>li</strong> warwerebiT, romlebic dRes<br />

beTlemis uZvelesi warwerebiT aris cnobi<strong>li</strong>; wmida abramis<br />

monasteri, agebu<strong>li</strong> iyo iq, sadac bib<strong>li</strong>is mixedviT, mama<br />

abrams misi erTaderTi Ze isaki uf<strong>li</strong>saTvis unda Seewira;<br />

wmida anas; wmida basi<strong>li</strong>s; wmida giorgis; deltavis; wmida<br />

demetres; wmida ekaterines; wmida Tevdores; wmida Tekles;<br />

wmida iakobis; iberTa (maSenebe<strong>li</strong> petre iberi); wmida ioane<br />

maxarebe<strong>li</strong>s; kapaTas monasteri, igi aris ierusa<strong>li</strong>mis<br />

erT-erTi uZvelesi taZari sionis mTaze. kapaTas monaster-<br />

Si iyo mdidari wignsacavi, rome<strong>li</strong>c 1244w. xvarazmelebis<br />

Semosevis dros monasterTan erTad ganadgurda; katamonis<br />

(wm. svimeon katamone<strong>li</strong>s) monasteri; lazTa (maSenebe<strong>li</strong><br />

petre iberi); mirqmis; wmida nikolozis; wmida samoel<br />

winaswarmetyve<strong>li</strong>s (xarebis mTaze); svetis anu mxsne<strong>li</strong>s;<br />

jvris (maSenebe<strong>li</strong> petre iberi); wmida mTavarangelozebis;<br />

wm. jvris aRmoCenis; kalamonis (wm. gerasimes); monastrebi<br />

geTsimaniis baRSi da zeTisxi<strong>li</strong>s mTaze. eklesiebi: wmida<br />

anasi; wmida nikolozis; wmida stefanesi (eklesia aSenebu<strong>li</strong><br />

iyo wm. stefanes Caqolvis adgilas). mTa, sadac naT<strong>li</strong>sRebis<br />

Semdeg <strong>ieso</strong> 40 dRe da Rame marxulobda Zalze adreu<strong>li</strong><br />

droidan izidavda qristian asketebs. 1336 w. qarTvelebi<br />

jer kidev moRvaweobdnen am mTaze.<br />

golgoTas samonastro kompleqsi sam monasters aer-<br />

Tianebs: golgoTas, uf<strong>li</strong>s saflavis da aRdgomis monastrebs,<br />

sadac qarTvelebi saukunis ganmavlobaSi moRvaweobd-<br />

nen. golgoTas eklesiis garda qarTvelebs sxavadasxva dros<br />

ekavaT RvTismSob<strong>li</strong>s samlocvelo; mariam magda<strong>li</strong>ne<strong>li</strong>s samlocvelo,<br />

sadac mas aRdgomis Semdeg <strong>qriste</strong> mebaRis saxiT<br />

gamoecxada; samlocvelo golgoTis mTis ZirSi, sadac adami<br />

daikrZala; wmida ioane naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>s samlocvelo; wmida<br />

saflavis eklesiis talanebi (derefnebi); wmida elenes<br />

samlocvelo; RvTismSob<strong>li</strong>s samlocvelo golgoTas ZirSi,<br />

geTsimaniis samlocvelo. qarTvelebs geTsimaniis RvTism-<br />

Sob<strong>li</strong>s eklesiaSi sakurTxeve<strong>li</strong> ekavaT. golgoTa – mTe<strong>li</strong><br />

qristianobis es uwmidesi taZari TiTqmis XVII saukunis bolomde<br />

qarTvelebs ekuTvnodaT. golgoTaze da saerTod ierusa<strong>li</strong>mSi<br />

qarTvelTa simravleze unda miuTiTebdes is faqti,<br />

rom golgoTaze qarTve<strong>li</strong> episkoposebi iniSnebodnen, zemoT<br />

dasaxelebu<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> savaneebidan dReisaTvis aRarcerTi<br />

ekunTvnis maT damaarsebel qarTvelebs (46. gv.141-156).<br />

mefe daviT aRmaSenebelma aaSena da Seamko monastrebi<br />

aramarto Tavisi saxelmwifos SigniT, aramed saberZneTSi<br />

(bizantiaSi), aTonis wmida mTaze, bulgareTSi, siriaSi,<br />

kviprosze, Sav mTaze (antioqiis axlos) da palestinaSi.<br />

sinas mTaze, sadac ufa<strong>li</strong>, mose da e<strong>li</strong>a winaswarmetyvelebs<br />

esaubreboda, monasteri aaSena, romelsac yovelw<strong>li</strong>urad<br />

aTasobiT oqros da re<strong>li</strong>giuri daniSnulebis wignebs ugzavnida,<br />

gansakuTrebiT ierusa<strong>li</strong>mis monastrebsa da <strong>qriste</strong>s<br />

saflavis taZars exmareboda (5. t.III, gv.20). 1192-1193 wlebSi<br />

Tamar mefe sulTan aladins 200 000 dinars sTavazobda 1188<br />

wels musulmanebis mier ierusa<strong>li</strong>mis aRebisas mitacebu<strong>li</strong><br />

jvris gamosasyidlad, romelzec macxovari iyo gakru<strong>li</strong>.<br />

aseve sTxovda maTTvis warTmeu<strong>li</strong> monastrebis dabrunebas.<br />

Tamaris dros aSenda qalaqi varZia, rom<strong>li</strong>s monasterSic<br />

did marxvas atarebda RmerTSemosi<strong>li</strong> mefe. am dros aSen-<br />

− 104 − − 105 −


da fitareTi, qvabTaxevi, beTania... wminda mefem ara marto<br />

saqarTvelos eklesia-monastrebi gaamdidra, aramed uxvad<br />

Seamko lavrebi da savaneebi palestinaSi, kviprosze, sinas<br />

mTaze, Sav mTaze, saberZneTSi, aTonis mTaze, petriwonSi,<br />

makedoniaSi, TrakiaSi, rumineTSi, isavriaSi, konstantinopolSi.<br />

erTxel mefem ganZi uZRvna saTxovnelad mosul<br />

SavmTel monazvnebs da mSvidobiT gaistumra. konstantinopols<br />

misu<strong>li</strong> berebi Zmis mkvlelma keisarma aleqsi angarma<br />

Seipyro da yvelaferi waarTva. es rom mefe Tamarma gaigo,<br />

monazvnebs winandelze meti oqro misca, xolo keisars Tavisi<br />

spa gaugzavna da waarTva lazia, trapizoni, <strong>li</strong>moni,<br />

samsoni, paflagonia da pontos adgilebi. am adgilebs SemdgomSi<br />

trapizonis samefo uwoda da qarTvelTa naTesavs,<br />

aleqsi komnins Caabara (11. w.I, gv.343).<br />

ucxoe<strong>li</strong> mogzaurebi (XIII-XVss.) mogviTxroben: `qar-<br />

Tvelebi lamazi, Z<strong>li</strong>eri da gabedu<strong>li</strong> xalxia. aqvT gamagrebu<strong>li</strong><br />

cixe-simagreebi, hyavT didi da Z<strong>li</strong>eri jari. miuxedavad<br />

imisa, rom es xalxi yove<strong>li</strong> mxridan urjuloebiTaa<br />

garSemortymu<strong>li</strong>, maTi mainc eSiniaT. giorgielebs uwodeben,<br />

radgan gansakuTrebiT Tayvans scemen wmida giorgis,<br />

rome<strong>li</strong>c TavianT mfarvelad miaCniaT. ierusa<strong>li</strong>mSi bevri<br />

qarTve<strong>li</strong> cxovrobs. iq maT bevri siwminde aqvT. golgo-<br />

Tas ganageben (igu<strong>li</strong>sxmeba macxovris aRdgomis taZari,<br />

rome<strong>li</strong>c macxovris saflavsa da golgoTasac moicavs).<br />

wmida saflavis eklesiis gasaRebi qarTvelebs aqvT da isini<br />

didZa<strong>li</strong> fu<strong>li</strong>saTvisac ar Seelevian saflavis qvis natexsac<br />

ki. wmida miwaze, ierusa<strong>li</strong>mSi aqlemebsa da cxenebze<br />

amxedrebulebi maRla aweu<strong>li</strong> droSebiT sazeimod Sedian.<br />

sulTans gadasaxads ar uxdian. Turqebs maTi metad eSiniaT.<br />

sarkinozebi araviTar usiamovnebas ar ayeneben, radgan<br />

ician, rom roca qarTvelebi TavianT qveyanaSi dabrundebian,<br />

usjuloebs (musulmanebs) uaresad moepyrobian. RvTismo-<br />

SiSi xalxia. maTi ber-monazvnebi mudmivad wmida saflavis<br />

taZrSi imyofebian~ (3. gv.299).<br />

egviptel sulTnebTan berZen mefeTa omis dros, roca<br />

ierusa<strong>li</strong>mis monastrebs saboloo ganadgurebis safrTxe<br />

daemuqra, iveriis mefeebma, rogorc egviptis sulTnebis<br />

megobrebma, es monastrebi SeinarCunes, daZvelebulebi ki<br />

aRadgines. TviT musulmanur samyaros aRmosavleTis wmida<br />

adgilebis damcvelebad yovelTvis mamaci qarTvelebi da maTi<br />

mefeebi miaCndaT. isini saqarTvelos diad da Z<strong>li</strong>er qveyanad<br />

miiCnevdnen. es rom asea Tundac iqedan Cans, rom rodesac<br />

somexTa episkoposi martirosi (XVs.) didZa<strong>li</strong> fu<strong>li</strong>Ta<br />

da saCuqrebiT egvipteSi gaemgzavra qarTvelebisaTvis ierusa<strong>li</strong>mSi<br />

macxovris aRdgomis taZris wasarTmevad, egviptis<br />

sulTans urCevia misTvis macxovris taZars sabolood<br />

gamoTxoveboda da qarTvelebs nu Seecileboda, radganac<br />

qarTvel berebs zurgs maTi mefeebi umagrebdnen. egvipte<strong>li</strong><br />

sulTnebi qarTvel mefeebs aseT xotbas asxamdnen: `alahma<br />

dRegrZe<strong>li</strong> hyos misi udidebulesobis brwyinvaleba, diadisa,<br />

mamacisa, uSiSarisa, Zlevamosi<strong>li</strong>sa, <strong>ieso</strong>s re<strong>li</strong>giis<br />

burjisa, qveSevrdomTa mimarT samarT<strong>li</strong>anisa, berZen mefeTa<br />

Soris umjobesisa, Semwesi romis papisa, musulmanTa megobrisa,<br />

uaxloes megobrebs Soris uSesaniSnavesisa, mefeTa da<br />

sulTanTa uwrfelesi megobrisa~ (3. gv.301).<br />

`naxevarze meti imisa, rasac berZnebi flobdnen wmida<br />

miwaze, Tavdapirvelad qarTvelebs ekuTvnodaT. qarTvelebma<br />

bevri iomes mahmadianebTan wmida miwis dasacavad, arc erT<br />

qveyanas ar SeeZlo imaze meti, rac saqarTvelom gaakeTa...<br />

qarTu<strong>li</strong> eklesiis mTel istoriaSi ver SevZe<strong>li</strong> momeZebna ber-<br />

− 106 − − 107 −


ZenTa qvelmoqmedebis Tundac erTi maga<strong>li</strong>Ti~ (45. gv.117).<br />

qarTvelebi rom marTlmadideblobis damcvelni iyvnen,<br />

ita<strong>li</strong>aSi Catarebulma `msof<strong>li</strong>o~ saeklesio krebamac<br />

uCvena (1437-1439). saeklesio kreba (1437-1439),Krome<strong>li</strong>c<br />

,,ferara-florenciis~ saxe<strong>li</strong>Taa cnobi<strong>li</strong>, miznad isaxavda<br />

kaTo<strong>li</strong>kuri da marTlmadidebluri eklesiebis gaerTianebas.<br />

papma yvela zomas mimarTa, raTa aeZulebina aRmosavleTis<br />

eklesiis warmomadgenlebi, ecnoT eklesiebis gaerTianeba<br />

papis meTaurobiT. mosyidva, faru<strong>li</strong> da aSkara Zaldataneba,<br />

sapyrobileSi Casma, mowamvla – yvelaferi iyo gamoyenebu<strong>li</strong><br />

dasaxu<strong>li</strong> miznis misaRwevad. unias (gaerTianebas) xe<strong>li</strong><br />

moawera TiTqmis yvela monawilem, maT Soris berZenTa imperatorma,<br />

patriarqma da berZnu<strong>li</strong> eklesiis wevrebmac. aseve<br />

xe<strong>li</strong> moawera ruseTis mitropo<strong>li</strong>tma isidorem, risTvisac<br />

kievSi dabrunebu<strong>li</strong>, xalxma gaaZeva. florencia-feraras krebaze<br />

saqarTvelom gaagzavna sami warmomadgene<strong>li</strong>: Tbi<strong>li</strong>smang<strong>li</strong>sis<br />

episkoposebi grigo<strong>li</strong> da iovane da warCinebu<strong>li</strong><br />

Tavadi, rom<strong>li</strong>s saxe<strong>li</strong> ucnobia. unias xe<strong>li</strong> ar moawera<br />

monawileTa mcire jgufma, maT Soris iyvnen wmida didi mama<br />

markoz efese<strong>li</strong> da qarTvelebi. qarTvelebi bolomde darCnen<br />

mtkiced. araviTar daTmobaze ar wasulan da xe<strong>li</strong> ar<br />

moaweres samarcxvino SeerTebas. erT-erTi qarTve<strong>li</strong> wargzavni<strong>li</strong><br />

– episkoposi grigo<strong>li</strong> ganerida Zaladobas, gaiqca<br />

krebidan da dabrunda samSobloSi. meorem – episkoposma<br />

ioanem, gadaicva maTxovris samosi, aiRo saqarTvelodan<br />

Camotani<strong>li</strong> fu<strong>li</strong>, mimodioda ita<strong>li</strong>aSi da yvelgan qadagebda<br />

pap evgenis danaSaulebriv saqmianobaze, amxelda mis<br />

codvebs. Tavadma ki papis daJinebul moTxovnas brZnu<strong>li</strong> pasuxi<br />

gasca: `<strong>Cveni</strong> eklesia Za<strong>li</strong>an mtkiced icavs uf<strong>li</strong>s, <strong>ieso</strong><br />

<strong>qriste</strong>s, TiToeul mcnebas, aseve wmida mociqulTa tradicie-<br />

bs. arasodes gadagvixvevia, arc araferi dagvimatebia. ma-<br />

Sin rodesac romis eklesiam mrava<strong>li</strong> daumata da sabolood<br />

wmida mamebis swavlebas Za<strong>li</strong>an daSorda, ris gamoc Cven<br />

Tqvens eklesias CamovSordiT. Tqven gsurT Tqveni kanonebi<br />

Cven Tavs mogvaxvioT. arafris daTmoba ar gsurT. amitom<br />

Cvenma delegaciam uniis miReba uaryo. papma pasuxi simwriT<br />

moismina da gancvifrebu<strong>li</strong> gaCumda. bizantiis warmomadgenlebma<br />

,,unias~ xe<strong>li</strong> moaweres, imitom rom romis papi<br />

osmalebTan brZolaSi daxmarebas pirdeboda, magram maT realuri<br />

daxmareba papisgan ar miuRiaT. 1453 w<strong>li</strong>s 28 maiss<br />

konstantinopo<strong>li</strong> daeca. osmalTa sulTanma mehmed II-m sabolood<br />

waSala bizantiis imperia. osmaleTis mezoblad erTi<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> saxelmwifo, saqarTvelo iyo darCeni<strong>li</strong>,<br />

rom<strong>li</strong>s dapyroba osmaleTma ver moaxerxa. saqarTvelos<br />

qristianobis erTguleba icavda (5. t.II, gv.249); (60).<br />

Tavis droze, ueWvelad daiwereba marTa<strong>li</strong> istoria aRmosavleTSi<br />

qarTvelTa Tavganwiru<strong>li</strong> moRvaweobis Sesaxeb<br />

da maSin qristianu<strong>li</strong> samyaro gaocdeba im umZimesi ro<strong>li</strong>s<br />

gamo, rome<strong>li</strong>c uf<strong>li</strong>s gangebiT daekisraT qarTvelebs<br />

aRmosavleTis wmida adgilebisa da qristianobis dacvis<br />

saqmeSi, gaocdeba, Tu rogor SeZlo patara saqarTvelom<br />

uf<strong>li</strong>s wmida sakurTxevelze amdeni msxverp<strong>li</strong>s mitana. mar-<br />

Tlmadidebe<strong>li</strong> saqarTvelo, musulmanuri okeanis SuagulSi,<br />

Tanadgomis gareSe, xSirad musulmanebs erTdroulad sam<br />

frontze ebrZoda da zeadamianuri Za<strong>li</strong>T RmerTs mindobi<strong>li</strong><br />

imarjvebda. qarTulma eklesiam kacobriobis istoriaSi<br />

udidesi da wmida misia Seasrula (3. gv.83).<br />

− 108 − − 109 −


ierusa<strong>li</strong>mis wmida jvris monasteri<br />

uZvelesi droidan moyolebu<strong>li</strong> jvris monasteri qarTvelTa<br />

monastris saxe<strong>li</strong>Taa cnobi<strong>li</strong>. igi sazRvargareTis<br />

qarTul savaneTa Soris uZvelesia. mirian mefem jvris monastris<br />

asaSenebe<strong>li</strong> adgi<strong>li</strong> imperator konstantine didisgan<br />

saCuqrad miiRo, razec metyvelebs mirian mefis freska jvris<br />

monastris kedelze. samonastro adgi<strong>li</strong> rom SemTxveviT<br />

ar SeirCa, amis damadastureblad is katakombebic gamodgeba,<br />

romlebic uZvelesi droidan qarTvel monazonTa saZvale<br />

iyo. igi jvris monastris zeTis xi<strong>li</strong>s baRSia da ax. w.<br />

pirve<strong>li</strong> saukuneebiT TariRdeba. arqeologiur monacemebze<br />

dayrdnobiT SeiZleba iTqvas, rom pirvel saukuneebSi am<br />

adgilas qarTvelebs samlocvelo mainc hqondaT, sadac V<br />

saukuneSi SesaniSnavi jvris taZari aSenda.<br />

gadmocemis mixedviT, am adgilas abraamis Zmiswul loTs<br />

sami xe _ saro, fiWvi da naZvi daurgavs. droTa ganmavlobaSi<br />

isini saswaulebrivad SeerTebula da erTi didi xe<br />

aRmocenebula. swored am xisgan gakeTda jvari, romelzec<br />

macxovari <strong>Cveni</strong> <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong> gaakres.<br />

jvris monasteri vaxtang mefis finansuri daxmarebiT<br />

daaarsa qarTvelma saeklesio moRvawem, egviptesa da palestinaSi<br />

eklesia-monastrebis maSenebelma petre iberielma (V s.)<br />

sanam uf<strong>li</strong>s SemweobiT petre iberi monastris mSeneblobas<br />

daiwyebda, mZimed daavadda. mas win eSmaki daudga<br />

da uTxra: `hxedav ra mdgomareobaSi Cagayena iman, visi erTgu<strong>li</strong>c<br />

xar da visi gu<strong>li</strong>sTvisac yvelaferi gaswire? axla<br />

mis winaaRmdeg erTi sityva Tqvi da avadmyofobisagan ga-<br />

Tavisufldebi~. ,,Seni saqmis qmnas mirCev me? <strong>qriste</strong>s Zalam<br />

wmidanebis ioane damaske<strong>li</strong>sa da maqsime aRmsareb<strong>li</strong>s fexebTan<br />

mogspos Sen,~ _ Serisxa petrem. rogorc ki eSmakma <strong>qriste</strong>s<br />

mavedreb<strong>li</strong>s pozaSi, saxiT ioane damaske<strong>li</strong>sken daxatu<strong>li</strong>a SoTa<br />

rusTave<strong>li</strong>. freskaze warwera: `amis damxatavi SoTa Seiwyalen RmerTman,<br />

