Բլոկադայի 33-րդ օրն է։ 21 օր է` փող չունեմ։ Ստիպված եմ դուրս գալ հյուրատնից, էլ երես չունեմ անվճար մնալու։ Կարող էի արցախցի ծանոթներիս դիմել, հյուրասեր են, կօգնեն, բայց բոլորի դրությունն էլ մի բան չի։
Իմացել եմ, որ էս կողմերում մի լքված, մեկսենյականոց տուն կա։ Տերերն այնտեղ չեն ապրում։ Երիտասարդ զույգ էին։ Ամուսինը 44-օրյա պատերազմում է զոհվել, երկու ամիս անց թշնամու կրակոցից կինն է մահացել։

Թաղումից հետո ոչ ոք էս տանը չի մոտեցել։ Վախեցել են։ Հյուրատան պահակը՝ Վաչիկ ձյաձյան, ամեն կերպ համոզում է, որ չգնամ։ Ասում է, թե անձամբ է տեսել՝ ոնց են ամուսինների ուրվականները տան մեջ թեյ դնում, նստում կլոր սեղանի շուրջ ու զրուցելով խմում։

Ճամպրուկը թողնում եմ, քայլում եմ դեպի քաղաքի կենտրոն։ Ընթացքում հեռախոսիս նամակ եմ ստանում․ մայրս հաշվիս փող է փոխանցել։ Թոշակ է ստացել և խնդրում է, որ գոնե այսօր սննդարար մի բան գտնեմ որևէ ռեստորանում, որովհետև խանութներում բացի պոմելոյից, կարալյոկից, նռից և որոշ յուրահատուկ դեպքերում էլ՝ խոզի մսից, որից անտանելի հոգնել ենք, ուրիշ ոչինչ չկա։

25 րոպե է՝ սառնամանիքին բանկոմատի հերթի եմ կանգնած։ Կոշիկներիս մեջ ոտքիս բութ մատն եմ շարժում, որ տաքանա խոնավ գուլպաների մեջ։ Կաթնամթերքի դիմացի խանութում երկար հերթ է։ Հերթի առջևում երեխան վերցնում է կաթը, դուրս գալիս հերթից, ձեռքից ընկնում է, կոտրվում։ Երեխան վերադառնում է, կանգնում հերթի վերջում։ Գրապաններն է ստուգում, հանում կոպեկները, ափի մեջ հաշվում, հերթից դուրս է գալիս ու հեռանում։

Հերթս հասավ։ Խոշոր գումար չեմ կարող հանել։ Առավելագույնը 50 000 դրամ է տալիս բանկոտմատը։ Հենց այդքան էլ հանում եմ։ Ոտքերս սառցաբեկորներ են։ Հոգնած ու ծանրաքայլ հասնում եմ Վազգեն Սարգսյան փողոց, մտնում եմ Թեյնիկ ռեստորան։ Երեկոներին այս տաքուկ, վանդակավոր սփռոցների միջավայրում եմ թեյում։

Բարի մոտ ծանոթ դեմք եմ տեսնում: Սարոն է։ Հավանաբար նոր է ընդունվել աշխատանքի։ Ինչպե՞ս է հայտնվել Արցախում, ինչո՞ւ այսքան ժամանակ նրան չեմ հանդիպել։ Ինչո՞ւ է այսքան գեղեցիկ։ Շուտով 40 կլինի, բայց մազերը խիտ-խիտ են՝ փափուկ ու խարտյաշ, տեղ-տեղ՝ սպիտակ, մաշկն էլ՝ ճերմակ- ճերմակ, այնքան, որ կապույտ երակները երևում են։ Կանաչ, խոշոր աչքերը թախծոտ, տիպիկ հայկական դասավորվածություն ունեն։ Ծերացող պատանու է նման, որի ներքին ընդվզումն ու անկարգություններն այդպես էլ չեն սանձվել ու, հավանաբար, երբեք էլ չեն սանձվելու։
– Դո՞ւ էլ ես փաստորեն էստեղ, – հարցնում եմ:

– Ինչպես տեսնում ես։

– Մեկ ամսից ավել էստեղ եմ, քեզ առաջին անգամ եմ տեսնում։

– Բերդաշենում էի։ Լսած կա՞ս էդ գյուղի մասին: Չնայած, որտեղի՞ց լսած լինես, դու բնիկ, բիբար կրծող երևանցի ես:

– Լավ, ես աչքիս գնամ։

– Չէ, մի՛ գնա։

– Մնամ, ի՞նչ անեմ։

– Խմի հետս կամ սնկով պիցցա կեր։

– Խմենք, բայց էսօր գիշերը հետս կմնա՞ս։

– Աջուձախ առաջարկո՞ւմ ես։

– Չեմ ասում՝ արի քնենք իրար հետ։ Ասում եմ՝ գիշերն ուղղակի կողքս էղի։ Հյուրատանը չեմ կարող մնալ, մի դատարկ տուն են տվել, բայց առաջին գիշերն էնտեղ մենակ մնալը հեշտ չի լինելու։