− 110 − amin! − rusTave<strong>li</strong>~.<br />

111 −


saxe<strong>li</strong> gaigona, maSinve boroti igi kvamlad iqca da gauCinarda.<br />

petrem tiri<strong>li</strong> daiwyo, cremlebiT da oxvriT mouwoda<br />

ufals. maSin ufa<strong>li</strong> gamoecxada petres da uTxra: `ratom<br />

SfoTav, gana ar ici rom sicocx<strong>li</strong>sa da sikvdi<strong>li</strong>s<br />

ufleba me maqvs da aseve Cems xelSia Seni sikvdil-sicocxle?<br />

Tu Sen swuxar imis gamo, rom rac Caifiqre, is aRTqma<br />

ver aRasrule da, rac adre moindome, is danapirebi taZari<br />

ver amige, aRapyar Tvalni da ixile!~ da man aixeda Tu ara<br />

zecaSi, dainaxa mSvenieri da saucxoo eklesia, sinaT<strong>li</strong>Ta<br />

da didebulebiT aRsavse ...aha ixile eklesia, rom<strong>li</strong>s aSenebasac<br />

dampirdi~ (51. gv.108-109).<br />

VI saukuneSi jvris monasteri imdenad mniSvnelovani<br />

iyo, rom mas ierusa<strong>li</strong>mis 4 monasters Soris asaxelebdnen.<br />

esenia: uf<strong>li</strong>s saflavi, aRdgomis, wmida iakobis da jvris<br />

monasteri. sparselebisa da arabebis batonobis xanaSi jvris<br />

monasteri ramdenjerme daingra, XI saukunis dasawyisisaTvis<br />

ki mT<strong>li</strong>anad dangreu<strong>li</strong> iyo. igi aRadgina giorgi<br />

proxorem ierusa<strong>li</strong>mis sapatriarqos TanxmobiT da mefis,<br />

bagrat III-is (980-1044) finansuri daxmarebiT.<br />

1400 w. jvris monasteri kvlav auoxrebiaT, magram<br />

saqarTvelodan miRebu<strong>li</strong> SemowirulobebiT igi swrafad<br />

aRudgeniaT. egviptis mamluqTa batonobis xanaSi, rome<strong>li</strong>c<br />

1517 wlamde gagrZelda, qarTvelTa gavlenam palestinaSi<br />

Tavis zenits miaRwia. marTa<strong>li</strong>a mamluqebi gamahmadianebu<strong>li</strong><br />

qarTvelebi iyvnen, magram gu<strong>li</strong>T WeSmarit qarTvelebad<br />

rCebodnen. TurqTa mmarTvelobis dawyebasTan erTad (1551)<br />

palestinaSi qarTvelebis Z<strong>li</strong>ereba TandaTan sustdeba.<br />

1651 wels Turqebma gadawyvites qarTvelTaTvis jvris<br />

monasteri CamoerTmiaT da meCeTad gadaekeTebiaT, magram<br />

uzenaesis CareviT, RamiT qariSxals erT-erTi lamazi meCe-<br />

Ti nangrevebad uqcevia. SeSinebulma Turqebma ganzraxvis<br />

ganxorcielebaze xe<strong>li</strong> aiRes.<br />

mahmadianebiT yove<strong>li</strong> mxridan garSemortymu<strong>li</strong> patara,<br />

magram su<strong>li</strong>erad Z<strong>li</strong>eri saqarTvelo XVII s-is damdegamde<br />

axerxebda jvris monastris SenarCunebas. somxebma da ber-<br />

Znebma, romlebic cdilobdnen xelT egdoT qarTvelTa monastrebi,<br />

isargebles saqarTveloSi Seqmni<strong>li</strong> mZime po<strong>li</strong>tikuri<br />

da ekonomikuri mdgomareobiT da TandaTanobiT<br />

daepatronen qarTul eklesia-monastrebs. XVII s-is bolos<br />

jvris monastris berZenTa sapatriarqos gamgeblobaSi<br />

gadasv<strong>li</strong>s Semdegac, pirvel xanebSi, monasterSi mrava<strong>li</strong><br />

qarTve<strong>li</strong> imyofeboda. ufro metic, 1739 wels monasters<br />

qarTve<strong>li</strong> winamZRvari hyavda. Tumca qarTvel berTa ricxvi<br />

TandaTanobiT mcirdeboda da XVIII s-is bolos iq ukve<br />

qarTve<strong>li</strong> berebi aRar moRvaweobdnen, xolo jvris monastris<br />

mdidari bib<strong>li</strong>oTekis naSTebi axlac berZnu<strong>li</strong> sapatriarqos<br />

bib<strong>li</strong>oTekaSi inaxeba (47. gv. 141-156).<br />

arsebobs mosazreba, rom isini, vinc ierusa<strong>li</strong>mel arabebad<br />

iwodebian, im qarTve<strong>li</strong> mxedrebis Camomavalni arian,<br />

romlebic wmida mefe vaxtang gorgasalma samudamod datova<br />

wmida qalaq ierusa<strong>li</strong>mSi jvris monastris dasacavad.<br />

amis Sesaxeb saintereso cnobas gvawvdis cnobi<strong>li</strong> saeklesio<br />

moRvawe p. konWoSvi<strong>li</strong>, romelmac 1899 wels imogzaura<br />

ierusa<strong>li</strong>mSi. igi werda: `jvris monastridan 20 wuTis<br />

savalze, `vardebis velze~, gaS<strong>li</strong><strong>li</strong>a sof. malxa, rom<strong>li</strong>s<br />

mosaxleoba qarTvel kolonistTa Camomava<strong>li</strong>a. kerZod, im<br />

qarTvelTa STamomavlebi arian, romlebic mefe vaxtang gorgasalma<br />

me-5 saukuneSi datova jvris monastris mterTagan<br />

dasacavad. maT dauviwyiaT mSob<strong>li</strong>uri ena, Tumca gadmocemiT<br />

ician, rom STamomavalni arian Soreul CrdiloeTidan gad-<br />

− 112 − − 113 −


mosaxlebulTa da TavianT Tavs gurjebs uwodeben. irgv<strong>li</strong>v<br />

mcxovrebi arabebi maT ise uyureben, rogorc mosulsa da<br />

ucxo toms. isini icaven da emsaxurebian jvris monasters,<br />

malxelebi ZiriTadad laparakoben arabulad, magram ician<br />

cotaodeni Turqu<strong>li</strong> da berZnu<strong>li</strong>. malxelebi sargebloben<br />

sakuTari uflebiT daamuSaon monastris mindvrebi da venaxebi.<br />

monasters Semosav<strong>li</strong>s mesameds aZleven. isini ieriT<br />

gansxvavdebian gareSe mcxovrebTa arabis tomisagan, malxelebs<br />

mohyavT vardi, amzadeben vardis wyals aiazmisTvis,<br />

trapezis kurTxevisaTvis da gansabanelad. vardis wyals<br />

gzavnian sru<strong>li</strong>ad palestinaSi da konstantinopo<strong>li</strong>s sapatriarqoSic~<br />

(48. gv.79-80)<br />

aTonis iverTa monasteri<br />

aTonis wmida mTaze, qarTvel mamaTa savane, iverTa monasteri,<br />

X saukunis bolos Tornike erisTavma (xs. 12 ivnisi) da<br />

ioane qarTvelma (xs. 12 iv<strong>li</strong>si) daaarses. iverTa monastris<br />

aRmSeneblobaSi aseve didi wv<strong>li</strong><strong>li</strong> miuZRviT qarTvel wmida<br />

mamebs: gabriel qarTvels (xs. 12 iv<strong>li</strong>si), eqvTime mTawmidels<br />

(xs. 13 maisi) da giorgi maSenebels (xs. 28 iv<strong>li</strong>si).<br />

Rirsi mama ioane, erSi varazvaCe Cordvane<strong>li</strong>, taoe<strong>li</strong><br />

aznauri, saqarTvelos mefis daviT kurapalatis mxedarTmTavari<br />

iyo. mxne, axovani, brZolebSi gamocdi<strong>li</strong>, RvTismoSiSi<br />

da yove<strong>li</strong> saTnoebiT Semku<strong>li</strong>, daviT kurapalats<br />

gamorCeulad uyvarda. ioanem <strong>qriste</strong>s siyvaru<strong>li</strong>saTvis<br />

datova amqveyniuri dideba, ojaxi, naTesavebi, da ,,oTxTa<br />

eklesiis’’ lavras miaSura, sadac monazvnad aRikveca. mamebis<br />

locva-kurTxeviT igi mcire aziaSi, ulumbos mTaze<br />

midis da erT monasterSi jorTa momvlelad dgeba. im dros<br />

bizantiis imperatorma daviT kurapalats tao-klarjeTis<br />

miwebi daubruna, samagierod ki erTgulebis niSnad mZevlad<br />

didaznaurTa Svilebi moiTxova. mZevalTa Soris aRmoCnda<br />

ioanes Ze mcirewlovani eqvTime. ioane eaxla berZenTa<br />

mefes, Svi<strong>li</strong> gamoiTxova da ulumbos mTaze waiyvana. male<br />

ulumbos mTaze xma gavrcelda ioanes didgvarovani warmomavlobis<br />

Sesaxeb, ris gamoc 965 wels man datova ulumbos<br />

mTa da ZesTan da ramdenime mowafesTan erTad aTonis<br />

mTas miaSura, sadac samoRvaweod damkvidrda wmida aTanases<br />

(dediT qarTve<strong>li</strong>) lavraSi. erTxel ymawvi<strong>li</strong> mZimed daavadda.<br />

mamam Svi<strong>li</strong>s gadarCenis imedi dakarga, mRvdelTan<br />

kaci gagzavna da sTxova, momakvdavi eqvTime eziarebina.<br />

TviTon ki yovladwminda RvTismSob<strong>li</strong>s xatis win daemxo<br />

da crem<strong>li</strong>T mxurvaled Seevedra Svi<strong>li</strong>s gankurnebas. senak-<br />

Si dabrunebisTanave saocari keTilsurneleba SeigrZno.<br />

eqvTime sawolze sru<strong>li</strong>ad janmrTe<strong>li</strong> ijda. yrmam mamas<br />

mouTxro, Tu rogor movida masTan didebu<strong>li</strong> qalbatoni,<br />

xe<strong>li</strong> moxvia da anugeSa: `araviTari vneba SenTan aRar<br />

iqneba. adeqi, nu geSinia da qarTulad unaklod ilaparake~.<br />

am saswaulebrivi gankurnebis Semdeg eqvTime, romelsac bizantiis<br />

karze yofnisas qarTu<strong>li</strong> sul daviwyebu<strong>li</strong> hqonda,<br />

mSob<strong>li</strong>ur enaze Tavisuflad alaparakda. Rirsma mama ioanem<br />

madloba Seswira ufals da Svils auxsna, rom ufa<strong>li</strong><br />

am gamocxadebiT misgan saqarTvelos su<strong>li</strong>erad ganaTlebas<br />

iTxovda, radgan qarTve<strong>li</strong> xalxi sasu<strong>li</strong>ero wignebis did<br />

naklebobas ganicdida. wmida eqvTime siamovnebiT Seudga<br />

mamis brZanebis Sesrulebas. igi Targmnida wmida werils,<br />

wmida mamaTa wignebs da saqarTveloSi agzavnida. daviT<br />

mefe ki madlobda ufals, romelmac qarTvel ers axa<strong>li</strong><br />

oqropiri gamouCina (59. gv.192; 42. gv.7).<br />

− 114 − − 115 −


saxelovani mxedarmTavari Tornike erisTavi gamor-<br />

Ceulad uyvarda mefe daviT kurapalats. Tornikem berad<br />

Sedgoma gadawyvita da mama ioanes mosaZebnad aTonis mTaze<br />

gaemgzavra. Tornikem mama ioanes wmida aTanases lavraSi<br />

miagno, sadac male berad aRikveca ioanes saxe<strong>li</strong>T. sul<br />

male wm. aTanases lavraSi imdenma qarTvelma moiyara Tavi,<br />

rom maTTvis aucilebe<strong>li</strong> gaxda damoukidebe<strong>li</strong> monastris<br />

daarseba. netarma mamebma ioanem da ioane Tornik-yofilma<br />

wm. aTanases kurTxeviT didi lavridan erTi mi<strong>li</strong>s daSorebiT<br />

ioane maxareb<strong>li</strong>s saxelze eklesia aaSenes, aages senakebi<br />

da iqve damkvidrdnen. am dros saberZneTis mcirewlovan<br />

mefeebs basil II-s da konstantines mcireazie<strong>li</strong> mmarTve<strong>li</strong>,<br />

barda sk<strong>li</strong>arosi aujanyda. 796 wels man zedized<br />

daamarcxa saimperatoro jarebi da konstantinopols alya<br />

Semoartya. sasowarkveTilma dedofalma Teofaniam gadawyvita<br />

erTmorwmune saqarTvelos mefisTvis miemarTa, risTvisac<br />

man daxmareba ioane Tornik-yofils sTxova. Tavdapirvelad<br />

ioanem dedofals uari SeuTvala, magram wmida<br />

aTanasesa da ioanes daJinebu<strong>li</strong> TxovniT igi samSobloSi<br />

gaemgzavra. 979 wels qarTvelTa TormetaTasianma laSqarma<br />

ioane-Tornikes sardlobiT barda sk<strong>li</strong>arosi sastikad<br />

daamarca da saberZneTidan gandevna. mad<strong>li</strong>erma dedofalma<br />

omSi mopovebu<strong>li</strong> didZa<strong>li</strong> simdidre mT<strong>li</strong>anad Tornike erisTavs<br />

gadasca, am qonebiT qarTvelebma aTonis mTaze kidev<br />

ori eklesia aages yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>sa da wm. ioane<br />

naT<strong>li</strong>smcem<strong>li</strong>s saxelze (980-983), riTac wmida mamebma<br />

ioanem da ioane Tornik-yofilma daasrules aTonze iverTa<br />

monastris mSenebloba. qarTvelma mamebma aseve Seisyides<br />

didi mamulebi, rome<strong>li</strong>c imperatorma oqrobeWdiT daumtkica.<br />

maT didi daxmareba gauwies aTonis mTis sxva monas-<br />

iverTa monastris qarTve<strong>li</strong> wmida mamebi: wmida eqvTime, wmida ioane-<br />

Tornikeyofi<strong>li</strong>, wmida ioane, wmida gabrie<strong>li</strong> iveriis RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

xatiT xelSi da wmida giorgi mTawmindelebi.<br />

− 116 − − 117 −


trebsac. iverTa monastris pirve<strong>li</strong> winamZRvari iyo mama<br />

ioane, rome<strong>li</strong>c qarTvelaTa savanes TxuTmet we<strong>li</strong>wadze met<br />

xans ganagebda (982-998). wm. ioanes gardacvalebis Semdeg<br />

winamZRvari gaxda misi Ze wm. eqvTime (59. gv.154-157).<br />

erTxel mama eqvTimes sTxoves moerjulebina erTi uria,<br />

rome<strong>li</strong>c qristianebs dascinoda. mama eqvTimesTan paeqrobis<br />

Semdeg man kvlav gaagrZela qristianu<strong>li</strong> sarwmunoebis<br />

gmoba, maSin mama eqvTimem igi Serisxa: `daiyavn piri Seni,<br />

bilwo uria~. imave wams urias piri gverdze moeqca da damunjda.<br />

iq myofma sxva uriebma maSinve dauCoqes mama eqv-<br />

Times da kurTxeva sTxoves. mama eqvTimem iloca uriasTvis<br />

da jvari gadasaxa. gankurnebulma da saswau<strong>li</strong>T SeZrulma<br />

uriam <strong>qriste</strong> irwmuna da moinaTla. wm. eqvTimem ToTxmeti<br />

we<strong>li</strong>wadi uwinamZRvra qarTvelTa monasters. mTargmnelobi-<br />

Ti saqmianobisTvis didi dro sWirdeboda, amitom mamis anderZisamebr<br />

winamZRvroba mama giorgi maSenebels gadaabara<br />

(xs. 28 iv<strong>li</strong>si). mama giorgim mefe bagrat kurapalatis finansuri<br />

daxmarebiT aaSena monastris mTavari taZari yovladwmida<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s miZinebis saxelze. taZris warweraSi<br />

naTqvamia: `me davamtkicen svetni da ukunisamde ara SeiZrnen.<br />

giorgi monazoni, qarTve<strong>li</strong> da maSenebe<strong>li</strong> (42. gv.8-27).<br />

qarTve<strong>li</strong> mamebi XIX saukunemde ganagebdnen mSob<strong>li</strong>ur<br />

savanes. 1820-ian wlebSi aTonis mTa TurqTa jarma daikava.<br />

berZenma berebma gaqceviT uSveles Tavs, umetesobam datova<br />

iverTa monasteri. savaneSi ZiriTadad darCnen qarTve<strong>li</strong> berebi.<br />

im dros dionises monasterSi moRvawe wmida ilarion<br />

qarTve<strong>li</strong>s (yanCave<strong>li</strong>) SemweobiT TurqTa jaris sardalma,<br />

warmoSobiT qarTvelma faSam (Wyoniam, romelmac ilarion<br />

qarTvels uTxra, rom igi aTone<strong>li</strong> mamebis amosawyvetad<br />

iyo mosu<strong>li</strong>) ara marto iverTa monasteri, aseve aTonis<br />

sxva savaneebic daindo. omis dasrulebis Semdeg berZeni sam-<br />

Rvdeloeba aTonze dabrunda da qarTvel berebs mSob<strong>li</strong>uri,<br />

iverT savane sabolood daatovebines. dRes, samwuxarod,<br />

iverTa monasterSi arc erTi qarTve<strong>li</strong> beri ar moRvaweobs.<br />

iverTa monastris sakvirvelTmoqmedi kande<strong>li</strong><br />

iverTa monastris RvTismSob<strong>li</strong>s miZinebis saxelobis<br />

taZarSi samefo karis win kidia vercx<strong>li</strong>s uZvelesi kande<strong>li</strong>.<br />

kande<strong>li</strong> warmoadgens xilul saocrebas, radgan igi TavisiT<br />

moZraobs ritmulad da horizontalurad didi xnis<br />

ganmavlobaSi. dResaswaulebze, metwilad kande<strong>li</strong> moZraobs<br />

RamisTevis dros. gadmocemis mixedviT, kande<strong>li</strong>s moZraoba<br />

niSania imisa, rom RvTismSobe<strong>li</strong> am dros Tavis taZarSia<br />

da iq myofebTan erTad zeimobs. kande<strong>li</strong> Cveulebriv dReebSi<br />

moZraobs mxolod im SemTxvevaSi, Tuki raime ubedurebaa<br />

mosalodne<strong>li</strong>, raTa locviTa da sinanu<strong>li</strong>T gamovisyidoT<br />

<strong>Cveni</strong> Secodebani RvTis winaSe da SeZlebisdagvarad avicdinoT<br />

momava<strong>li</strong> ubedureba. mag. Turqebis jarebis kviprosze<br />

Tavdasxmis wina dReebSi kande<strong>li</strong> ise Z<strong>li</strong>erad moZraobda,<br />

rom zeTi Zirs iRvreboda. iverTa monastris mamebi yuradRebiT<br />

adevneben Tvals sakvirvelmoqmed kandels. roca<br />

igi Cveulebriv dReebSi gansakuTrebiT Z<strong>li</strong>erad iwyebs moZraobas,<br />

dauyovneb<strong>li</strong>v acnobeben xolme gandegil mamebs<br />

da aTonis mTis yvela monasters, ris Semdegac aRev<strong>li</strong>neba<br />

erTob<strong>li</strong>vi savedrebe<strong>li</strong> locva yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>sadmi.<br />

es saocari kande<strong>li</strong> dasturia imisa, rom ufa<strong>li</strong> da<br />

misi yovladwmida deda mudam Cvens gverdiT imyofebian da<br />

ar gvtoveben umZimes gansacde<strong>li</strong>s drosac ki (23. gv.32).<br />

iveriis RvTismSob<strong>li</strong>s xatis saswaulebrivad gamoCenis<br />

Sesaxeb aTonis mTaze Semdegi gadmocema arsebobs. VIII-IX<br />

saukuneebSi bizantiaSi xatmebrZoloba mZvinvarebda. ipera-<br />

− 118 − − 119 −


tor Teofiles brZanebiT meomrebi gadamalul xatebs anadgurebdnen.<br />

mcire aziaSi, qalaq nikeis maxloblad, mdidari,<br />

saTno, qvelmoqmedi, qarTve<strong>li</strong> qa<strong>li</strong> cxovrobda. mas<br />

erTaderTi vaJi hyavda. meomrebma qvrivis saxlSi RvTismSob<strong>li</strong>s<br />

saswaulTmoqmedi xati ipoves. erT-erTma maTganma xats<br />

saxeze maxvi<strong>li</strong> daartya da Tqva: `Tu xati saswaulTmoqmedia,<br />

sisx<strong>li</strong> wamouvides. naiarevidan sisxlma ifeTqa. gadmocemiT<br />

meomari, romelmac xats maxvi<strong>li</strong> Casca, sinanu<strong>li</strong>T<br />

daemxo mis winaSe da Semdgom monazvnad aRikveca. qvrivi<br />

mTe<strong>li</strong> Rame loculobda xatis win, di<strong>li</strong>T ki zRvaSi CauSva<br />

da dedaRvTisas SesTxova misi dacva. xati zRvis talRebze<br />

aRmarTu<strong>li</strong> dasavleTisaken gaemarTa. qvrivis vaJi aTonis<br />

mTaze gaemgzavra da iverTa monasterSi berad aRikveca. berebma<br />

misgan Seityves q. nikeaSi momxdari saswau<strong>li</strong>s Sesaxeb.<br />

gavida xani. erTxel (XI s), saRamos, aTonis mTis berebma<br />

zRvaze naT<strong>li</strong>s sveti ixiles. RvTismSob<strong>li</strong>s xats zeciuri<br />

naTe<strong>li</strong> adga. rogorc ki berebma daapires xatis zRvidan<br />

gamotana, igi napirs moSorda. ase rom, berebma xatis gamobrZaneba<br />

ver SeZles. RvTismSobe<strong>li</strong> iverTa monastris bers,<br />

gabriels, gmoecxada da uTxra: `Semodi zRvaSi, talRebze<br />

rwmeniT gaiare dae, yvelam ixilos Cemi siyvaru<strong>li</strong> da wyaloba<br />

(qarTvelTa) iverTa monastrisadmi~. gabriel qarTve<strong>li</strong><br />

WeSmaritad iyo `kaci zecisa da angelozi qveynisa~.<br />

zafxulobiT igi miuval kldeebSi cxovrobda, zamTrobiT<br />

ki monasterSi midioda da iqac mdumarebis RvawlSi imyofeboda.<br />

marTlac, gabrielma talRebze ise gaiara, rogorc<br />

xmeleTze. xati mas TviTon miuaxlovda. gabrielma xati napirze<br />

gamoabrZana. es saswau<strong>li</strong> brwyinvale Svideu<strong>li</strong>s sam-<br />

SabaTs aResrula. im adgilas, sadac xati daabrZanes civma<br />

da saamo wyarom amoxeTqa. xati iverTa monastris sakurTx-<br />

evelSi daabrZanes. meore di<strong>li</strong>T kande<strong>li</strong>s asanTebad misul<br />

bers xati iq ar daxvda. SeSinebulma berebma, bevri Zebnis<br />

Semdeg, xati monastris karibWis kedelze aRmoaCines. xati<br />

isev sakurTxevelSi SeabrZanes. ase ganmeorda ramdenjerme.<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> gabriels gamoecxada da uTxra, rom mas maTi<br />

dacva ar sWirdeboda. piriqiT, Tavad surda monastris da<br />

saqarTvelos mfarveloba exlac da momavalSic. aTonis<br />

mTaze moRvawe udidesma wmidanma, nilos mironmdinarem<br />

(XVI s.) iwinaswarmetyvela, rodesac aTonis mTaze uwminduroba<br />

gamefdeba, berebma saswrafod unda datovon aTonis<br />

mTa, radganac igi zRvaSi dainTqmeba, iveriis yovladwmida<br />

RvTismSob<strong>li</strong>s xati ki datovebs aTonis mTas. igi gauCinardeba<br />

iseTive iduma<strong>li</strong> gziT, rogorc movida. sof<strong>li</strong>s<br />

aRsasru<strong>li</strong>sa da uf<strong>li</strong>s meored mosv<strong>li</strong>s erT-erTi niSani<br />

swored es iqneba (23. gv.20-23; 64. gv.124).<br />

aTonis mTaze yofnisas saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqma<br />

i<strong>li</strong>a II-m, iverTa monastris molocvis Semdeg, ganacxada:<br />

`iveriis RvTismSob<strong>li</strong>s xats ukve velodebiT saqarTveloSi~.<br />

saqarTvelos didi su<strong>li</strong>eri da kulturu<strong>li</strong> gavlena<br />

hqonda qristianul qveynebze.<br />

rogorc ruseTSi, ise aRmosavleTSi qarTul RvTismsaxurebas<br />

didad afasebdnen. pavle alapoelma (XVII s.) moskov-<br />

Si patriarqebisa da mefis TandaswrebiT saRmrTo <strong>li</strong>turgiaze<br />

saxareba qarTul enaze waikiTxa. eWvgareSea, warmoSobiT<br />

arabma, mTavardiakonma, pavle alapoelma qarTu<strong>li</strong> antioqiaSi<br />

iswavla, sadac qarTu<strong>li</strong> saRvTismetyvelo ena didad<br />

miRebu<strong>li</strong> iyo (3. gv.319).<br />

XX saukuneSi moRvawe didi aTone<strong>li</strong> mama paisi gansakuTrebul<br />

pativs scemda qarTvelebs. man saqarTveloSi mogzaurobis<br />

Semdeg aTonis mTis mamebs ganucxada, rom wirvis<br />

− 120 − − 121 −


Catareba qarTvelebisagan unda iswavlon. beri paisi warmo-<br />

SobiT kabadokie<strong>li</strong> iyo. mas ar SeiZleba ar scodnoda, rom<br />

kabadokia igive mesxeTi-qarTvelTa qveyana iyo.<br />

ruseTSi taZrebis moxatva aTonis mTis iverTa monastris<br />

nimuSebiT xdeboda. qarTu<strong>li</strong> xatwera Sinaarsobrivad<br />

saocrad Rrmaa da daxvewi<strong>li</strong>. misTvis mTavari iyo mlocvelSi<br />

aReZra locvis ganwyobileba, gamoexata su<strong>li</strong>eri da<br />

ara materialuri silamaze. arsebobs gadmocema, rom mavani<br />

locviT evedreboda ufals, eCvenebina misTvis, rogori<br />

iyo igi xorcSesxmu<strong>li</strong>. idumalma xmam daJinebul mlocvels<br />

gamoucxada: `wadi aTonis mTaze, iverTa monasterSi da iq,<br />

taZris karibWesTan naxav mTe<strong>li</strong> taniT Cems gamosaxulebas.<br />

Sexede mas! ai, aseTi var me xorcSesxmu<strong>li</strong>~ (3. gv.321).<br />

Cven is xalxi varT, vinc SevinarCuneT msof<strong>li</strong>os<br />

uZvelesi mzis sagalobe<strong>li</strong>. am sagalobels qarTvelebi<br />

jer kidev 6-7 aTasi w<strong>li</strong>s win mRerodnen, rodesac <strong>Cveni</strong><br />

winaprebi, qaldevelebi, mesopotamiaSi samoTxis mdinareebis,<br />

evfratisa da tigrosis napirebze cxovrobdnen. qarTvelma<br />

xalxma berZnebisagan imitom ar gadaiRo erTxmiani<br />

saeklesio galoba, rogorc es gaakeTes erovnu<strong>li</strong> musikis<br />

ar mqone somxebma, rom maT odiTganve hqondaT sakuTari,<br />

ukve aTaseu<strong>li</strong> wlebis ganmavlobaSi damuSavebu<strong>li</strong> da daxvewi<strong>li</strong><br />

mravalxmiani musika. savaraudoa, rom samxmiani<br />

melodiuri galoba bulgarelebma da rusebma qarTvelebisagan<br />

gadaiRes. (3. gv.316).<br />

aTonis mTaze aJRerebu<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> saeklesio sagaloblebis<br />

mosmenis Semdeg aTonis mTis berebs uTqvamT: `am<br />

sagaloblebidan kavkasiis mTebis sidiade modis. qarTulma<br />

galobam imdenad didi STabeWdileba moaxdina Cvenze, rom<br />

ver mivxvdiT angelozebi galobdnen Tu adamianebi. es ga-<br />

loba RmerTamde migiyvans~ (sapatriarqos uwyebani, 22 iv<strong>li</strong>si<br />

_ 4agvisto, 2010w. )<br />

2010 w<strong>li</strong>s 25 agvistos varZiis samonastro kompleqsis<br />

daTva<strong>li</strong>erebis Semdeg kviproselma stumrebma aRniSnes, rom<br />

maT msgavsi silamaze da RvTiuri mad<strong>li</strong>T aRvsi<strong>li</strong> wmida<br />

adgi<strong>li</strong> msof<strong>li</strong>oSi ar egulebaT.<br />

`Cven dRes gavicaniT adamianebi, romlebic WeSmarit<br />

samonastro cxovrebas ewevian. cota ar iyos Segvrcxva kidec,<br />

radganac Cven Soris didi gansxvaveba davinaxe. es Seudarebe<strong>li</strong><br />

gansxvavebaa. SiSis gancdac ki dameufla imis warmodgenisas,<br />

rom ufa<strong>li</strong> am adamianebs Segvadarebs gankiTxvis<br />

Jams~ – aRniSna dekanozma kiriakosma.<br />

zogi ram qarTu<strong>li</strong> tixru<strong>li</strong> minanqris Sesaxeb<br />

zogierTi mkvlevaris damokidebuleba qarTu<strong>li</strong> minanqrisadmi<br />

mkafiod ar aris gamokveTi<strong>li</strong>, rasac xe<strong>li</strong> Seuwyo im<br />

faqtma, rom saukeTesos Seuswavlelad bizantiurs akuTvnebdnen,<br />

xolo rac nakleb Rirebulad miaCndaT qarTulad naTlavdnen.<br />

qarTul tixrul minanqars marTlac bevri ram akav-<br />

Sirebs bizantiurTan, Tumca bizantiurisgan gansxvavebiT,<br />

igi TavisTavadi, damoukidebe<strong>li</strong>, originaluri xelovnebaa.<br />

misi koleqcia ki erT-erTi saukeTeso msof<strong>li</strong>oSi.<br />

specia<strong>li</strong>stebis azriT bizantiurisgan gansxvavebiT qar-<br />

Tu<strong>li</strong> nimuSebSi saocari dinamikaa. misTvis damaxasiaTebe<strong>li</strong>a<br />

saxeTa gansakuTrebu<strong>li</strong> sicxovele, <strong>li</strong>rizmi, uSualoba<br />

da kanis moRvinisfro elferi. minanqarze gamosaxu<strong>li</strong> saxeebi<br />

metyve<strong>li</strong>a. maT ukvirT, uxariaT, fiqroben, sevdiani<br />

mzera aqvT. mogviTxroben sakuTar gamarjvebaze Tu marcxze.<br />

erTi sityviT qarTu<strong>li</strong> tixru<strong>li</strong> minanqrebidan icqirebian<br />

− 122 − − 123 −


<strong>qriste</strong> yov<strong>li</strong>smpyrobe<strong>li</strong>, tixru<strong>li</strong> minanqari X s.<br />

cocxa<strong>li</strong> saxeebi, bizantiurisagan gansxvavebiT. qarTu<strong>li</strong><br />

minanqrebi garda imisa, rom mxatvrulad Zalze gamomsaxve<strong>li</strong>a<br />

mas bada<strong>li</strong> ar hyavs minanqrebis mravalferovnebiT,<br />

ferTa gamiT da raodenobiTac. (64. gv. 29)<br />

X saukunis qarTul saminanqro xelovnebaSi mniSvnelovani<br />

cv<strong>li</strong>leba moxda minanqrovani foni oqros fonma<br />

Secvala e. w. `CaZirulma minanqarma~, ramac xe<strong>li</strong> Seuwyo<br />

gamosaxulebis ukeT gamovlenas. amgvari bizantiuri minanqrebi<br />

odnav gviania. ing<strong>li</strong>se<strong>li</strong> mecnieris devid baqtonis<br />

azriT maTze gavlena qarTul `CaZiru<strong>li</strong> minanqris~ teqnikas<br />

mouxdenia (49).<br />

saqveynod ganTqmu<strong>li</strong>a xaxu<strong>li</strong>s RvTismSob<strong>li</strong>s xati,<br />

rome<strong>li</strong>c msof<strong>li</strong>oSi yvelaze didi zomis tixru<strong>li</strong> minanaqaria<br />

(116sm da 95sm). RvTismSob<strong>li</strong>s xati, rom<strong>li</strong>sganac<br />

dRes mxolod saxe da xelebia SemorCeni<strong>li</strong>, yuradRebas<br />

ipyrobs ara marto imiT rom es fragmentebi yvelaze<br />

didi minanqrebia msof<strong>li</strong>oSi, aramed Tavisi araCveulebrivi<br />

mo<strong>li</strong><strong>li</strong>sfro-moiasamnisfro vardisferi feriTac. xaxu<strong>li</strong>s<br />

karedi ki gvancvifrebs unatifesi minanqrebis simrav<strong>li</strong>T<br />

(100-ze meti firfita, VIII saukunidan moyolebu<strong>li</strong> XII<br />

saukunis CaTv<strong>li</strong>T), risTvisac mas `tixru<strong>li</strong> minanqrebis<br />

muzeumi~ uwodes. xaxu<strong>li</strong>s RvTismSob<strong>li</strong>s kareds ara Tu<br />

utoleben veneciis pala d’oros (saqveynod cnobi<strong>li</strong> pala<br />

d’oro veneciis san-markos taZarSia aRmarTu<strong>li</strong>), aramed ,<br />

rogorc unikalurs, namdvil Sedevrs, calke ganixilaven<br />

(64. gv.28-31). Sveicarie<strong>li</strong> mecnieris daniel turis azriT<br />

`saqarTveloa is qveyana, sadac minanqris unatifesi<br />

da urTulesi saxeoba tixru<strong>li</strong> minanqris xelovneba warmoiqmna,<br />

bizantia ki misi memkvidrea.~ (49).<br />

qarTve<strong>li</strong> ber-monazvnebi siriaSi, palestinaSi, sinaze<br />

da sxva adgilebSi TavganwirviT moRvaweobdnen. saqarTvelos<br />

gareT moRvawe wmida mamebze uamravi SeiZleba iTqvas<br />

da daiweros. Zvirfaso mkiTxvelo, msurs cotaodeni mogiTxroT<br />

zogierT maTganze.<br />

wmida petre iberi (411-491)<br />

marTlmadideblobis burji, mnaTobi qarTve<strong>li</strong> erisa,<br />

sicocxleSive wmindanad Seracxu<strong>li</strong> petre iberie<strong>li</strong> (eroba-<br />