– Մի խոսքով ուզում ես շահագործես։

– Ըհըն։

– Դե լավ, կմտածեմ։ Բա ի՞նչ ես անում էստեղ։ 

-Արցախի պետական պատմաերկրագիտական թանգարանում եմ աշխատում։ Մոտ մի ամիս առաջ եմ ընդունվել։

-Պարզ ա։ Իսկ ինչի՞ հետ չես գնում։ Մենակ վտանգավո՞ր չի։

-Հազիվ աշխատանք եմ գտել։  Ու հետո` դժվար պահերին գնալը դավաճանության պես մի բան ա։

-Ծայրահեղացնում ես։

-Բոլորովին։
Սարոն լիբանանահայ է, 2000-ականներին ընտանիքով տեղափոխվել են Հայաստան։ 2016-ին, 2020-ին ու 2022-ին կամավոր կռվել է պատերազմներում։
Շատ է խմում։ Երևի խմում է, որ մոռանա, թե քանի զինակից ընկեր է կորցրել, քանի թուրք է սպանել, ինչպես է սպանել։ Պատերազմում մարդ սպանելը հե՞շտ է։ Պատերազմում թշնամին մա՞րդ է։
Սարոն անդադար կրկնում է, որ ռևանշ լինելու է։ Ժամերով հերթ կանգնելով, գրպաններդ՝ դատարկ, տան փնտրտուքների պայմաններում նրան հավատալը հեշտ չի, բայց ասում են՝ անսպասելի, ցավոտ հարվածներն ուժեղ են դարձնում ազգերին, ուրեմն մեր ժամանակն էլ կգա։
«Հավատքդ քեզ կփրկի», -ասում է Սարոն, ու ես աչքս գցում եմ իր «Jesus» դաջվածքին՝ համարյա ամբողջ թևի երկայնքով։ Մտածում եմ, որ դրա շնորհիվ է ողջ մնացել, ու նրան գրկելու ցանկություն է առաջանում, բայց զսպում եմ ինձ։ Սարոն կարող է խենթի նման սիրել ու մի օր էլ դաժան, կծու խոսքերով սիրտդ խոցել։ Սարոյի հետ դժվար է։ Սարոն ժայռաբեկոր է։ Սարոն դառն է։ Սարոյին դառնացրել են։
Արդեն կեսգիշեր է։ Բարակ անձրև է մաղում։ Շուրջբոլորը խաղաղ է, լապտերիկներով մի քանի անցորդ կա միայն ու մի քանի թափառական շուն, իսկ Երևանում հիմա սրճարանային թոհուբոհն է մոտենում ավարտին։ Սարյանի գինին ու Կալյումեի գարեջուրը այս երեկո քանիսի՞ն են սիրահարեցրել։ Հախվերդյան Ռուբոն էսօր երգե՞լ է քաղաքի մասին իր՝ արդեն մաշված, բայց անբացատրելի ձևով միշտ լսվող գործերը։ Երևանն այնքան է հարբած գինով ու երգերով, որ կորցրել է սթափությունը։ Կամ դիտմամբ է հարբում, որովհետև գիտի՝ եթե շրջափակված է Արցախը, ուրեմն վաղն ինքն է շրջափակվելու։
Ես էլ եմ քաղաքիս պես հարբած, բայց իմ սթափ քաղաքում։

Ճոճվելով հասնում եմ տաքսուն։ Սարոն ուղեկցում է ինձ։ Կենտրոնից ծայրամաս ենք գնում։ Մութ է։ Դեռ սրճարանում էինք, երբ լույսերն անջատեցին, իսկ ճանապարհին հասկանում ենք, որ ամբողջ քաղաքն է զրկված էլեկտրականությունից։ Դա վերջերս այնքան հաճախ է կրկնվում, որ դարձել է սովորական և ընդունելի։
Արդյո՞ք կան մարդիկ, ովքեր մտահոգ են, թե այս պահին ինչ է կատարվում Արցախում։ Արդյոք կա՞ փրկության հույս, թե՞ սցենարն արդեն նախապես գրված է։ Ապագայի անորշությունը հուշում է՝ «Ապրի՛ր, ասես վերջին օրդ է»։