Si – murvanozi) daibada 411 wels. mamamisi iyo qarT<strong>li</strong>s<br />

mefe varaz bakuri, deda - bakurduxtia. petres babua dedis<br />

− 124 − − 125 −


mxridan iyo bakur didi, bebias erqva duxtia. didi bakuri<br />

- iberTa pirve<strong>li</strong> qristiani mefe da misi meuRle duxtia<br />

miuxedavad mefuri Camomavlobisa monazvnur-asketur cxovrebas<br />

eweodnen. xolo erTmaneTSi dadebu<strong>li</strong> mSvenieri<br />

SeTanxmebis safuZvelze, maT xorcie<strong>li</strong> kavSiri Sewyvites<br />

da dakmayofildnen im SvilebiT, romlebic maT ukve SeeZinaT.<br />

mefe bakuri, garda imisa, rom loculobda da marxvas<br />

mkacrad inaxavda, kviraSi samjer gvida qalaqis eklesias.<br />

glaxakni Za<strong>li</strong>an uyvarda. igi sasaxleSi gaWirvebulTaTvis<br />

sxvadasxvanair saWmelebs amzadebinebda. Semdeg kalaTebiT<br />

Tavad mihqonda glaxakTa TavSesafarSi da SeuZlod myofebs<br />

Tavisi xe<strong>li</strong>T aWmevda.<br />

mefe bakurs sparseTis mefesTan sazavo xelSekruleba<br />

hqonda dadebu<strong>li</strong>. erTxel igi sparsTa mefesTan erTad<br />

salaSqrod gaemarTa. rogorc ki mze amoiwvera, sparsTa mefe<br />

da misi mxleblebi cxenebidan Camoxtnen, raTa mzisTvis Tayvani<br />

ecaT. mxolod mefe bakuri darCa cxenze amxedrebu<strong>li</strong>.<br />

,,me qristiani var da Tayvans vcem mxolod erTaderT WeSmarit<br />

RmerTs, yovelTa Semomqmeds da ara mis mier gaCenil<br />

mzes~, – aRniSna bakur didma... bakuris meuRlem, dedofalma<br />

duxtiam tanT ZaZa Caicva, Zvirfasi samkaulebi gayida da<br />

aRebu<strong>li</strong> Tanxa Raribebs dauriga. mxurvaled mlocvel duxtias<br />

uf<strong>li</strong>sgan kurnebis niWi mieniWa. igi avadmyofs erTi<br />

xe<strong>li</strong>s SexebiT kurnavda. petre iberis bebia mamis mxridan,<br />

osduxtia, xalxs iseT did wmindanad miaCnda, rom rodesac<br />

miwisZvrebis Sedegad dangreu<strong>li</strong> cixe-simagreebis aRdgenas<br />

ver axerxebdnen, mis wminda neSts miitandnen Tu ara da<br />

cixe-simagreSi daasvenebdnen, ngreva maSinve wydeboda. petres<br />

aRmzrde<strong>li</strong> ZuZo RamiT dgeboda da ise gulxurvaled<br />

loculobda, rom masTan mZinare yrmas cremlebs apkureb-<br />

da. petres deda bakurduxtiam meuR<strong>li</strong>s gardacvalebis Semdeg<br />

qalaqi datova da sofelSi gandegi<strong>li</strong>viT cxovrobda.<br />

gaWirvebulebs exmareboda da soflebSi umweoTa TavSesafrebs<br />

agebda. bolos ki monazvnad aRikveca (51. gv.82-87).<br />

petre iberi angelozis xarebiT, `viTarca didi winamorbedi~<br />

miscemia Tavis keTilmorwmune mSoblebs (7. gv.2). qar-<br />

T<strong>li</strong>s mefes, varaz bakurs, uf<strong>li</strong>s angelozi gamoecxada da<br />

auwya, rom mis cols SeeZineboda vaJi, rome<strong>li</strong>c `didi da<br />

sru<strong>li</strong> iqneboda RvTisa da kacTa winaSe~ da uamrav adamians<br />

moaqcevda WeSmarit sarwmunoebaze. ...warmoudga mas<br />

angelozi uf<strong>li</strong>sai brwyinvale da didebu<strong>li</strong>, mosi<strong>li</strong> samose<strong>li</strong>Ta<br />

spetakiTa elvared da brwyinvida piri misi viTarca<br />

mzisTva<strong>li</strong> da hrqua: ` nu geSinia mefe! me var angelozi<br />

uf<strong>li</strong>sai da moviv<strong>li</strong>ne Senda uf<strong>li</strong>sa RmrTisa mier, rameTu<br />

Seismines locvani Senni, da aha miudges co<strong>li</strong> Seni da giSves<br />

Sen Ze, rome<strong>li</strong> iyo did da srul winaSe RmrTisa da kacTa da<br />

mravalni erni RmrTisa moiqcines~ (50. gv.216-217).<br />

yrma farulad ZiZasTan izrdeboda imis SiSiT, rom sparselebs<br />

mZevlad ar waeyvanaT. patara murvanozs wmida werils<br />

3 w<strong>li</strong>s asakidan aswav<strong>li</strong>dnen. 425 wels, 12 w<strong>li</strong>s uf<strong>li</strong>swu<strong>li</strong><br />

bizantiis imperatorma Teodosi mcirem mZevlad moiTxova,<br />

raTa qarTvelTa mefe sparselebs ar mimxroboda. murvanozs<br />

Tan axlda misi gamzrde<strong>li</strong>, Tavisi drois uganaTlebulesi<br />

adamiani, filosofosi ioane lazi, romelsac ganaTleba<br />

miRebu<strong>li</strong> hqonda kolxeTis ritorikul skolaSi (fazisis<br />

umaRlesi filosofiuri skola ax.w. III-IVss. berZnebi<br />

saswavleblad kolxeTSi midiodnen). uf<strong>li</strong>swu<strong>li</strong>s aRzrdaganaTlebas<br />

miTridate lazTan erTad imperatoris meuRle<br />

evdokia xelmZRvanelobda. qarTvel uf<strong>li</strong>swuls Tavisi ni-<br />

WierebiT mefe da sasax<strong>li</strong>s filosofosebi gancvifrebaSi<br />

− 126 − − 127 −


sinas mTis wmida ekaterines monastris freskis fragmenti (XIII s).<br />

freskaze gamosaxulni arian wmida petre iberi, wmida ilarion<br />

qarTve<strong>li</strong> da wmida Sio mRvime<strong>li</strong>. freskas amSvenebs warwera –<br />

mnaTobni qarTvelTani.<br />

mohyavda. uf<strong>li</strong>swu<strong>li</strong> drois umetes nawils locvasa da<br />

marxvaSi atarebda. mas garedan amSvenebda mdidru<strong>li</strong> samosi,<br />

SigniT ki ZaZa emosa. sxeu<strong>li</strong>s daTrgunvisaTvis iatakze eZina.<br />

erTxel, sulTmofenobis dResaswaulze, mTe<strong>li</strong> samefo<br />

kari eklesiaSi wavida. murvanozi sasaxleSi darCa da msaxurs<br />

kande<strong>li</strong>saTvis zeTis motana ubrZana. ganawyenebulma<br />

msaxurma, romelsac mis gamo Sin darCena mouxda, brZaneba<br />

ar Seasrula. murvanozma mSvidad aavso kandelebi zeTis<br />

nacvlad wy<strong>li</strong>T, iloca da ufals Semweoba sTxova. moxda<br />

saswau<strong>li</strong>. kandelebi ainTo da Svidi dRis ganmavlobaSi<br />

ar Camqrala. mefem da didebulebma ixiles ra es saswau-<br />

<strong>li</strong>, RmerTi adides. sasax<strong>li</strong>s karze bevrs gauCnda survi<strong>li</strong><br />

masaviT asketurad ecxovra (51. gv.93). erTxel, rodesac<br />

murvanozi maT Soris idga da su<strong>li</strong>s xsnisaTvis samsaxurze<br />

esaubreboda, dainaxa maTTan mdgari ufa<strong>li</strong>, romelsac monazvnis<br />

samosi emosa. qarTve<strong>li</strong> uf<strong>li</strong>swu<strong>li</strong> iatakze daemxo,<br />

ufals fexebze xe<strong>li</strong> mohxvia da tiri<strong>li</strong>T wamoiZaxa: `ufalo,<br />

nu mimatoveb~. mas egona, rom ufals sxvebic xedavdnen,<br />

sinamdvileSi ki marto TviTon xedavda. am gamocxadebis<br />

Semdeg zogierTma iq myofma wuTisofe<strong>li</strong> uaryo da berad<br />

aRikveca (51. gv.94). petre ibers ar izidavda samefo karis<br />

cxovreba da surda Tavi <strong>qriste</strong>sTvis mieZRvna. petresa da<br />

ioane lazs rogorc ki SemTxveva miecaT farulad datoves<br />

konstantinopo<strong>li</strong> da palestinaSi gaiqcnen. gzad, erT-erT<br />

qalaqSi, isini mdevrebma Seipyres da sapyrobileSi Casves. im<br />

Rames didi miwisZvra moxda. qalaqis Tavs ZilSi gamocxadeba<br />

hqonda gaeTavisuflebina tusaRebi Torem mTe<strong>li</strong> qalaqi<br />

Tavze daeqceodaT. SeSinebu<strong>li</strong> qalaqisTavi fexebSi Cauvarda<br />

petre ibersa da ioane lazs da patieba sTxova. igi evedreboda<br />

maT qalaqSi darCenas da aRuTqva, rom nebismier<br />

adgilas monasters auSenebda. magram isini ar darCnen, radgan<br />

maTi gza ierusa<strong>li</strong>misaken midioda (50. gv.226). mematianes<br />

gadmocemiT, ierusa<strong>li</strong>misaken mimavalT Ramis sibneleSi<br />

gzas cecxlovani sveti unaTebdaT, saidanac xma moesmaT:<br />

`eZiebdeT naTelsa, rome<strong>li</strong> gamovida mamisagan naT<strong>li</strong>sa,<br />

da rome<strong>li</strong> eZiebdes mas naTelsa, sasyide<strong>li</strong> srulebiT<br />

miiRos~. gaxarebulebma adides wmida sameba (50. gv.225).<br />

uf<strong>li</strong>swuls Tan hqonda sparsi wmindanebis nawilebi, wmida<br />

saxareba (wigni ioanesi) da cxovelmyofe<strong>li</strong> Ze<strong>li</strong>s nawi<strong>li</strong>.<br />

RmerTma maT gzaSi mrava<strong>li</strong> saswau<strong>li</strong> mouv<strong>li</strong>na. sicocx<strong>li</strong>s<br />

momniWebe<strong>li</strong> jvris am nawils mogzaurobis dros mTe<strong>li</strong><br />

− 128 − − 129 −


kviris ganmavlobaSi uxvad sdioda mironi. mgzavrebi zeTs<br />

peSviT iRebdnen da saxesa da tanze icxebdnen (51. gv.98).<br />

ierusa<strong>li</strong>mSi uf<strong>li</strong>swu<strong>li</strong> da misi aRmzrde<strong>li</strong> berebad<br />

aRikvecnen. murvanozs ewoda petre, miTridates – ioane.<br />

petrem da ioanem palestinasa da egvipteSi mrav<strong>li</strong> monasteri<br />

daaarses. monastrebi savse iyo ber-monazvnebiT. isini<br />

brundebodnen samSobloSi da Tan mohqondaT qristianobis<br />

da erovnu<strong>li</strong> grZnobis ganmamtkicebe<strong>li</strong> swavla-moZRvreba<br />

da sasu<strong>li</strong>ero wignebi. qarTvel ber-monazonTa aseTi saTno<br />

moRvaweoba palestinasa da antioqiaSi, sinas mTis, aTonis<br />

mTis da sxva monastrebidan ar Sewyvetila XVIII saukunemde<br />

(27. gv.28). petre da ioane bolos maiumSi (israel-<br />

Si, q. Razis maxloblad) damkvidrdnen, sadac miuxedavad<br />

didi winaaRmdegobisa, petres maiumis episkoposad niSnaven.<br />

petre iberielma xangrZ<strong>li</strong>vi dauRalavi samonastro da<br />

pi<strong>li</strong>grimu<strong>li</strong> moRvaweobiT iseTi saxe<strong>li</strong> gaiTqva, rom mas<br />

siria-palestinisa da egviptis monazonTa burji uwodes.<br />

imdroinde<strong>li</strong> wyaroebi petres ixsenieben rogorc ,,msof<strong>li</strong>oSi<br />

sakvirvelad saxelganTqmul kacs’’, ,,meore mociqul<br />

pavles’’, ,,Cven pavles’’, ,,meore moses’’ (53. gv.259). petre<br />

iberi ara marto monastrebis maSenebe<strong>li</strong>, aramed qristianu<strong>li</strong><br />

filosofiis fuZemdebe<strong>li</strong>c iyo. man amoavso is<br />

xarvezebi, rac antikurma filosofiam ver gadaWra. petre<br />

iberi aRmosavleTsa da dasavleTSi kargad cnobi<strong>li</strong> e.w.<br />

areopagitu<strong>li</strong> Txzulebebis avtoria. areopagitul wignTa<br />

avtorisTvis Seucnobe<strong>li</strong> RmerTi – yove<strong>li</strong>ves mizezi, yove<strong>li</strong>ves<br />

sawyisi da saboloo mizani _ igive qristianu<strong>li</strong><br />

sameba, Tavisi erTarsobiTa da mT<strong>li</strong>anobiT gamouvlene<strong>li</strong><br />

da Seucnobe<strong>li</strong>a, xolo Tavisi sampirovnebiTa da ganyofiT<br />

gamovleni<strong>li</strong> da sacnauri (53. gv.262).<br />

RmerTi absoluturi sikeTea, sisrule, naTe<strong>li</strong>, mSveniereba<br />

da Tavad siyvaru<strong>li</strong>. siyvaru<strong>li</strong>s miRebis unari yvelas<br />

Tanabrad rodi aqvs miniWebu<strong>li</strong>. rac ufro daSorebu<strong>li</strong>a<br />

arsi su<strong>li</strong>er mzes, miT ufro naklebi miRebis unari aqvs<br />

mas. magram am unars sru<strong>li</strong>ad moklebu<strong>li</strong> araferi arsebobs.<br />

siyvaru<strong>li</strong> zesTa sikeTea, amitom boroteba masSi ar aris.<br />

igi RmerTs ar Seuqmnia. boroteba sikeTis naklebobaa. arseboba<br />

TavisTavad ukve sikeTe, mSveniereba da siyvaru<strong>li</strong>a. TviT<br />

eSmaknic ki Tavisi arsiT keTilni arian da ara borotni.<br />

oRond isini imas eswrafvian, rac ar aris maT arsebaSi. isini<br />

arsebobas gaurbian da amiT eswrafvian borotebas. sikeTe<br />

maradiu<strong>li</strong>a, boroteba ki droebiTi. borotebam mcire xniT<br />

gamarjveba SeiZleba izeimos, magram sabolood sikeTe mas<br />

yovelTvis daamarcxebs. (radganac borotebas arseboba ar<br />

gaaCnia), rac RvTis nebiT gardauva<strong>li</strong>a... (53. gv.264).<br />

areopagitu<strong>li</strong> Txzulebebi iTargmna siriul, arabul,<br />

koptur,somxur, laTinur da slavur enebze. Tavidan am TxzulebaTa<br />

avtorad dionise areopagels miiCnevdnen. (igi<br />

cxovrobda ax.w. I saukuneSi, qristianobaze moaqcia pavle<br />

mociqulma). Tumca, TxzulebaTa Sinaarsidan gamomdinare<br />

gaCnda eWvi, rom isini ar SeiZleboda daweri<strong>li</strong> yofi<strong>li</strong>yo<br />

I saukuneebSi. daiwyes namdvi<strong>li</strong> avtoris Zebna. TxuTmeti<br />

saukunis manZilze saidumloebiT mocul avtors pirvelma<br />

Salva nucubiZem miagno. man ganacxada, rom areopagitu<strong>li</strong><br />

Txzulebani Seqmni<strong>li</strong>a ara I, aramed V saukunis II naxevarSi<br />

da misi avtoria petre iberie<strong>li</strong> ( petre qarTve<strong>li</strong>). S. nucubiZis<br />

es aRmoCena misgan damoukideblad daadastura belgielma<br />

mecnierma ernest honigmanma (1892-1954). is werda,<br />

rom am TxzulebaTa avtori V saukunis qarTve<strong>li</strong> episkoposi<br />

petre iberie<strong>li</strong> iyo, rome<strong>li</strong>c Tavis naSromebs dionise are-<br />

− 130 − − 131 −


opage<strong>li</strong>s fsevdonimiT aqveynebda (53. gv.260).<br />

filosofosi da RvTismetyve<strong>li</strong> petre iberi Tavisi Rvaw<strong>li</strong>T,<br />

siwmidiT, sibrZniT da qvelmoqmedebiT ganTqmu<strong>li</strong> iyo mTel<br />

qristianul msof<strong>li</strong>oSi. swored misi memkvidreoba daedo safuZvlad<br />

SemdgomSi iseT did kulturul epoqas, rome<strong>li</strong>c renesansis<br />

anu aRorZinebis saxe<strong>li</strong>Taa cnobi<strong>li</strong> (53. gv.59).<br />

petre ibers da ioane lazs saqarTvelosTan mWidro<br />

kavSiri hqondaT. saqarTvelodan CamosulTaTvis mgzavrTa<br />

TavSesafari aaSenes da aRmosavleTSi qarTul mwerlobas<br />

avrcelebdnen. petre iberi siriaSi qarTvelTa skolas xelmZRvanelobda,<br />

sadac ucxoelebic swavlobdnen. savaraudoa,<br />

swavla mimdinareobda qarTul, berZnul da siriul enebze.<br />

petre iberi yvela qristians mouwodebda daecva 3 mcneba.<br />

pirve<strong>li</strong> _ unda gvqondes marTmadidebluri rwmena _ <strong>Cveni</strong><br />

cxovrebisa da xsnis safuZve<strong>li</strong>, rameTu rwmenis gareSe<br />

RmerTs ver mivwvdebiT. meore _ gu<strong>li</strong>Ta da eniT simarTles<br />

vambobdeT, rameTu tyui<strong>li</strong>s sawyisi eSmakia da mesame _ sxeu<strong>li</strong><br />

davicvaT siZvisa da avxorcobis sibinZurisagan, rameTu<br />

wmida werilSi daweri<strong>li</strong>a `wmida iyaviT, rameTu wmida<br />

var me, ufa<strong>li</strong>, Tqveni RmerTi~ (51. gv. 180).<br />

petres mowafis zaqarias cnobiT igi Tavdadebu<strong>li</strong> marTmadidebe<strong>li</strong><br />

iyo. erTxel, wirvis dros, petrem CvenebiT ixila,<br />

rogor ahyavdaT angelozebs zecaSi ufalTan mwvalebelTa<br />

mier wamebu<strong>li</strong> marTlmadideblebis sulebi da ixila<br />

sulni micvalebulni STamavalni qvesknelad jojoxeTad.<br />

rogorc zaqaria qarTve<strong>li</strong> aRniSnavs petre ibers es xilva<br />

uf<strong>li</strong>sagan imitom mieca, rom mas WeSmarit sarwmunoebaSi<br />

ganemtkicebina Tavisi samwyso da mcired morwmuneni (50.<br />

gv.244). mwvaleblebs petres mokvla undodaT, magram mas<br />

moesma uf<strong>li</strong>s xma, romelmac gaafrTxila mkvlelebisTvis<br />

kari ar gaeRo. es xma usjuloebmac gaiges da Tavzardacemulebi<br />

gaiqcnen, xolo petrem uTxra zaqaria qarTvels:<br />

`Svilo zaqaria, wavideT ucxo qveyanaSi, raTa <strong>Cveni</strong><br />

sikvdi<strong>li</strong>T eseni ar warwymdnen~ (50. gv.244). gzaSi netarma<br />

petrem mrava<strong>li</strong> saswau<strong>li</strong> moaxdina. erT sofelSi, erT-erT<br />

saxlSi, sadac kerpi idga, man ganizraxa wirvis dayeneba.<br />

locvis dawyebisTanave sacecxluridan gamovarda cecx<strong>li</strong>,<br />

romelmac Semusra kerpi, xolo saxls araferi avno. amis<br />

mxilvelebma petrem da zaqariam adides RmerTi. amis Semdeg<br />

isini wavidnen sxva qalaqSi, sadac ramdenime dRes SeCerdnen.<br />

im qalaqSi erTi qristiani ojaxis qa<strong>li</strong>Svi<strong>li</strong> mZime<br />

seniT daavadda. deda Seevedra petre ibers Svi<strong>li</strong> ganekurna,<br />

radganac misi meuRle grZneu<strong>li</strong>s miyvanas apirebda. petrem<br />

daamSvida da UuTxra, rom <strong>qriste</strong>s saxe<strong>li</strong>T avadmyofi ganikurneboda,<br />

xolo grZneu<strong>li</strong> ver miaRwevda gaTenebamde. mar-<br />

Tlac aRsrulda netari petres sityvebi (50. gv.245). petres<br />

didebis saxe<strong>li</strong> im aremares moedo. <strong>qriste</strong>s saxe<strong>li</strong>T petre<br />

uamrav saswauls axdenda: brmebs Tvalebi exilebodaT, munjebi<br />

laparaks iwyebdnen, uSviloebs Svilebi eZleodaT da<br />

sxva. erT sofelSi gvalvis gamo sof<strong>li</strong>s mosaxleoba didad<br />

iyo Sewuxebu<strong>li</strong>. iloca petrem maTTvis da locvis dasrulebisTanave<br />

kokispiru<strong>li</strong> wvima wamovida. zaqaria qarTve<strong>li</strong><br />

wers, rom man aRwera mxolod mciredi im saswaulebisa<br />

da kurnebebisa, rasac netari petre RvTis SewevniT axdenda.<br />

yvelaze ufro sandod qarTul eklesiaSi TiTqmis<br />

aTaswleu<strong>li</strong>s manZilze miaCndaT petres mowafis zaqarias<br />

mier asurul enaze daweri<strong>li</strong> naSromi, rome<strong>li</strong>c qarTulad<br />

uTargmnia makari xucess, mesxs (XIIIs.). zaqaria petres konstantinopolsa<br />

da ierusa<strong>li</strong>mSi qarT<strong>li</strong>danve gahyo<strong>li</strong>a, icnobda<br />

mas siWabukidan sikvdilamde (7. gv.14).<br />

− 132 − − 133 −


wmida petres did pativs miagebdnen ara marto marTmadideblebi,<br />

aramed monofizitebic. misi netari aRsasru<strong>li</strong>s Semdeg<br />

igi orive mxarem Seracxa TavianT wmindanad (3.gv.258).<br />

ioane rufusi Semdegnairad aRwers wmida petre iberie<strong>li</strong>s<br />

gardacvalebasTan dakavSirebul movlenebs: ...`iyo im sof<strong>li</strong>s<br />

mosaxleobis didi tiri<strong>li</strong> da RaRadisi. isini igonebdnen<br />

bevr saswauls, niSnebs da kurnebas, romelTac RmerTi<br />

misi meoxebiT axdenda, gansakuTrebiT did mxardaWerasa da<br />

mowyalebas, romelTac maT cxonebu<strong>li</strong> aniWebda... roca ga-<br />

Tenda, wmidanis sxeu<strong>li</strong> sudaraSi gaaxvies da sakurTxev<strong>li</strong>s<br />

win daasvenes da radganac zogierTi ZmaTagani jer kidev ar<br />

atarebda wmida samosels, maTi tanisamosi wmida sxeu<strong>li</strong>s<br />

xelze SexebiT akurTxes da ase sixaru<strong>li</strong>T Semoses isini...<br />

memkvidreebi cdilobdnen cxedari waesvenebinaT da daemarxaT<br />

mis uwindel monasterSi, rome<strong>li</strong>c maiumis mezoblad mdebareobda.<br />

maT eSinodaT, roca am qalaqis macxovreblebi<br />

wmidanis gardacvalebis ambavs gaigebdnen, misdami didi<br />

siyvaru<strong>li</strong>s gamo, swrafad movidodnen, mis wmida sxeuls<br />

moitacebdnen da am qalaqis erT-erT taZarSi dakrZalavdnen.<br />

rameTu mas angelozad da winaswarmetyvelad racxdnen. amitom<br />

misi kubo swrafad mxrebze Seidges da gzas gaudgnen...<br />

CvenTan imyofeboda mama maqsosi. mokrZalebu<strong>li</strong>, wynari, su<strong>li</strong>eri<br />

saTnoebiT aRsavse, rome<strong>li</strong>c yrmobidan moxucebulobamde<br />

siwmidiT, morCilebiTa da qalwulebiT mtkiced icavda<br />

asketur cxovrebas. sanam saWmelad davsxdebodiT, man uceb<br />

wamoiZaxa: `mismineT, Tu ra unda giamboT... erTxel roca netari<br />

petre erT-erT ukanasknel wmida saidumlos asrulebda,<br />

me davinaxe raRac mewamu<strong>li</strong>s msgavsi Rrube<strong>li</strong> da am Rrub<strong>li</strong>dan<br />

sakurTxev<strong>li</strong>s Tavze miSveri<strong>li</strong> xe<strong>li</strong>sgu<strong>li</strong>. SiSiT<br />

Sepyrobi<strong>li</strong> videqi da vkankalebdi, magram wmidani arafers<br />

ambobda, radganac man amis mizezi icoda. momdevno dRes,<br />

ukanaskne<strong>li</strong> wmida msxverplSewirvis dros amjerad davinaxe<br />

xe<strong>li</strong>s mtevani idayvamde, Rrublebidan sakurTxev<strong>li</strong>s Tavze<br />

gamoSveri<strong>li</strong>... wmidanma miTxra, rom mis sicocxleSi amis<br />

Sesaxeb araferi meTqva. axla ki dro dadga icodeT, Tu Cven<br />

rogor wmidanTan erTad gveRirsa cxovreba, rogor mamas, mwyemss,<br />

episkoposs, RvTismsaxurs da <strong>Cveni</strong> su<strong>li</strong>saTvis qomags<br />

davSordiT sxeulebrivad~. im xe<strong>li</strong>s Cveneba niSnavda zecidan<br />

uf<strong>li</strong>s mowodebas. RmerTma xe<strong>li</strong> gamogviSvira da igi<br />

TavisTan ixmo, rogorc weria: `marjuenam uf<strong>li</strong>saman amama-<br />

Rla me, marjuenam uf<strong>li</strong>saman qmna Za<strong>li</strong>. ara movkude, aramed<br />

vcxonde da ganvTqune me saqmeni uf<strong>li</strong>sani~ (fs. 117,16)...<br />

gamTeniisas maiumisa da Razis mosaxleobam Seityo cxonebu<strong>li</strong>s<br />

gardacvalebis Sesaxeb da gaiqcnen misi wmida gvamis<br />

mosataceblad. Tu amis uflebas ar miscemdnen, apirebdnen<br />

misi nacvami tanisamosis erTmaneTSi ganawilebas. magram<br />

roca petre maT dakrZalu<strong>li</strong> daxvdaT, pirqve daemxvnen da<br />

Tayvani sces mis wmida luskumas. moTqvamdnen da gu<strong>li</strong>Tadi<br />

vedrebiT Zirs emxobodnen, rogorc sayvare<strong>li</strong> Svilebi, romlTac<br />

aseTi mama waarTves da ara marto mama, aramed aRmzrde<strong>li</strong>c,<br />

mwyemsic da episkoposic...~ (51. gv.196-201).<br />

Rirsi ilarion qarTve<strong>li</strong>, saswaulTmoqmedi (875).<br />

Rirsi mama ilarioni kaxe<strong>li</strong> aznauris Svi<strong>li</strong> iyo, donaurTa<br />

gvaridan. Sobidanve RvTisaTvis Sewiru<strong>li</strong> ilarioni<br />

6 w<strong>li</strong>s asakSi saswavleblad Rirseul da RvTismoyvare bers<br />

miabares. ilarioni gansakuTrebu<strong>li</strong> niWierebiT gamoirCeoda.<br />

roca mamam Svi<strong>li</strong>s gulmodgineba da RvTis siyvaru<strong>li</strong><br />

ixila, iqve, sofelSi monasteri aaSena, sadac male 16 berma<br />

− 134 − − 135 −


moiyara Tavi. 14 w<strong>li</strong>s ilarionma gadawyvita ganrideboda<br />

mamis zedmet yuradRebas, datova monasteri, garejis udabnos<br />

miaSura da patara gamoqvabulSi daeyuda. misi angelozebrivi<br />

cxovrebis Sesaxeb mTelma qarTlma da kaxeTma gaigo. mis<br />

sanaxavad, locva-kurTxevisa da rCeva-darigebis misaRebad<br />

uamravi xalxi midioda. ilarioni wmida adgilebis mosalocad<br />

ierusa<strong>li</strong>mSi gaemgzavra. mas gzaSi avazakebi daesxnen.<br />

maxvilebi iSiSvles, magram misi mokvla ver moaxerxes, radganac<br />

xelebi gauSeSdaT. SeSinebu<strong>li</strong> avazakebi wmida mamas<br />

fexebSi Cauvardnen da Sendoba sTxoves. ilarionma jvari<br />

gadasaxa avazakebs da gankurna. erTma maTganma madlobis<br />

niSnad Taboris mTamdec ki gaacila wmindani. ierusa<strong>li</strong>mis<br />

molocvis Semdeg ilarioni mdinare iordanis udabnos erT<br />

gamoqvabulSi daeyuda. gadmocemiT es iyo is gamoqvabu<strong>li</strong>,<br />

sadac wmida e<strong>li</strong>a Tezbite<strong>li</strong> afarebda Tavs. erT Rames mas<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> gamoecxada da samSobloSi dabruneba ubr-<br />

Zana. samSobloSi dabrunebul ilarions mama da Zmebi gardacv<strong>li</strong><strong>li</strong><br />

daxvda. dedam mTe<strong>li</strong> qoneba Svils gadasca. am<br />

fu<strong>li</strong>T ilarionma dedaTa, Semdeg ki mamaTa monasteri aago.<br />

maT soflebi Seswira, darCeni<strong>li</strong> Tanxa glaxakebs dauriga.<br />

TviTon or ZmasTan erTad konstantinopolSi gaemgzavra.<br />

xangrZ<strong>li</strong>vi mogzaurobis Semdeg ulumbos mTas (mcire azia)<br />

miaRwies. iq erT patara, mitovebul eklesiaSi dabinavdnen.<br />

didi lavridan erTi beri mivida kande<strong>li</strong>s asanTebad. man<br />

naxa eklesiSi Sexiznu<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> berebi da mcireodeni<br />

saWme<strong>li</strong> miutana. Semdgom SabaTs beri isev mivida da naxa,<br />

rom qarTvel berebs mTe<strong>li</strong> kvira uWmelad gaetarebinaT. maT<br />

mxolod cotaodeni cercvi mieRoT. berma wmida ilarions<br />

hkiTxa, Tu ra sWirdebodaT. ilarionma mxolod sefiskveri<br />

da zedaSe iTxova. roca didi monastris mamasax<strong>li</strong>sma gaigo,<br />

rom eklesiaSi berZnu<strong>li</strong> enis ucodinari berebi wiravdnen,<br />

monastris datoveba ubrZana. ilarionma erTi RamiT dar-<br />

Cenis ufleba iTxova. im Ramesve berZen bers yovladwmida<br />

qalwu<strong>li</strong> gamoecxada da risxviT uTxra: ` vin mogca ufleba<br />

Cemi Zis siyvaru<strong>li</strong>T anTebu<strong>li</strong> berebis gandevnisa. dagviwyebia<br />

uf<strong>li</strong>s mcneba ucxoTa da glaxakTa Sewynarebis. arc ki<br />

ici, rom qarTulad metyvelni mravlad arian am mTaze. maT<br />

Seuryvnelad Seinaxes marTlmadidebloba. vinc maT ar miiRebs<br />

da ar Seiwynarebs, Cemi mtrebi iqnebian. rameTu ufalma<br />

me damavala maTi mfarveloba~. RvTismSob<strong>li</strong>s gamocxadebiT<br />

SeSinebu<strong>li</strong> mamasax<strong>li</strong>si gaTenebas ar daeloda, imis SiSiT<br />

ilarionma ar gamaswroso. fexebSi Cauvarda, Sendoba sTxova<br />

da Seevedra darCeni<strong>li</strong>yo, raTa RvTismSob<strong>li</strong>s risxva aeridebina<br />

misTvis. wmida ilarionma 5 we<strong>li</strong> iRvawa ulumbos<br />

mTaze. Semdeg wmida adgilebis mosalocad konstantinopolSi<br />

gaemgzavra, aqedan romSi gaeSura wmida petre da pavle<br />

mociqulebis saflavis Tayvanissacemad. roms miaxloebulma<br />

ilarionma venaxis ZirTan mjdari davrdomi<strong>li</strong> naxa.<br />

iloca misTvis, Semdeg erTi mtevani yurZnis motana sTxova.<br />

gankurnebu<strong>li</strong> kaci uceb wamodga, venaxSi Sevida, mowyvita<br />

mtevani, magram venaxidan gamosuls iq aRaravin daxvda. am<br />

saswau<strong>li</strong>s Sesaxeb man yvelas axara. ilarionma ori we<strong>li</strong>wadi<br />

icxovra romSi. Semdeg konstantinopolSi dabrunda.<br />

gzad TesalonikaSi gaiara, Tayvani sca wmida dimitri Tesalonike<strong>li</strong>s<br />

saflavs da qalaqis mTavris karTan Seisvena. sax<strong>li</strong>dan<br />

mxevalma 4 w<strong>li</strong>s dambladacemu<strong>li</strong> yrma gamoiyvana da<br />

mzis gulze daawvina. wmida ilarionma qals wy<strong>li</strong>s motana<br />

sTxova. roca qa<strong>li</strong> wavida, wmida mamam yrmas jvari gadasaxa<br />

da Tqva: `saxe<strong>li</strong>Ta mamisaTa da ZisaTa da su<strong>li</strong>sa wmidisaTa<br />

yrmao, gibrZaneb adge~. yrma fexze swrafad wamoxta da de-<br />

− 136 − − 137 −


dasTan gaiqca. mxevalma wya<strong>li</strong> moutana, magram ilarioni iq<br />

aRar daxvda. roca gankurnebu<strong>li</strong> yrmis mamam, qalaqis mTavarma,<br />

es saswau<strong>li</strong> ixila, brZana CaeketaT qalaqis karebi da<br />

saswaulTmoqmedi beri moeZebnaT, raTa Tayvani ecaT misTvis.<br />

moZebnes wmida ilarioni, fexebSi Cauvardnen da locvakurTxeva<br />

gamosTxoves. qalaqis mTavari Seevedra wmida mamas<br />

oRond TesalonikSi darCeni<strong>li</strong>yo samoRvaweod da sadac<br />

isurvebda iq auSenebda monasters. wmida ilarionma mTe<strong>li</strong><br />

cxovreba TesalonikSi gaatara. Tavisi aRsasru<strong>li</strong> uf<strong>li</strong>sagan<br />

mas winaswar euwya. qalaqis mTavari daibara, madloba<br />

uTxra yvelafrisaTvis da anderZad glaxakTa da monazonTa<br />

siyvaru<strong>li</strong>, samarT<strong>li</strong>anoba da mowyaleba dautova. wmida<br />

ilarionis saflavTan sarwmunoebiT misulni yovelgvari<br />

senisgan ikurnebodnen. am saswau<strong>li</strong>s Sesaxeb bizantiis keisars,<br />

basi<strong>li</strong> makedonels acnobes. keisarma ulumbos mTidan<br />

Camosul mamebs Tesalonikis ambebi mouTxro. mamaTa Soris<br />

is mamasax<strong>li</strong>sic aRmoCnda, romelmac wmida ilarionis<br />

gandevna daapira. man keisars RvTismSob<strong>li</strong>s gamocxadebis<br />

Sesaxeb mouyva da Tan dasZina, rom wmida ilarionis mowafeebi<br />

isev moRvaweobdnen ulumbos mTaze. isini, rogorc<br />

maTi didi moZRvari, angelozebiviT cxovrobdnen. basi<strong>li</strong><br />

keisari dainteresda wmida ilarionis mowafeebiT. mas sami<br />

xanSiSesu<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> beri mihgvares. keisarma, gakvirebulma<br />

mamebis siwmidiT, SesTavaza maT monastris asaSenebe<strong>li</strong><br />

adgi<strong>li</strong> TviTon SeerCiaT. man berebis survi<strong>li</strong>samebr<br />

romaniis xeobaSi qarTu<strong>li</strong> monasteri aaSena. iqve TavisTvis<br />

erTi senakic moiwyo, raTa berebis locviT, ufals misTvis<br />

codvebi Seendo. monasters romana-wmida uwodes. keisarma<br />

Tavisi ori Ze, leoni da aleqsandre qarTvel berebs miuyvana<br />

aRsazrdelad. Tan sTxova maTTvis qarTu<strong>li</strong> eswavlebi-<br />

naT (3. gv. 42). basi<strong>li</strong> keisars wmida ilarionis nawilebis<br />

gadasveneba surda sataxto qalaqSi, magram Tesalonikelebi<br />

ver daiTanxma. maSin keisaris kariskacebma RamiT,<br />

Cumad, wmidanis nawilebi moipares. keisarma, patriarqma da<br />

mTelma erma galobiT, <strong>li</strong>taniobiT da sakmev<strong>li</strong>s kmeviT<br />