Մեքենայի մեջ Սարոն՝ առանց վրաս նայելու, ձեռքս բռնում է, սեղմում այնքան ուժեղ, որ թվում է՝ ոսկորներս կփշրվեն։ Հետո անսպասելի համբուրում է՝ այնպես համարձակ ու հուսահատ՝ կարծես ոչ թե առաջին, այլ վերջին անգամ է համբուրում։ Մի պահ էլ այնքան է տաքանում, թվում է՝ հենց տաքսու մեջ ուզում է սեր անել։ Նրան սթափեցնում եմ։ Վարորդն էլ արհեստական հազում է՝ իր մասին հիշեցնելու նպատակով։

Վերջապես տուն ենք հասնում, հեռախոսի լապտերներն ենք միացնում։ Այնքան հոգնած եմ, որ բազմոցին նստելուն պես ակնթարթորեն քնում եմ։

Երբ արթնանում եմ, զգում եմ՝ խմածությունս դեռ լրիվ չի անցել, իսկ Սարոն չկա։ Աչքս գցում եմ կիսաբացված պայուսակիս՝ 50 000-ը նույնպես չկա։ Դեռ չեմ հասցնում ուշքի գալ, դրսից լսվում են ձիերի սմբակների ձայներ։ Դուրս եմ վազում, տեսնում եմ շագանակագույն ձիեր են՝ անտառից փախած, տպավորություն է, որ շատ սոված են, խոտ են փնտրում՝ որոճալու։

Օդում սավառնող անհանգստությունը նրանց էլ է վարակել։ Վայրի, կատաղի գեղեցկություն ունեն։ Իսկ հեռվում՝ աստղազարդ երկնքի ներքո, ուրվագծվում են արցախյան բարձրանիստ լեռները։ Մի՞թե հնարավոր է լքել այս դրախտը։ Կռվել է պետք՝ խելահեղորեն։ Պայքարել ու խեղդել ներքին, հետո՝ արտաքին թշնամուն։
Նմանատիպ մտքերով ու գիշերային բնապատկերին սիրահարված՝ շրջվում եմ, որ դեպի տուն քայլեմ, տեսնում եմ կնոջ և տղամարդու։ Ուրվականներն են։ Պատուհանի մոտ կանգնած, ժպտալով նայում են ձիերին, իսկ հետո հայացքները թեքում են դեպի ինձ։ Մի պահ ես էլ եմ ժպտում իրենց, հետո արագ ու շփոթված բարձրանում եմ դեպի իմ հին հյուրանոցը՝ Վաչիկ ձյաձյային պատմելու։

– Բա որ ասում էի, վրես խնդում էիր, – պատմածիս պատասխանում է Վաչիկ ձյաձյան՝ մտածկոտ պտտելով իր երկար, ալեհեր բեղերը։ Հետո սեղան է գցում, կերակրում, պատվում, խոստանում Սարոյի ջարդը տալ։ Լույսը բացվելուն պես Սարոն զանգում է։

– Էս ո՞ւր ես, – ասում է։

– Դեռ դո՞ւ ես հարցեր տալիս, այ գող ավազակ։

– Էդ գող ավազակդ քո 50 000 դրամը էս գիշեր 3 միլլիոն ա դարձրել։

– Էդ ո՞նց։

– Շատ հանգիստ։

– Նորից կա՞րտ ես խաղացել։

– Դե ինտերնետ չկար, որ օնլայն խաղայի։ Համ էլ էստեղ օնլայնը արգելված ա։

– Սարո․․․ դու անուղղելի ես։

– Ե՞րբ ես տուն գալիս։

– Էդ տանն ուրվականներ կան։

– Չկա ոչ մի ուրվական։ Քո պիցցայի սնկերը հալուցինագեն էին։ Հնարավոր ա՝ դրա հետևանքն է։

– Ես քեզ սպանելու եմ։

– Դու ինձ սիրելու ես։

– Երբե՛ք։

– Վա՛ղը։

– Վաղն՝ ի՞նչ։

– Վաղը մեր պսակադրությունն ա։

– Ոչ։

– Այո։

– Ոչ։

– Շրջափակման վերջը չի երևում, քաղցրիկս։ Դու այլընտրանք չունես։

– Նախ՝ փողս վերադարձրու, հետո թարգի խաղալ, հետո կմտածենք։

– Չի լինելու նման բան։

– Ուրեմն պսակադրություն էլ չի լինի։

– Հեչ էլ լինի․․․ վրեն, թե չի լինի, – հայհոյում է Սարոն և անջատում հեռախոսը։

Վերադառնում եմ տուն։ Սեղանի սպիտակ սփռոցին դրված սպիտակ ծրար եմ գտնում, մեջը՝ նամակ։ «Արաքս, իրականում չկա ոչ մի 3 միլլիոն, ես պարտվել եմ քո 50 000-ը, իմ 150 000-ն էլ հետը։ Գիտեմ, որ հիմար եմ կամ ավելի ճիշտ՝ հիվանդ եմ, ու քանի որ էլ չեմ կարող աչքերիդ մեջ նայել, վերադառնում եմ Երևան։ Գնալու ճանապարհը բաց ա։ Էնտեղ պարտք կանեմ, քո գումարը քեզ կուղարկեմ։ Ների՛, եթե կարաս։