miiRes wmida ilarionis nawilebi. keisarma is droebiT<br />

Tavis palataSi daasvena, sanam misTvis gansakuTrebul saZvales<br />

(saflavs) aaSenebda. mesame dRes mefe keTilsurnelebam<br />

gamoaRviZa. mas wmida ilarioni gamoecxada da sTxova,<br />

rom is metad aRar Seewuxebina. keisarma wmindanis nawilebi<br />

romana-wmidis qarTul monasterSi gadaasvena. saqarTvelos<br />

samociqulo eklesiam wmida ilarionis xseneba daawesa misi<br />

gardacvalebis dRes, 19 noembers (11. w.II. gv.428).<br />

wmida anTimoz iverie<strong>li</strong><br />

anTimoz iverie<strong>li</strong> (1650-1716) Tavis droisaTvis erT-er-<br />

Ti uganaTlebulesi adamiani iyo, flobda mraval ucxo enas:<br />

berZnuls, ruminuls, Zvel slavurs, arabuls da Turquls.<br />

gaTviTcnobierebu<strong>li</strong> iyo TeologiaSi, <strong>li</strong>teraturasa da<br />

bunebismetyvelebaSi. igi brwyinvaled flobda xelovnebis<br />

yvela dargs, gansakuTrebiT mxatvrobas, gravirebas,<br />

moCuqurTmebas da qsilografias. cnobi<strong>li</strong> iyo rogorc SesaniSnavi<br />

ka<strong>li</strong>grafi, daxelovnebu<strong>li</strong> xeze mWre<strong>li</strong> da niWieri<br />

moqandake. is iyo brwyinvale mwera<strong>li</strong>, aRiarebu<strong>li</strong> oratori<br />

da reformatori sa<strong>li</strong>teraturo ruminu<strong>li</strong> enis. manamde<br />

rumineTSi wirva- locva berZnul enaze mimdinareobda.<br />

anTimoz iverie<strong>li</strong>s damsaxurebaa ruminelebi sasu<strong>li</strong>ero da<br />

saero wignebs mSob<strong>li</strong>ur ruminul enaze rom kiTxuloben.<br />

anTimoz iverie<strong>li</strong> (andria iveriZe) iyo samcxe-saaTa-<br />

− 138 − − 139 −


agos mkvidri. osmalebis mier saqarTvelodan gatacebu<strong>li</strong><br />

Wabuki stambulSi gamoisyida ierusa<strong>li</strong>mis patriarqma<br />

dosiTeosma. anTimozma ierusa<strong>li</strong>mSi miiRo brwyinvale<br />

ganaTleba. ukve saxelganTqmu<strong>li</strong> mxatvari, graviori da<br />

ka<strong>li</strong>grafi daaxloebiT 1690 wels vlaxeTis mefem konstantine<br />

brinkovianusma miiwvia. igi vlaxeTSi Casv<strong>li</strong>sTanave<br />

sastambo saqmes saTaveSi Caudga da sul male mTels evropaSi<br />

saxelganTqmu<strong>li</strong> mestambe xdeba.<br />

anTimozi arCil mefes axlda ruseTSi da exmareboda<br />

qarTu<strong>li</strong> stambis Camoya<strong>li</strong>bebaSi. 1705 wels arCil mefem<br />

dabeWda `daviTni~. saqarTveloSi pirve<strong>li</strong> stamba mefe vaxtang<br />

VI-is TaosnobiT daarsda. stambis mowyobaSi mefes<br />

didi daxmareba aRmouCina anTimoz iverielma. 1708 wels an-<br />

Timozi sqarTveloSi gzavnis saukeTeso mowafes, mestambes<br />

_ mixeil iStvanoviCs. man mefe vaxtang VI-is xelSewyobiT<br />

ganaaxla Tbi<strong>li</strong>sis stamba. 1709 wels ukve ibeWdeba `saxareba~,<br />

`samociqulo~ da `daviTni~ (meorejer), 1712 wels<br />

ki `vefxistyaosani~.<br />

1708 wels anTimozs xe<strong>li</strong> daasxes ungro-vlaxeTis mitropo<strong>li</strong>tad.<br />

am faqtTan dakavSirebiT erT-erTi monastris winamZ-<br />

Rvari werda `movida didi adamiani vlaxeTis miwaze. moitana<br />

sinaTle RvTaebrivma anTimma, Svilma brZen iverTa modgmisa~.<br />

wmida anTimozis xelmZRvanelobiT vlaxeTSi 20-ze meti<br />

eklesia-monasteri aigo, maTgan gansakuTrebiT aRsaniSnavia<br />

,,yovelTa wmidaTa~ monasteri q. buqarestis centrSi. taZris<br />

mTavari Sesasvle<strong>li</strong>s muxis karze da qvaze amotvifru<strong>li</strong><br />

qarTu<strong>li</strong> ornamentebi TviT anTimoz iverielma Seasrula.<br />

anTimoz iverielma yovelTa wmidaTa monasteri berZnu<strong>li</strong><br />

eklesiisagan damoukideblad gamoacxada.<br />

1714 wels Turqebma sikvdi<strong>li</strong>T dasajes vlaxeTis mTa-<br />

vari konstantine brinkovianu da samefo taxtze aiyvanes<br />

TurqTa interesebis gamtarebe<strong>li</strong> fanarioti nikolo mavrokordati.<br />

am ukanasknelma anTimozs ubrZana nebayoflobiT<br />

uari eTqva mitropo<strong>li</strong>tobaze, razec kategoriu<strong>li</strong><br />

uari miiRo. maSin nikolo mavrokordatim daxmarebisaTvis<br />

konstantinopo<strong>li</strong>s patriarq ieremias mimarTa. episkoposTa<br />

krebam, romelsac arc erTi rumine<strong>li</strong> sasu<strong>li</strong>ero piri ar<br />

eswreboda, wm. anTimozi eklesiidan gankveTa da mas sinas<br />

mTaze, wmida ekaterines monasterSi gadasaxleba miusaja.<br />

rumine<strong>li</strong> xalxis erTgu<strong>li</strong> da mosiyvarule mitropo<strong>li</strong>ti<br />

Sua Rames gaiyvanes qalaqidan, radgan mosaxleobis mRelvarebis<br />

eSinodaT. anTimoz iveriels sinas mTamde ar miuRwevia.<br />

igi mdinare dulCias napirze aso-aso akuwes da misi<br />

wmida nawilebi mdinareSi gadayares. anTimiz iverielma sicocxle<br />

Seswira meore samSoblod qceul vlaxeTis (rumine-<br />

Tis) gaTavisuflebas TurqTa da fanariotTa uR<strong>li</strong>sagan.<br />

1992 wels rumineTis eklesiam anTimoz iverie<strong>li</strong> wmidanad<br />

Seracxa da misi xsenebis dRed misi gardacvalebis dRe<br />

14 (27) seqtemberi daawesa. saqarTvelos samociqulo eklesia<br />

wm. anTimoz iverie<strong>li</strong>s xsenebas 13 (26) ivniss aRniSnavs.<br />

(11. w.I, gv.449).<br />

wmida ilarion qarTve<strong>li</strong> axa<strong>li</strong><br />

sakvirvelTmoqmedi beri, mRvdelsqimmonazoni ilarioni<br />

(erobaSi iese), romelsac aTonis mTis moZRvarTa moZ-<br />

Rvars eZaxdnen, warmoSobiT imereTidan iyo. igi daibada<br />

1776 wels sofel loTiasxevSi, RvTismosavi aznaurebis _<br />

xaxu<strong>li</strong> da mariam yanCavelebis ojaxSi. ymawvils eqvsi we<strong>li</strong><br />

rom Seusrulda, RvTis CagonebiT, biZamisma (dedis Zmam),<br />

− 140 − − 141 −


gandegilobaSi myofma berdiakonma stefanem siZes da Tavis<br />

das mariams SesTavaza TavianTi pirvelSobi<strong>li</strong> Ze RvTisaTvis<br />

mieZRvnaT da Tuki isini RvTis nebas ar daemorCilebodnen,<br />

mSoblebs yrmis sikvdi<strong>li</strong> uwinaswarmetyvela. mama stefanem<br />

aseve auwya, rom RvTis nebisadmi daumorCileblobisaTvis<br />

maT meti Svi<strong>li</strong> aRar eyolebodaT. iese norC asakSi gaxda<br />

meudabnoe. mama stefanem yrma TavisTan waiyvana da 12 w<strong>li</strong>s<br />

ganmavlobaSi udabur mTaze zrdida. aswav<strong>li</strong>da dumils, Tav-<br />

Sekavebas, locvasa da wmida weri<strong>li</strong>s kiTxvas. iSviaTad Tu<br />

darTavda nebas moenaxulebina mSoblebi an monasteri. mama<br />

stefanes gardacvalebis Semdeg, moZRvris gareSe darCeni<strong>li</strong><br />

iese, tabakinis monasterSi gadavida. male mamam igi quTais-<br />

Si waiyvana da aRsazrdelad mefis karze miabara, sadac iese<br />

xdeba samefo karis eklesiis protopresviteri, imereTis<br />

mefis solomon II-is moZRvari da saxelmwifo sakiTxebSi<br />

mefis mrCeve<strong>li</strong>. 1801 wels qarTl-kaxeTis samefos ruseT-<br />

Tan SeerTebis Semdeg, imereTis ukanaskne<strong>li</strong> mefe solomon<br />

II TurqeTSi garbis, sadac mas iesec mihyveba da mefis yvela<br />

Wirsa da tkivils iziarebs. 1814 wels solomon II TurqeT-<br />

Si aResrula. misi neSti trapizonis miwas miabares. mefis<br />

moZRvari iese saqarTeloSi dabrunda, Tumca samSobloSi<br />

dabrunebidan 7 Tvec ki ar iyo gasu<strong>li</strong>, rom iese imere-<br />

Tis dedofalma mariamma moskovSi TavisTan ixmo. dedofa<strong>li</strong><br />

moskovSi solomon mefis TurqeTSi gaqcevis Semdeg cxovrobda.<br />

imperatorma aleqsandre I-ma mama ieses dedaqalaqis<br />

mRvdelmTavrad dawinaureba isurva. maRalma wodebam ver<br />

moxibla gandegilobis mosurne iese, rom<strong>li</strong>s su<strong>li</strong>c ganmartoebas<br />

eswrafvoda. sasaxleSi mama iesem dainaxa ruse-<br />

Tis samefo karis didi su<strong>li</strong>eri dacema, oTxSabaTobiT da<br />

paraskevobiT marxvis gatexva, gauTavebe<strong>li</strong> Rreobebi da<br />

garyvnileba. yove<strong>li</strong>ve amasTan imereTis mefisa da xalxis<br />

siwmindis Sedarebac ki ar SeiZleboda. mama iese garegnobiT<br />

gamoirCeoda, tanadi da lamazi mamakaci iyo. mefis karis<br />

qalTa da qa<strong>li</strong>SvilTa mxridan mouridebelma Semotevebma<br />

imdenad Seaviwrova misi mokrZalebu<strong>li</strong>, RvTismosavi su<strong>li</strong>,<br />

rom mtkiced gadawyvita, radac ar unda dajdomoda sasaxles<br />

gascloda. mama iesem abreSumis samose<strong>li</strong> glaxakis ZonZebiT<br />

Seicvala da sasaxle farulad datova. wmida mamam saqarTveloSi<br />

gamomgzavrebis nacvlad aTonis wmida mTas miaSura<br />

(1819), radganac icoda, rom dedofa<strong>li</strong> mariami mas saqarTveloSi<br />

advilad monaxavda da kvlav moskovSi daabrunebda.<br />

mama iese aTonel berebs siwmideTa dasaTva<strong>li</strong>ereblad<br />

Casul Rarib qarTvelad gaecno. 1821 wels, didi marxvisas,<br />

dionises monasterSi mama iese did sqemaSi aRkveces da<br />

saxelad ilarioni uwodes. aRkvecisas mas axa<strong>li</strong> tansacme<strong>li</strong><br />

moumzades, magram mama ilarionma iTxova isev dakonki<strong>li</strong><br />

ZonZebiT SeemosaT. erTxel, mama ilarioni, iverTa<br />

monasterSi, iveriis RvTismSob<strong>li</strong>s saswaulTmoqmedi xatis<br />

win locvisas, SeniSna berZenma arqimandritma, rome<strong>li</strong>c mas<br />

jer kidev moskovidan icnobda. beri mama ilarions xelebze<br />

eambora da Tan gaiZaxoda: `es mama iesea, wmida moZRvari,<br />

mefis moZRvari~. male aTonis mTaze xma gavrcelda, rom<br />

monasterSi ubralo beris saxiT mefis moZRvari imaleboda.<br />

mas pativiscemiT dauwyes mopyroba, ris gamoc ilarionma<br />

datova monasteri da iqve axlos udabnoSi daeyuda.<br />

am dros (1821) Turqebi daundoblad Jletdnen ajanyebul<br />

berZen qristianebs. qristianTa sisx<strong>li</strong> mdinared moedineboda<br />

da radganac aTonic Careu<strong>li</strong> iyo am ajanyebaSi<br />

1822 wels abdul robut-faSa mravalricxovani laSqriT<br />

aTonisken daiZra da aTonis sazRarTan, kumicaze dabanakda.<br />

− 142 − − 143 −


faSam brZana yvela monastris winamZRvari xleboda da mis-<br />

Tvis Tayvani ecaT, Torem aTonis mTis dapyrobiT da monastrebis<br />

ganadgurebiT imuqreboda. iRumenebma (monastris<br />

winamZRvrebma) faSasTan wasvla ver gabedes, radganac icodnen,<br />

rom ukan cocxlebi ver dabrundebodnen. faSasTan wasv<strong>li</strong>s<br />

survi<strong>li</strong> mama ilarionma gamoTqva. Tan dasZina, rom<br />

mas Turqebis ar eSinoda, radganac <strong>qriste</strong>sTvis mowameoba<br />

misi didi xnis survi<strong>li</strong> iyo. ilarioni faSas or berTan<br />

erTad eaxla. saubrisas faSam gaigo, rom ilarioni qarTve<strong>li</strong><br />

iyo da didad gaixara, radganac TviTonac qarTve<strong>li</strong><br />

iyo, afxazeTidan. igi marTlmadidebe<strong>li</strong> mRvd<strong>li</strong>s Svi<strong>li</strong> aRmoCnda.<br />

mis ojaxs mama ilarioni kargad icnobda. faSa bavSvobaSi<br />

moutaciaT, TurqebisaTvis miuyidiaT da musulmanur<br />

sarwmunoebaze mouqceviaT. faSam mama ilarions Turqulad<br />

gaando, rom aTonis mTis berebis amosawyvetad iyo mosu<strong>li</strong>.<br />

igi arwmunebda mama ilarions daetovbina es garyvnilebisa<br />

da avazakobis bude. sacxovreblad sakuTar sasaxles sTavazobda<br />

da sulTnis saxe<strong>li</strong>T mfarvelobasa da uzrunvel cxovrebas<br />

hpirdeboda. mama ilarionma miugo, rom aTonze<br />

Tavisi su<strong>li</strong>s saxsnelad movida da amis meti araferi surda.<br />

faSam ganacxada: `rogor SeiZleba daujero qritianebs,<br />

rom qalwulma Sva RmerTi. TiTqos adamianis saSos Seu-<br />

Z<strong>li</strong>a daitios RmerTi da Sobis Semdeg qalwu<strong>li</strong> darCes~.<br />

ilarioni apirebda faSasTvis pauxis gacemas, magram berebi,<br />

romlebic mas axldnen, emudarebodnen Tavi Seekavebina mxilebisagan,<br />

raTa faSa ar ganrisxebu<strong>li</strong>yo da aTonis mTis<br />

berebi ar amoexoca. aTonze dabrunebu<strong>li</strong> mama ilarioni<br />

wuxda, rom RvTismgmobe<strong>li</strong> faSa ganagrZobda qristianTa<br />

xocva-Jletas. man winamZRvrisagan kurTxeva aiRo da xelaxla<br />

eaxla faSas, raTa <strong>qriste</strong>s uarmyofe<strong>li</strong> emxilebina da<br />

Tan Sewyveti<strong>li</strong> saubari daesrulebina. ilarioni faSasTan<br />

musulmanebis dResaswau<strong>li</strong>s, ramazanis dros mivida. faSas-<br />

Tan zeimze iyvnen yvela mTavari Turqi moxele, ing<strong>li</strong>se<strong>li</strong>,<br />

frangi, somexi, ebrae<strong>li</strong> Tu sxva warCinebulni. faSas qarTve<strong>li</strong><br />

beris mosvla gauxarda da Tanamemamule Tavis gverdze<br />

taxtze moisva. mama ilarionma kumicaze Sewyveti<strong>li</strong> saubari<br />

ganagrZo: `Sen eWvi gamoTqvi, rogor SeZlo qalwulma macxovris<br />

Soba da qalwulad darCena. Tqveni winaswarmetyve<strong>li</strong><br />

muhamedic ambobs, rom <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong> qalwu<strong>li</strong>sagan iSva<br />

uTeslo CasaxviT da amitom Soba WeSmariti RvTisa miuwvdome<strong>li</strong>a.<br />

RmerTma kacobriobis xsnisaTvis xorci Seisxa,<br />

raTa adamianis dacemu<strong>li</strong> modgma wyev<strong>li</strong>sa da sikvdi<strong>li</strong>sagan<br />

exsna~. berma gaagrZela: `Sen RmerTis ar geSinia, radgan<br />

ase awameb udanaSaulo qristianebs. qristiani mSoblebis<br />

Svi<strong>li</strong> ase mxecurad imitom iqcevi, rom CaaxSo <strong>qriste</strong>sgan<br />

gandgomiT gamowveu<strong>li</strong> sindisis qejna~. `Tqveni rwmena<br />

WeSmariti da RvTisaTvis saamo rom iyos, RmerTi mtrebis<br />

xelSi ar CagagdebdaT~, _ upasuxa faSam. am sityvebis<br />

gagonebaze mama ilarionma miugo: `faSa, gana mama ar<br />

moimarjvebs wkeplas celqi Svi<strong>li</strong>s dasasjelad? xolo roca<br />

Svils gamosworebuls naxavs, wkeplas gadatexavs da cecxl-<br />

Si moisvris. <strong>Cveni</strong> codvebis gamo mogiSvaT Cvenze RmerTma.<br />

ufals <strong>Cveni</strong> gamosworeba surs. Tqven warmoadgenT kverTxs<br />

RvTis xelSi da roca RmerTi gamosworebuls gvixilavs, am<br />

usargeblo nivTs sanagveSi moisvris~. sami dRe modioda<br />

mama ilarioni da amxelda faSas. iq myofi Turqi moxeleebi<br />

da ucxoelebi gaocebulni iyvnen, rogor usmenda faSa viRac<br />

Rataki beris mxilebas. meoTxe dRes mama ilarionma musulmanobisa<br />

da misi damaarsebe<strong>li</strong> muhamedis sicrueze daiwyo<br />

saubari. `rogor fiqrob, sad wavalT Cven?~ – sici<strong>li</strong>T<br />

− 144 − − 145 −


hkiTxa faSam. `iq, sadac Tqveni muhamedi~. `muhamedi sad moxvdeba?~<br />

`jojoxeTSi~ – miugo berma da Tqvenc yvelani masTan<br />

erTad jojoxeTSi moxvdebiT~. `Seni azriT, vin gadarCeba<br />

da damkvidrdeba samoTxeSi?~ – hkiTxa faSam. `mxolod mar-<br />

Tlmadidebe<strong>li</strong> qristianu<strong>li</strong> eklesiis wiaRSi Sobi<strong>li</strong> WeSmariti<br />

morwmuneni, yvela danarCeni _ ebraelebi, somxebi,<br />

kaTo<strong>li</strong>kebi _ ganwirulni arian sawameblad~, _ upasuxa<br />

mama ilarionma. `sikvdi<strong>li</strong> magas~, erTxmad SesZaxes oTaxSi<br />

myofma stumrebma. faSas ar surda qarTve<strong>li</strong> beris sikvdi<strong>li</strong>,<br />

magram SeSinda muhamedis swavlebisgan gandgomi<strong>li</strong> aravis<br />

hgoneboda da mama ilarionisaTvis Tavis mokveTa brZana.<br />

faSam Tavis erTgul moadgileebs, warmoSobiT qarTvelebs,<br />

qarTve<strong>li</strong> beris sikvdi<strong>li</strong>T dasjis brZaneba gaacno~. `es ar<br />

moxdeba, <strong>Cveni</strong> Tavis moWraa, Z<strong>li</strong>vs am mxareSi erTi Tanamemamule<br />

gamogviCnda da isic sikvdi<strong>li</strong>T rogor davsajoT.<br />

es <strong>Cveni</strong> samudamo sircxvi<strong>li</strong> iqneba~ Sewuxdnen faSas erTgu<strong>li</strong><br />

mcvelebi da qarTve<strong>li</strong> beri sikvdils gadaarCines.<br />

mama ilarionma pirjvari gadaiwera, amoioxra da guldawyvetiT<br />

Tqva: `uRirsi var, me ubeduri, rom RmerTma Cemi<br />

wameba Seiwiros~. sanam aTonis mTas gauyveboda, ilarionma<br />

solunSi Seiara, sadac man qalaqis cixeSi gamomwyvdeu<strong>li</strong><br />

patimrebi ixila. mama ilarionma ganWvrita, rom patimrebis<br />

samsaxureblad SeunarCuna RmerTma sicocxle. moyvasis<br />

siyvaru<strong>li</strong>s gamo ilarioni darCa qalaqSi da eqvsi Tvis<br />

ganmavlobaSi emsaxureboda rogorc qristian, ise Turq patimrebs.<br />

igi yoveldRe midioda sapyrobilesTan da maTTvis<br />

puri, wya<strong>li</strong> da sxva sursaTi mihqonda. imave sapyrobi<strong>li</strong>s<br />

calke sakanSi Tokze ori tusaRi Camokides. erTi qristiani,<br />

meore ki bankis mflobe<strong>li</strong> mdidari Turqi. maT gansakuTrebu<strong>li</strong><br />

dacva miuCines. mcvelebs gaSiSvlebu<strong>li</strong> xmlebi<br />

mzad hqondaT, Tuki vinme patimrebs miuaxlovdeboda, rom<br />

aekuwaT. maT arc saWmels da arc sasmels ar aZlevdnen.<br />

isini sasikvdilod iyvnen ganwirulni. mama ilarionma ori<br />

didi msxa<strong>li</strong> aiRo, maTara wy<strong>li</strong>T aavso da xelsayrel moments<br />

daeloda. roca mcvelebma CaTv<strong>li</strong>mes, mama ilarioni<br />

Cumad gaZvra maT Soris. miuaxlovda jer erT Camokidebul<br />

patimars da pirSi wya<strong>li</strong> Caasxa, Semdeg meores. Semdeg Ti-<br />

Toeuls msxa<strong>li</strong> Caudo pirSi. dainaxa ra beris Tavganwirva,<br />

Turqma amoiluRluRa: ` ...alahi mogizRavs Sen keTi<strong>li</strong><br />

saqmeebisTvis, swrafad wadi, raTa mcvelebma ar agkuwon~.<br />

am dros bankis Turq mflobels naTesavma faSasTan uSuamdgomla<br />

da gamoixsna. bankis mflobe<strong>li</strong> yvelas uyveboda<br />

qarTve<strong>li</strong> beris gmirobis Sesaxeb da gaiZaxoda: ,,maCveneT<br />

is, mis saxes oqroTi Camovasxam da Tayvans vcem, rogorc<br />

Cems mxsnels~, magram mama ilarioni ukve aTonze iyo. mas<br />

gamocxdeba hqonda, rom swrafad daetovebina qalaqi. sanam<br />

gaemgzavreboda, ipova RvTisnieri adamiani, rome<strong>li</strong>c mis<br />

magivrad patimrebs mouv<strong>li</strong>da, TviTon ki sapyrobileSi<br />

Sevida patimrebTan gamosamSvidobeblad da uTxra maT, rom<br />

gasul Rames RvTisgan euwya aTonze dabrunebu<strong>li</strong>yo. is Rv-<br />

Tis gangebas unda damorCileboda. meore dRes, beris gamgzavrebis<br />

Semdeg, faSas brZaneba movida, rom berisTvis Tavi<br />

moekveTaT. maSin yvelam adida RmerTi da mama ilarionTan<br />

ganSorebis mwuxareba sixarulma Secvala. wmida mTaze dabrunebu<strong>li</strong><br />

mama ilarioni 3 we<strong>li</strong> gamoqvabulSi cxovrobda,<br />

Semdeg ki ufro mZime Rvaw<strong>li</strong> itvirTa da wm. pavles monastris<br />

godolSi daeyuda. dReSi mxolod 2 saaTi eZina. misi<br />

sazrdo iyo balaxi, xis fesvebi da wab<strong>li</strong>. wyalsac cotas<br />

svamda _ 1 patara Wiqas dReSi. Z<strong>li</strong>erma asketurma Rvawlma<br />

fizikurad ise daasusta, rom iZulebu<strong>li</strong> gaxda dayudebis<br />

− 146 − − 147 −


Rvawlze xe<strong>li</strong> aeRo. rogorc ki odnav momjobinda, iverTa<br />

monasterSi qarTul wignsacavs mixeda. moamzda krebu<strong>li</strong> 12<br />

tomad, romelsac ,,yvavilnari~ uwoda, wignebSi ZiriTadad<br />

wmindanTa cxovreba iyo aRweri<strong>li</strong>. es krebu<strong>li</strong> man gadasca<br />

zografis iRumens, rome<strong>li</strong>c ruseTSi miemgzavreboda. man<br />

Tormetive tomi gamosca qarTul enaze.<br />

mama ilarions moZRvarTa moZRvars uwodebdnen. su<strong>li</strong>eri<br />

rCevis misaRebad masTan yove<strong>li</strong> mxridan modiodnen, misi<br />

sityva Z<strong>li</strong>eri da miukerZoebe<strong>li</strong> iyo. erTxel, dionises<br />

monastris berebma daxmarebisaTvis mama ilarions mimarTes.<br />

man monastris winamZRvari usamarTlobaSi amxila. iRumens<br />

ar moewona aseTi pirdapiri da mkacri mxileba da mkvaxed<br />

miugo: `iRumenoba xom ar gsurs?~ amis Semdeg iRumeni Zmebs<br />

mama ilarionis winaaRmdeg aqezebda. `eh, aseT xalxTan me<br />

cxovreba ar SemiZ<strong>li</strong>a~ – Tqva mama ilarionma da anas patara<br />

savaneSi gadavida. male savaneSi mama ilarionTan beri haji-<br />

-giorgi mivida romelmac <strong>qriste</strong>s siyvaru<strong>li</strong>T SeniSna: `me<br />

maswav<strong>li</strong>di moTminebas, Sen ki wamoxvedi~. `ara – mSvidad<br />

upasuxa mama ilarionma – me saxarebiseulad moviqeci, sadac<br />

naTqvamia: Tu erT qalaqSi gdevnian, meoreSi gaiqeci~.<br />

aTonze saxelganTqmu<strong>li</strong> moRvawe evstaTi ambobda, rom<br />

mama ilarionma netari Teofanes, filoka<strong>li</strong>aSi (mSvenierebis,<br />

amaRlebu<strong>li</strong>s siyvaru<strong>li</strong>) aRweri<strong>li</strong> netarebis aTive<br />

safexuri gaiara.<br />

mama ilarioni 1864 w<strong>li</strong>s 12 Tebervals gardaicvala.<br />

sikvdi<strong>li</strong>s win mZimed dasneulebulma Tavis mowafes, mama<br />

sabas sTxova misi neSti malulad daekrZala. aTonze aseTi<br />

wesia: gardacvalebidan sami w<strong>li</strong>s Tavze saflavs xsnian.<br />

Tu neSti gauxrwne<strong>li</strong> aRmoCnda, mas wmidanad racxen. mama<br />

ilarionis saflavis gxsnisas, aTonelma berebma saocari<br />

keTilsurneleba igrZnes. misi wmida nawilebis gadatanisas<br />

erTma meudabnoe mamam mama sabas senakis Tavze mzis<br />

msgavsi manaTobe<strong>li</strong> sfero ixila, rome<strong>li</strong>c 1 saaTis ganmavlobaSi<br />

senakisgan moSorebiT haerSi mimodioda. meudabnoem<br />

gaifiqra, albaT mama ilarionis saflavi gaxsneso.<br />

nanaxiT gaocebulma mama sabas uambo, Tu rogor ixila misi<br />

senakis Tavze mzis magvari manaTobe<strong>li</strong> burTi, rome<strong>li</strong>c<br />

sxivebs afrqvevda. mama sabam ki Tavis mxriv uambo, zustad<br />

im dros, rogor amoiRes salavidan beris wmida nawilebi.<br />

saqarTvelos samociqulo eklesia ilarion qarTvel axals<br />

ixseniebs 14 (27) Tebervals (52).<br />

qebai da didebai qarTu<strong>li</strong>sa enisai<br />

`damarxul ars enai qarTu<strong>li</strong> dRemde meored mosv<strong>li</strong>sa misisa sawameblad<br />

raTa yovelsa enasa RmerTman amxilos amiT eniTa.<br />

da ese enai mZinare ars dResamomde da saxarebasa Sina amas enasa lazare<br />

hrqvian.<br />

da axalman nino moaqcia da helene dedofalman, ese arian orni dani,<br />

viTarca mariam da marTa.<br />

da megobrobai amisTvis Tqua, rameTu yove<strong>li</strong> saidumlo amas enasa<br />

Sina damarxul ars.<br />

da oTxisa dRisa mkudari amisTvis Tqua daviT winaswarmetyvelman,<br />

rameTu `aTasi we<strong>li</strong> _ viTarca erTi dRe~.<br />

da saxarebasa Sina qarTulsa, xolo, Tavsa maTessa, wi<strong>li</strong> zis, romel<br />

asoi ars, da ityvis yovlad oTx aTassa maragsa.<br />

da ese ars oTxi dRei, da oTxisa dRisa mkudari, amisTvis mis Tanave<br />

daflu<strong>li</strong> sikudi<strong>li</strong>Ta naT<strong>li</strong>sRebisa misisaiTa.<br />

da ese enai, Semku<strong>li</strong> da kurTxeu<strong>li</strong> saxe<strong>li</strong>Ta uf<strong>li</strong>saiTa, mdaba<strong>li</strong> da<br />

dawunebu<strong>li</strong>, moe<strong>li</strong>s dResa mas meored mosvlasa uf<strong>li</strong>sasa,<br />

da saswaulad ese aqus: oTxmeoc da aToTxmeti we<strong>li</strong> umetes sxuaTa<br />

enaTa <strong>qriste</strong>s mosv<strong>li</strong>Tgan vidre dResamomde.<br />

da ese yove<strong>li</strong>, rome<strong>li</strong> weril ars, mowamed warmogiTxar, aso ese<br />

wi<strong>li</strong> anbanisai.~<br />

− 148 − − 149 −


,,qebai da didebai qarTu<strong>li</strong>sa enisai~ ara marto qarTu<strong>li</strong><br />

enis sadidebe<strong>li</strong> sagalobe<strong>li</strong>a, * igi amave dros mistiuri<br />

winaswarmetyvelebaa qarTu<strong>li</strong> eklesiis gansakuTrebu<strong>li</strong><br />

ro<strong>li</strong>s Sesaxeb <strong>qriste</strong>s meored mosv<strong>li</strong>sas. qarTu<strong>li</strong> eklesia<br />

* am sagalobe<strong>li</strong>s avtori ucnobia. ioane zosime (X s.) gadamweria. man<br />

igi moiZia sinas mTaze moRvaweobisas wmida ekaterines monasterSi. (63.<br />

gv. 475)<br />

erTgu<strong>li</strong> darCa marTlmadidebluri rwmenisa da arasodes<br />

midrekila mwvaleblobisken. amitom <strong>qriste</strong>, ufa<strong>li</strong> <strong>Cveni</strong><br />

meored mosv<strong>li</strong>sas qarTu<strong>li</strong> eniT ganikiTxavs codvil kacobriobas<br />

(ena Zvel qarTulSi aseve niSnavs xalxs, mT<strong>li</strong>anad<br />

qarTul modgmas). (63. gv. 477)<br />

,,da ese enai mZinare ars dResamomde da saxarebasa Sina<br />

amas enasa lazare hqvian~. avtori poemaSi qarTul enas lazares<br />

adarebs. qarTve<strong>li</strong> eri lazaresaviT mZinarea, magram<br />

Tuki Cven mtkiced davdgebiT da <strong>qriste</strong>s bolomde vuerTgulebT,<br />

maSin ufa<strong>li</strong> bolo Jams lazaresaviT mkvdreTiT<br />

aRgvadgens. qarTu<strong>li</strong> modgma kurTxeu<strong>li</strong>a. igi daibrunebs im<br />

didebas, rome<strong>li</strong>c mas uxsovar droSi hqonda da Seasrulebs<br />

im gansakuTrebul misias, rome<strong>li</strong>c mas ufalma Tavidanve<br />

daakisra. es misiaa uf<strong>li</strong>sadmi erTguleba, Tavganwirva da<br />

mowameoba, romelsac aucileblad mohyveba aRdgoma da amaRleba.<br />

(16.gv.70). bolo Jams qarTu<strong>li</strong> eklesia iqneba su<strong>li</strong>eri<br />

moZRvari da maga<strong>li</strong>Tis mimcemi msof<strong>li</strong>os xalxebisaTvis.<br />

<strong>Cveni</strong> winaprebi aRniSnavdnen qarTu<strong>li</strong> enis dRes lazares<br />

SabaTs, rome<strong>li</strong>c istoriulma bedukuRmarTobam dagvikarga.<br />

1985 wels, uwmindesisa da unetaresis i<strong>li</strong>a II-is locvakurTxeviT<br />

es dResaswau<strong>li</strong> aRsdga. (63. gv. 475).<br />

,,yove<strong>li</strong> saidumlo amas enasa Sina damarxul ars~. Zvel<br />

qarTul anbanSi yovel aso-niSans Tavisi Sesabamisi ricxvi-<br />

Ti mniSvneloba aqvs. lazares Seesabameba ricxvi 144 (l=30,<br />

a=1, z=7, a=1, r=100 da e=5, Sesabamisad lazare = 144). ioanes<br />

gamocxadebaSi (apoka<strong>li</strong>fsSi) ricxvi 144 aris im wmindanTa<br />

raodenoba, romlebic bolo Jams dadgebian kravTan<br />

erTad sionis mTaze (gamocxadeba 14:1) (63. gv. 476).<br />

saidumloebiT mocu<strong>li</strong> sagalobe<strong>li</strong>s `didebai da qebai<br />

qarTu<strong>li</strong>sa enisai~ teqstis sabolood amoxsna jer-jerobiT<br />

− 150 − − 151 −


ver xerxdeba. Tumca idea gamokveTi<strong>li</strong>a; qarTu<strong>li</strong> ena yovelTa<br />

enaTa upiratesia, igi saRmrTo enaa, rome<strong>li</strong>c Tavs<br />

wmidad inaxavs <strong>qriste</strong>s meored mosvlamde (53. gv. 104).<br />

,,...nawinaswarmetyvelebia, rom ukanasknel Jams<br />

kacobrioba dakargavs rwmenas, Caefloba codvebSi<br />

da mxolod qarTve<strong>li</strong> kaci daicavs WeSmarit sarwmunoebas.<br />

da ai, amis gamo, rogorc jildo, qarTvel<br />

ers miecema es wyaloba RvTisa, rom sayovelTao<br />

gankiTxva qarTu<strong>li</strong> eniT moxdeba. dalocvi<strong>li</strong> iyos<br />

qarTu<strong>li</strong> ena, romelsac lazaresaviT aRadgens ufa<strong>li</strong><br />

<strong>Cveni</strong> <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>. ...<strong>Cveni</strong> erovnu<strong>li</strong> <strong>TviTSegne</strong>ba,<br />