Հա, մի բան էլ՝ դու, երևի, չգիտես, որ մինչև մեր առաջին հանդիպումը ես քեզ մի անգամ ցույցի ժամանակ տեսել եմ։ Ուժեղ անձրև էր, հովանոց չունեիր։ Ոտքից գլուխ թաց կանգնել էիր կառավարության շենքի դիմաց։ Ակտիվների շարքում չէիր, բայց հայացքդ ամեն ինչ ասում էր։ Ձեռքիդ թրջված, թղթե պաստառի գրվածքն արդեն վաղուց ընթեռնելի չէր, իսկ դու համառորեն պահում էիր։ Էդ ժամանակ մտածեցի, որ հենց քո հետ էս գրողի տարած աշխարհում գոյություն քարշ տալն ավելի հեշտ կլինի։ Էլ չեմ ասում՝ ինչքան սիրուն էիր տենց՝ թաց մազերով ու թրջված կիպ կարմիր զգեստով։ Անտանելի ուզում էի քեզ էդ օրը։

Երևանում կդիմեմ, կանցնեմ պայմանագրային ծառայության։ Կռվելն իմ մոտ ավելի ճիշտ ա ստացվում, քան ապրելը։ Ու ռևանշ լինելու ա, անպայման լինելու ա։ Էդ հաստատ իմացի։ Որովհետև էս բոլոր կռիվներում ինձնից լավ տղերք են ընկել։ Իսկ լավ տղու արյունը հողին ուժ ա տալիս։ Հողն էլ ազգին ուժ կտա»։

Պաշարման 219-րդ օրն է։ Այլևս ոչ մի տեսակի սնունդ կամ պարագա խանութներում չկա։ Նույնիսկ հաց։ Հա, գազ ու բենզին էլ չկա։ Մարդիկ ոտքով են կտրում մեծ տարածություններ։ Թշնամին ոստիկաններ է սպանել ու այլընտրանքային միակ ճանապարհն էլ փակել, անցակետ է դրել ու որևէ ապրանք ներս չի թողնում, ոչ էլ Կարմիր խաչին։ Հիվանդները, մնալով առանց անհրաժեշտ դեղորայքի ու բուժման, մահանում են։ Չորս ամիս առաջ միայնակ ապրող մի տղամարդ սովամահ եղավ։ Իսկ ամենասարսափելի դեպքը վերջերս եղավ։ Աղաբեկալանջ գյուղից մայրը ոտքով գնացել էր Մարտակերտ՝ ուտելիք հայթայթելու, վերադարձել էր, երեխաներին տանը չէր գտել։ Նրանց իր հետ չէր վերցրել, որովհետև առավոտյան արդեն այդ նույն ճանապարհը հետը ոտքով անցել էին, ոչինչ չէին գտել։ Պարզվում է՝ իր բացակայության ժամանակ տնից դուրս են եկել՝ իրեն փնտրելու, երկար քայլելուց հետո մտել են մի պատահական մեքենայի մեջ, դուռը փակվել է, չեն կարողացել դուրս գալ ու ջերմային հյուծումից մահացել են։ Աղջիկը 6 տարեկան էր, տղան՝ 3։ Նրանց լուսանկարները տեսել եմ, մոռանալ չեմ կարողանում, ուշքի գալ՝ նույնպես։

Երևանում Ոսկե ծիրան փառատոնի փակումն էր։ Որդուն փնտրող մոր մասին «Սև քար» ֆիլմը մրցանակ ստացավ։ Իսկ Հայաստանի ղեկավարությունը Արցախը ճանաչել է Ադրբեջանի կազմում։

Սարոյի հետ կապը պահում ենք։ Իր ֆոտոներն է հաճախ ուղարկում՝ զինվորական հագուստով, ճաղատ։ Էն 50 000-ն իր գնալու հենց հաջորդ օրը հետ ուղարկեց։ Ասում է, որ այլևս չի խաղում, քանի որ ծառայությունը և միջավայրը թույլ չեն տալիս։ Իրեն խոսք եմ տվել, որ եթե խաղալը թողնի ու ճանապարհները բացվեն, կամուսնանանք։ Երեկոները ես, Վաչիկ ձյաձյան ու ամուսինների ուրվականները թեյ ենք խմում, եթե կապ է լինում, Սարոն էլ է միանում։ Վերածննդի հրապարակում կրկին ցույց կա։ Գնալու ենք։

Հեղինակ՝ Անի Հակոբյան