<strong>Cveni</strong> qarTu<strong>li</strong> ena, <strong>Cveni</strong> marTlmadidebe<strong>li</strong> sarwmunoeba<br />

gadaarCens saqarTvelos.~<br />

sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi i<strong>li</strong>a II.<br />

ufalma Cvenma, <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>m, Tavis sayvarel mowafes,<br />

ioanes, eklesiisa da samyaros momava<strong>li</strong> da dasasru<strong>li</strong><br />

gamoucxada. ioane mociqu<strong>li</strong>s gamocxadebaSi RmerTi mimarTavs<br />

aziis 7 eklesias. esenia: efeso, smirna, pergamosi,<br />

Tiatira, sardi, filadelfia da laodikia. am 7 eklesiidan<br />

mxolod filadelfiis eklesias mimarTavs RmerTi: `me<br />

Sen miyvarxar, Sen mcire Zala gaqvs, magram Cemi mcnebebi<br />

daicavi. Cemi gu<strong>li</strong>saTvis bevri gansacde<strong>li</strong> daiTmine, magram<br />

ar uaryavi saxe<strong>li</strong> Cemi. amitom bolo Jamis samsjavroze,<br />

rome<strong>li</strong>c kacobriobas moe<strong>li</strong>s, me dagicav. gvirgvini<br />

ukve xelT gaqvs, oRond frTxilad iyavi, ar wargtacon~<br />

(gamocxadeba 3:7,10). berZeni RvTismetyve<strong>li</strong> kirile lavr-<br />

iotisi (XIX s.) 35 we<strong>li</strong> swavlobda ioane mociqu<strong>li</strong>s<br />

gamocxadebas da mivida daskvnamde, rom filadelfiis eklesiaSi,<br />

romelsac RmerTi eubneba me Sen miyvarxar _ saqarTvelo<br />

igu<strong>li</strong>sxmeba. (berZnulad `filos~ niSnavs siyvaruls,<br />

`delfia~-gavrcelebas). qristianul eklesiebs Soris<br />

mxolod qarTu<strong>li</strong> eklesia darCa marTlmadidebluri<br />

tradiciebis erTgu<strong>li</strong>. patara saqarTvelo aris erTaderTi<br />

qveyana, romelsac marTlmadidebe<strong>li</strong> eklesiisaTvis<br />

arasodes uRalatia. misi ganmartebiT bizantiis imperia<br />

daemxo imitom, rom man gadauxvia uf<strong>li</strong>s gzas. Semdgom<br />

ufalma Tavisi Zalaufleba miando ruseTis marTlmadidebel<br />

mefeebs, magram maTac gadauxvies uf<strong>li</strong>s gzas da kidevac<br />

iwvnies RvTis risxva. bizantiac da ruseTic yovelTvis<br />

cdilobdnen saqarTvelos ganadgurebas. bizantia ukve aRar<br />

arsebobs. igive daemarTeba ruseTs. Tavisi sixarbisa da<br />

codvebisaTvis daisjeba, ganiZarcveba im ucxo samefoebisagan,<br />

romlebic man dapyrobiT SemoierTa. damcirebu<strong>li</strong> igi<br />

iqneba Semofarglu<strong>li</strong> mxolod sakuTari sazRvrebiT. misi<br />

dideba da siZ<strong>li</strong>ere kidev mxolod mcire droiT gagrZeldeba,<br />

is daecema da Tavis dacemul mdgomareobaSi gamoCndeba<br />

,,ubadruki, sawya<strong>li</strong>, glaxaki, brma da SiSve<strong>li</strong>, rogorc<br />

ufalma uwinaswarmetyvela laodekia – ruseTis eklesias.<br />

(kirile lavriotisi gamocxadebaSi naxsenebi laodekiis<br />

eklesiaSi ruseTs gu<strong>li</strong>sxmobs). laodekia-ruseTis eklesias<br />

ufa<strong>li</strong> eubneba: ,,vici Seni saqmeni: Sen arc civi xar, arc cxe<strong>li</strong>.<br />

oh, neta an civi iyo an cxe<strong>li</strong>. magram raki nel-Tbi<strong>li</strong><br />

xar, amitom amoganTxev piridan. Sen ambob: ,,me mdidari var,<br />

gavmdidrdi da araferi mak<strong>li</strong>a. is ki ar ici, rom ubeduri<br />

xar, sacodavi da Rataki.~ (ioanes gamocxadeba. Tavi 3:7-10).<br />

(asterios argiriusi, qarTve<strong>li</strong> imperatori aRmosavleTis<br />

marTlmadidebe<strong>li</strong> imperiis aRorZinebisaTvis 66. gv 122).<br />

− 152 − − 153 −


yvelas ar esmis is Zala da is mad<strong>li</strong>, rome<strong>li</strong>c gardamodis<br />

saqarTveloze; mavanma ar icis rom yovladwmida<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> gansakuTrebiT ifaravs Cvens qveyanas da<br />

saqarTvelo aris misi wilxvedri. es rom icodnen, <strong>Cveni</strong><br />

Tanamemamuleni ar wavidodnen ucxoeTSi. Cven aq unda vipovoT<br />

sakuTari adgi<strong>li</strong>, es aris <strong>Cveni</strong> kurTxeu<strong>li</strong> da dalocvi<strong>li</strong><br />

miwa!<br />

Cven daviTianni varT! `daviTi~ niSnavs RvTisagan Seyvarebuls.<br />

Cven vuyvarvarT ufals, miuxedavad mrava<strong>li</strong><br />

sisusteebisa. mad<strong>li</strong>s keTebac viciT, codvaSic vvardebiT,<br />

magram mere isev vdgebiT da kvlav gzas ganvagrZobT da<br />

isev sikeTes vakeTebT. Cven bedniereba ucxoeTSi ki ar unda<br />

veZioT, aramed <strong>Cveni</strong>ve samSobloSi. gaxsovdeT, rom bednierebi<br />

viqnebiT mxolod saqarTveloSi! aq aris <strong>Cveni</strong> fesvebi,<br />

aq aris <strong>Cveni</strong> winaprebis Zvlebi da imedi maqvs, rom<br />

ucxoeTSi wasu<strong>li</strong> qarTve<strong>li</strong> xalxi kvlav dabrundeba. Cven<br />

gvqonda Sexvedra demografiu<strong>li</strong> dargis specia<strong>li</strong>stebTan<br />

da isini amboben, rom ucxoeTSi wasu<strong>li</strong> qarTvelebis gadagvareba<br />

ukve meore Taobidan iwyeba! xSir SemTxvevaSi ukve<br />

meore Taoba veRar laparakobs qarTulad.<br />

gaxsovdeT, qarTu<strong>li</strong> ena _ esaa <strong>Cveni</strong> oqros zRude da<br />

mas saTuTad unda gavufrTxildeT!<br />

minda vTqva, rom arc erTi eri, arc erTi qveyana ise<br />

ar scems Tayvans yovladwmida RvTisSobels, rogorc<br />

saqarTvelo. yvelam unda icodes, didma Tu pataram, rom<br />

RvTismSobe<strong>li</strong> daicavs Cvens ers da aravis apatiebs mis<br />

Seviwroebas.<br />

sru<strong>li</strong>ad saqarTvelos kaTo<strong>li</strong>kos-patriarqi i<strong>li</strong>a II.<br />

− 154 − − 155 −<br />

nikorwminda, wminda nikolozis taZari. re<strong>li</strong>efi. <strong>qriste</strong>s meored mosvla 1010-1014ww.


l i t e r a t u r a<br />

1. axa<strong>li</strong> aRTqumai, giorgi mTawminde<strong>li</strong>s redaqciiT, 2000.<br />

2. Zve<strong>li</strong> aRTqma, wigni Seqmnisa, saqarTvelos sapatriarqo,<br />

2006.<br />

3. qarTu<strong>li</strong> mwerloba, t. 23, 2005. kirion II, iveriis kulturu<strong>li</strong><br />

ro<strong>li</strong> ruseTis istoriaSi.<br />

4. episkoposi anania jafariZe, qarTvelTa winaprebis bib<strong>li</strong>uri<br />

istoria adamidan <strong>ieso</strong>mde, Tb. 1994.<br />

5. mTavarepiskoposi anania jafariZe, saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis istoria, t. 1, 2, 3.<br />

6. mTavarepiskoposi anania jafariZe, Soba, jvarcma, aRdgoma da<br />

amaRleba uf<strong>li</strong>sa da macxovrisa <strong>Cveni</strong>sa <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>si, 1995.<br />

7. mTavarepiskoposi anania jafariZe, petre iberi marTlmadidebe<strong>li</strong><br />

episkoposi, 2002.<br />

8. mTavarepiskoposi anania jafariZe, qarTve<strong>li</strong> xalxis momzadeba<br />

macxovris misaRebad, 2001.<br />

9. mitropo<strong>li</strong>ti anania jafariZe, saqarTvelos eklesiis mokle<br />

istoria, Tb. 2007.<br />

10. diaCenko, sadResaswaulo saxarebaTa ganmarteba, 2002.<br />

11. wmindanTa cxovreba, w. I, II, Tb. 2003.<br />

12. s. janaSia, Sromebi, t. 3, 1959; t. 5, 1987.<br />

13. m. janaSvi<strong>li</strong>, saqarTvelos istoria, 1906.<br />

14. g. goza<strong>li</strong>Svi<strong>li</strong>, miTridate pontoe<strong>li</strong>, 1962.<br />

15. r. patariZe, qarTu<strong>li</strong> asomTavru<strong>li</strong>, 1980.<br />

16. z. gamsaxurdia, saqarTvelos su<strong>li</strong>eri misia, Tb. 1990.<br />

17. i. WavWavaZe, t. 5, 1987.<br />

18. l. WilaSvi<strong>li</strong>, nekresis uZvelesi qarTu<strong>li</strong> warwerebi da qarTu<strong>li</strong><br />

damwerlobis istoriis sakiTxebi, Tb. 2004.<br />

19. i. papiaSvi<strong>li</strong>, qarTvel ebraelTa warmomavloba da qarTu<strong>li</strong><br />

asomTavru<strong>li</strong> anbanis Seqmnis sakiTxisaTvis, ganTiadi, 1992.<br />

20. herodote, istoria, t. I, Tb. 1975.<br />

21. c. inwkirve<strong>li</strong>, <strong>ieso</strong> <strong>qriste</strong>s didmSvenieri dideba,<br />

22. qarT<strong>li</strong>s cxovreba, t . 1, 2.<br />

23. iveriis RvTismSob<strong>li</strong>s xati, Tb. 1999.<br />

24. n. kirTaZe, naTe<strong>li</strong> <strong>qriste</strong>si saqarTvelo, t. I-II.<br />

25. v. goilaZe, qarTu<strong>li</strong> eklesiis saTaveebTan.<br />

26. v. goilaZe, asurel mamaTa samSoblo da saqarTvelo.<br />

27. p. karbelaSvi<strong>li</strong>, ierarqia saqarTvelos eklesiisa, kaTa<strong>li</strong>kosni<br />

da mRvdelmTavarni, 1990.<br />

28. p. karbelaSvi<strong>li</strong>, qarTu<strong>li</strong> saero da sasu<strong>li</strong>ero kiloebi,<br />

1898.<br />

29. T. bagrationi, istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi giorgiisa,<br />

romel ars sru<strong>li</strong>ad saqarTveloisa, 1848.<br />

30. mcxeTa, Tbi<strong>li</strong>si, 2000.<br />

31. afxazeTi, saqarTvelos kulturu<strong>li</strong> memkvidreoba, t. I, 2007.<br />

32. eq. TayaiSvi<strong>li</strong>, Zve<strong>li</strong> saqarTvelo, t. III, 1913.<br />

33. J. feiqriSvi<strong>li</strong>, zogadi enaTmecnierebisa da qarTvelologiis<br />

sakiTxebi.<br />

34. a. gelovani, miTologiuri leqsikoni, Tb. 1983.<br />

35. s. yauxCiSvi<strong>li</strong>, ras gviamboben berZnebi saqarTvelos Sesaxeb,<br />

1964.<br />

36. m. sabinini, saqarTvelos samoTxe.<br />

37. r. gabaSvi<strong>li</strong>, kavkasiuri rasis wv<strong>li</strong><strong>li</strong> msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciaSi,<br />

38. z. batiaSvi<strong>li</strong>, kabadokia.<br />

39. saqarTvelos istoria, w. I, Tbi<strong>li</strong>sis universitetis gamomcemloba,<br />

2006.<br />

40. z. qafianiZe, kacobriobis pirve<strong>li</strong> anbani _ Sumerul-qarTu<strong>li</strong><br />

asomTavru<strong>li</strong>; T. mibCuani, Sumerul-qarTu<strong>li</strong> (svanuri)<br />

paralelebi, 2002.<br />

41. Jurna<strong>li</strong> `aia~, #9, 10, 2001.<br />

42. Rirsi aTone<strong>li</strong> mamebis ioanes, gabrie<strong>li</strong>s, eqvTimes da giorgis<br />

cxovreba da moRvaweoba, savedrebe<strong>li</strong> parak<strong>li</strong>si, sagalobe<strong>li</strong><br />

kanoni, 2004.<br />

43. gazeTi `iveria~, #232, 1888.<br />

44. Jurna<strong>li</strong> `iveria~, #14, 1877.<br />

45. gr. feraZe, ucxoel pi<strong>li</strong>grimTa cnobebi palestinis qarTve<strong>li</strong><br />

berebisa da qarTu<strong>li</strong> monastrebis Sesaxeb.<br />

46. e. mamisTvalaSvi<strong>li</strong>, qarTvelebi da bib<strong>li</strong>uri samyaro,<br />

47. e. mamisTvalaSvi<strong>li</strong>, ierusa<strong>li</strong>mis jvris monastris istoria,<br />

48. p. konWoSvi<strong>li</strong>, mogzauroba wmida qalaq ierusa<strong>li</strong>msa da wmida<br />

aTonis mTazed, Tb. 1901.<br />

− 156 − − 157 −


49. Jurna<strong>li</strong> `akademia~, 1, 2001.<br />

50. Zve<strong>li</strong> qarTu<strong>li</strong> agiografiu<strong>li</strong> <strong>li</strong>teraturis Zeglebi, II, petre<br />

qarTve<strong>li</strong>s cxovreba, 1967.<br />

51. cxovreba petre iberisa. asuru<strong>li</strong> redaqcia. Tb., 1988.<br />

52. mRvdelmonazoni antoni mTawminde<strong>li</strong>, mRvdelsqimmonazvnis<br />

ilarion qarTve<strong>li</strong>s cxovrebisa da moRvaweobis narkvevebi,<br />

Tb. 1993.<br />

53. saeklesio <strong>li</strong>teraturu<strong>li</strong> kalendari, 2000.<br />

54. m. tuskia, wmida grigol xanZTe<strong>li</strong>.<br />

55. n. taryaSvi<strong>li</strong>, saqarTvelos mefe wmindanebi, 2005.<br />

56. d. musxe<strong>li</strong>Svi<strong>li</strong>, saqarTvelos istoriis narkvevi, Tb. 2008.<br />

57. cxovreba, daujdome<strong>li</strong> da parak<strong>li</strong>si Rirsi Sio mRvime<strong>li</strong>sa,<br />

2004.<br />

58. petriwonis bulgaru<strong>li</strong> savane.<br />

59. qarTvel wmindanTa cxovreba, 2000.<br />

60. gazeTi `mrev<strong>li</strong>~ #7 (55), 2001.<br />

61. Michael Kurdiani, Georgian language and Script, 2008.<br />

62. Lives of the Georgian Saints, ST. Herman of Alaska Brotherhood, 2006.<br />

63. The Orthodox Word, No. 3(164), May-June, 1992.<br />

64. qarTu<strong>li</strong> qristianu<strong>li</strong> xelovneba<br />

Georgian Christian Art. Tbi<strong>li</strong>si 2008<br />

65. Jurna<strong>li</strong> ,,oqros sawmisi~ #4 1976<br />

66. g. mamalaZe, konstituciuri saxalxo monarqiisaTvis, 2007.<br />

67. s.m. JRenti, n. mari da axa<strong>li</strong> saenaTmecniero moZRvreba,<br />

1934.<br />

68. m. babuxardia, n. maris <strong>li</strong>ngvisturi moZRvreba da enaTa tipologia,<br />

2005<br />

69. akad. niko maris dabadebis 120 w<strong>li</strong>sTavisTvis miZRvni<strong>li</strong> saiubileo<br />

sesiis masalebi, Tb., 1988.<br />

70. akad. boris kuftini, saqarTvelos ssr po<strong>li</strong>tikuri da mecnieru<strong>li</strong><br />

codnis gamavrcelebe<strong>li</strong> sazogadoeba, qarTu<strong>li</strong> kulturis<br />

uZvelesi kera TrialeTSi, Tb. 1949.<br />

sarCevi<br />

odesRac didi yofila saqarTvelo ...............................................................3<br />

kavkasiuri rasis wv<strong>li</strong><strong>li</strong> msof<strong>li</strong>o civi<strong>li</strong>zaciaSi ..................................18<br />

uZvelesi qarTu<strong>li</strong> warwerebi ........................................................................20<br />

wmida e<strong>li</strong>a winaswarmetyve<strong>li</strong>s mosasxami (xaleni),<br />

winamorbedi uf<strong>li</strong>s kvarTis SemobrZanebisa saqarTveloSi. ................. 24<br />

nenana ....................................................................................................................36<br />

qarTvelno, erTad RvTisaken! ........................................................................37<br />

awyuris RvTismSob<strong>li</strong>s xelTuqmne<strong>li</strong> xatis saswaulebi .........................50<br />

Tbi<strong>li</strong>sSi xvarazmelTagan wamebu<strong>li</strong> 100 000 mowame (1227) ................. 84<br />

yovladwmida RvTismSob<strong>li</strong>s didi gamocxadeba .........................................86<br />

6000 wmida mama, daviT garejis udabnoSi mowameobrivad<br />

aRsrulebu<strong>li</strong> (1626) ...................................................................................... 89<br />

marTlmadidebloba – WeSmariti sarwmunoeba .........................................93<br />

wmida efemiam saswaulebrivad daamtkica marTlmadidebe<strong>li</strong><br />

sarwmunoebis WeSmariteba ...............................................................................95<br />

saqarTvelo _ wmida miwisa da aRmosavleTSi<br />

qristianobis damcve<strong>li</strong> ............................................................................... 102<br />

ierusa<strong>li</strong>mis wmida jvris monasteri ..........................................................110<br />

aTonis iverTa monasteri ..............................................................................114<br />

zogi ram qarTu<strong>li</strong> tixru<strong>li</strong> minanqris Sesaxeb ......................................123<br />

wmida petre iberi (411-491) .........................................................................125<br />

Rirsi ilarion qarTve<strong>li</strong>, saswaulTmoqmedi (875). ..............................135<br />

wmida anTimoz iverie<strong>li</strong> ..............................................................................139<br />

wmida ilarion qarTve<strong>li</strong> axa<strong>li</strong> ..................................................................141<br />

qebai da didebai qarTu<strong>li</strong>sa enisai ...........................................................149<br />

l i t e r a t u r a ...................................................................................156<br />

− 158 − − 159 −


madlobas vuxdiT ana xaritonaSvils wignis gamocemaSi<br />

gaweu<strong>li</strong> finansuri daxmarebisTvis.<br />

wigni Seadgines ana abulaZe, biologiis mecnierebaTa doqtori<br />

maia yaWeiSvi<strong>li</strong><br />

kompiuteru<strong>li</strong> momsaxureba mariam yaWeiSvi<strong>li</strong><br />

aleqsandre kuzanaSvi<strong>li</strong><br />

koreqtori elene koplataZe<br />

daxmarebisTvis madlobas vuxdiT monazon anas (surgulaZe),<br />

S. amiranaSvi<strong>li</strong>s saxelobis saqarTvelos xelovnebis<br />

erovnu<strong>li</strong> muzeumis konservators, doqtor giorgi marsagiSvils,<br />

qeTevan tuRuSs, mariam miqiaSvils, nana zaqroSvils,<br />

ana kakabaZes da Tamar mWed<strong>li</strong>Svils.<br />

− 160 −

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!